Uzbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

UZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
SIRTQI FAKULTETI

“MOLIYA-KREDIT” KAFEDIRASI

“MOLIYAVIY TAHLIL” FANIDAN
“KORXONALARDA ISH VAQTIDAN SAMARALI FOYDALANISHNI TAHLILI” MAVZUSIDA

KURSH ISHI

Bajardi: SMM-55 M. Abdulboriyev
Qabul qiladi:

Toshkent-2022

REJA:
Kirish.

1. 
   Korxonaning mehnat resurslari bilan xavfsizligini tahlil qilish.
   
2. 
   Ish vaqti fondidan foydalanish tahlili.
   
3. 
   Mehnat unumdorligini tahlil qilish.
   

Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

2
KIRISH

Korxonalarning xo‘jalik faoliyatini tahlil qilish, ularning ishlarini yaxshilash, samaradorligini oshirishning muhim omili bo‘lib kelgan va shunday bo‘lib qoladi. Xo‘jalik faoliyatini tahlil qilish korxonalarning ishlab chiqarish, moliyaviy, mehnat resurslaridan oqilona foydalanish darajasini aniqlashga yordam beradi, foydalanilmagan resurslarni aniqlab, korxonalarning kelgusida rivojlanishi, ularning moliyaviy holatini yaxshilash uchun zarur tavsiyalarni ishlab chiqishga imkon beradi.
Xalq xo‘jalikni bozor munosabatlariga o‘tkazish bilan korxonalar xo‘jalik faoliyatini tahlil qilishning ahamiyati yanada ortadi, chunki bozor munosabatlari sharoitida ishlab chiqarishga joriy etilmagan resurslarni aniqlash va ulardan samarali foydalanish eng dolzarb muammoga aylanadi. Bozor munosabatlari shakllanishi, rivojlanishi, ko‘p ukladli bozor iqtisodiyotini barpo etish, har xil shakldagi biznesni va ishbilarmonlikni rivojlantirish korxonalar faoliyatining moliyaviy natijalari foyda va rentabellik korxonalar faoliyatining asosiy ko‘rsatkichlariga aylanishiga olib keladi. Xalq xo‘jalikni rivojlantirishda haddan tashqari markazlashtirilgan ma’muriy-buyruqbozlik, rasmiyatchilik, rejalashtirish va boshqarishlik tizimidan voz kechish, bozor munosabatlaridan keng foydalanish, korxonalarning iqtisodiy mustaqilligini kengaytiradi, ularning moliyaviy holatiga e’tiborni oshiradi hamda korxonalarning moliyaviy holati bilan shug‘ullanuvchi, undan manfaatdor tashkilot va organlarning tarkibini kengaytiradi.
Agar ilgari korxonalarning xo‘jalik faoliyatini, ularning moliyaviy holatini tahlil qilish bilan faqat moliya, bank, statistika organlari va yuqori tashkilotlar shug‘ullangan bo‘lsalar, endilikda bu ish bilan yuqorida ko‘rsatilgan tashkilotlardan tashqari soliq organlari, auditorlik idoralari, jamoa tashkilotlari, aktsionerlar, ta’minotchilar, iste’molchilar va boshqa organlar hamda
3
tashkilotlar ham shug‘ullanishyapti. Bu holat moliyaviy tahlil, uni bajarish uslubi oldiga yangi talablar qo‘ymoqda.
Ma’lumki, sobiq Ittifoq davrida korxonalar xo‘jalik faoliyatini tahlil qilish, jumladan, korxonalarning moliyaviy holatini tahlil etishning uslubiy masalalari markazda — butun ittifoq organlari tomonidan ishlab chiqilardi, muammolari yechilardi va ittifoqdosh respublikalarga foydalanish uchun jo‘natilar edi.
Sobiq Ittifoqning tarqatilishi tufayli ittifoqdosh respublikalar mustaqil davlatlarga aylandi, ulardan har bittasi bozor munosabatlariga o‘tish uchun o‘z yo‘lini tanlab, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni davom ettirib, bozor iqtisodiyotini shakllantirmoqda.Ular orasida O‘zbekiston ham o‘zining bozor iqtisodiyotiga o‘tish modelini ishlab chiqib, xalq xo‘jalikni bozor munosabatlari sharoitida rivojlantirgan holda ijobiy natijalarni qo‘lga kiritib kelayotir.
Respublikada amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning huquqiy bazasini tashkil qiluvchi Respublika Qonunlari, Prezidentimiz Farmonlari va Vazirlar Mahkamasining yuzlab qarorlari qabul qilindi va qabul qilinyapti.
Respublikada amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning eng asosiy yo‘nalishlaridan biri — boshqaruv tizimini takomillashtirish hisoblanadi.Bu masalani ijobiy hal etishda korxonalarning xo‘jalik faoliyati va moliyaviy holatini tahlil qilish katta rol o‘ynaydi.Chunki korxonalar faoliyatini tahlil qilish boshqaruv tizimi samaradorligini oshirishning muhim sharti hisoblanadi.
Bozor munosabatlari davrida bu shartning asosiy qismi, korxonalar moliyaviy holatining tahlili hisoblanadi. Respublikada yangi moliyaviy hisobot shakllari qabul qilindi, ularni o‘rganish va ulardan keng foydalanish uslublarini barpo etish katta ahamiyatga ega.
Bozor munosabatlari davrida respublikada bu masalani yechish maqsadida moliyaviy tahlil uslubiyatini takomillashtirish uchun bir
4
qator tadbirlar amalga oshirilmoqda.Lekin bu borada hali yechilmagan muammolar ham kam emas.Moliyaviy tahlilni o‘tkazishdan manfaatdor tashkilotlar, organlar, mutaxassislar hali ham ilmiy, ham amaliy nuqtai nazardan asoslangan uslub bilan ta’minlanmaganlar.
Bu holat, albatta, bozor munosabatlarini shakllantirish davrida korxona va tashkilotlarga samarali boshqaruvchilik qilishda salbiy rol o‘ynamoqda.
Moliyaviy tahlildan manfaatdor tashkilot va organlar, mutaxassislar, keng kitobxonlar ommasi e’tiboriga havola qilinayotgan kitobimizda bozor munosabatlari shakllanayotgan bugungi kun iqtisodiy nazariyasiga asoslanib, sobiq ittifoq davrida shakllangan moliyaviy tahlil uslubiyatini, bu boradagi xorijiy mamlakatlar tajribasini e’tiborga olib, bozor iqtisodiyoti talablarini ko‘zda tutib, korxonalar moliyaviy holatini tahlil qilishning kompleks uslubiyatini ishlab chiqish maqsadlari, tadbirlari bayon etilgan.

