Uzbekiston Respublikasi Oliy va urta maxsus ta'lim vazirligi

qorakuyasi  (Tilletia  tritici),  arpaning  tosh  qorakuyasi  (Ustilago  hordei), 

sulining  chang  qorakuyasi  (Ustilago  avenae)  va  boshqa  bir  qator  turlarida  

qorakuya  sporalari  kuzda  tarqalib,  tuproqqa  yoki  pishib  etilgan  donlar  ustiga 

yopishib  oladi.  Donlar  ekilgach  uning  ustidagi  yoki  tuproqdagi  qorakuya 

sporalar  kalta  fragmobazidiyalarni  hosil  qiladi,  ularning  ichidagi  qo„sh 

yadrolar  esa  o„zaro  qo„shiladi  va  yana  reduktsion  bo„linib  gaploid  holga 

keladi.  So„ngra  ulardan  gaploid  bazidiosporalar  shakllanib,  ular  ham  o„z 

navbatida o„zaro juftlashadi va natijada undan o„sib chiqqan miseliy dikariotik 

holda  bo„ladi.  Ular  o„sish  davrida  o„zi  uchun  kerakli  bo„lgan  donli 

o`simlikning  nish  davridagi  o„simtasiga  duch  kelsa,  ildiz  byinchasi  orqali 

ichiga  kirib,    poyasiga  o„tadi  va  poya  bo„ylab,  o„simlik  bilan  birga  o„sib 

boraveradi.  Bunday  o„simlik  tashqi  ko„rinishi  bo„yicha  sog„  o„simliklardan 

farq  qilmaydi.  Chunki  zamburug„  bu  paytda  juda  sekin  o„sib,  juda  kam 

miqdorda  ozuqa  moddalarni  ishlatadi.  Donli  o„simlik  boshoq  va  don  hosil 

qilish  paytida  esa  zamburug„  miseliysi  juda  tez  rivojlanib,  dondagi  ozuqa 

moddaning  hammasini  so„rib  oladi.  Natijada  miseliylari  kuchli  rivojlanib, 

uning  ichida  juda  ko`p  miqdorda  zahira  ozuqa  to„planadi  va  bunday 

miseliyning har bir hujayrasi bittadan qorakuya sporalarini vujudga keltiradi. 

Qorakya  zamburug„larining  ikkinchi  tip  rivojlanishiga  tipik  misol 

tariqasida  bug‘doyning  chang  qorakuyasini  (Ustilago  tritici)  ko„rib 

chiqishimiz  mumkin.  Uning  qorakya  sporalari  shamol  yordamida  tarqalib, 

gullab  turgan  bug„doyning  tugunchasiga  tushadi  va  fragmobazidiyalarni 

---

48 

 

vujudga  keltiradi.  Fragmobazidiyalar  esa  bazidiosporalarni  hosil  qilmasdan 

o„zaro  qo„shilib  dikarion  miseliyni  vujudga  keltiradi.  Bunday  miseliy 

tuguncha  murtagida  kelasi  yilgacha  saqlanib  qoladi  va  erta  bahorda  ushbu 

donlar  ekilgach, don bilan birga zamburug„ning miseliysi ham  o„sib chiqadi. 

Rivojlanishning qolgan qismi xuddi birinchi tipdagiga o„xshash davom etadi.