5

1. 
   Korxonaning mehnat resurslari bilan xavfsizligini tahlil qilish
   

Korxonaning barcha xodimlari ikki guruhga bo'lingan: ishlab chiqarish xodimlari(PPP) va nosanoat xo'jaliklari xodimlari. PPP ishchilari ishchilar va xizmatchilarga bo'linadi. Xodimlar orasida menejerlar, mutaxassislar va boshqa xodimlar (kadrlar, buxgalteriya xodimlari) alohida ajralib turadi.
Tahlil jarayonida haqiqiy o'rtacha xodimlar soni (AMS) muayyan toifalar rejalashtirilgan bilan mutlaq ko'rsatkichlarda va tegishli bazaning foizida taqqoslanadi, shu bilan birga xodimlar tarkibidagi o'zgarishlarni o'rganish kerak. Korxonadagi mehnat resurslari korxona rahbariyatining doimiy e'tiboridagi ob'ekt hisoblanadi. Bozor munosabatlari davrida mehnat resurslarining roli sezilarli darajada oshadi. Ishlab chiqarishning investitsion xarakteri, uning yuqori bilim intensivligi, mahsulot sifati masalalarining ustuvorligi xodimga qo‘yiladigan talablarni o‘zgartirdi, mehnatga ijodiy munosabat va yuqori kasbiy mahoratning ahamiyatini oshirdi. Bu metodlar tamoyillarida va ijtimoiy jihatdan sezilarli o'zgarishlarga olib keldi - psixologik muammolar korxonada xodimlarni boshqarish. Barcha ishlarning hajmi va o'z vaqtida bajarilishi, asbob-uskunalar, mashinalar, mexanizmlardan foydalanish darajasi va natijada ishlab chiqarish hajmi, uning tannarxi, foydasi va boshqalar korxonaning mehnat resurslari va mehnat resurslari bilan ta'minlanishiga bog'liq. ulardan foydalanish samaradorligi. iqtisodiy ko'rsatkichlar. Bu, o'z navbatida, mehnat xarajatlarini tahlil qilishning asosiy vazifalarini belgilaydi: Korxona va uning xavfsizligini o'rganish tarkibiy bo'linmalar kadrlar miqdoriy va sifat ko'rsatkichlari bo'yicha; Korxonada xodimlardan foydalanishning ekstensivligi, intensivligi va samaradorligini baholash; Korxona xodimlarining mehnatidan to'liqroq va samarali foydalanish uchun zaxiralarni va
6
mehnat rejasi, statistik hisobot"Mehnat to'g'risida hisobot", ma'lumotlar vaqt jadvali va kadrlar bo'limi. Zamonaviy qattiq raqobat sharoitida har qanday korxonalar bozor sharoitlariga, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, xalqaro doimiy o'zgaruvchan ekologik omillarga moslashishga majbur. Doimiy ravishda o'zgarib turadigan tashqi muhitda raqobatchilar, etkazib beruvchilar va xaridorlar o'zgarib, korxona faoliyati va uning biznes jarayonlariga yangi talablar qo'yadilar. Korxonaning asosiy qiymati bu mehnat resurslari, xodimlar, kadrlardir, chunki ular faqat tez o'zgaruvchan tashqi muhitda qaror qabul qilishlari, biznes jarayonlarini yangi bozor sharoitlariga moslashtirishi mumkin. Shuning uchun ham mehnat resurslarini boshqarish tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda, chunki sanoatlashish davridagi kabi va jamiyatni axborotlashtirish davrida ham "kadrlar hamma narsani hal qiladi".
Mehnat resurslarining ta'rifi ikki so'zdan iborat - mehnat va resurslar. Keling, "resurslar" so'zining ma'nosiga alohida e'tibor qaratsak.
Efremovaning izohli lug'atida quyidagilarni o'qiymiz: «Resurslar - 1. Mavjud bo'lgan, ammo faqat zarurat bo'lganda foydalaniladigan vositalar. 2. Biron bir narsaning manbai. "
Entsiklopedik lug'atda quyidagi ta'rif berilgan - "Resurslar (frantsuzcha manbadan - yordamchi vosita) - pul, zaxiralar, qadriyatlar, imkoniyatlar, mablag 'manbalari, daromadlar (masalan, tabiiy resurslar, iqtisodiy resurslar)". Biznes lug'atiga ko'ra, "Resurslar" so'zining ma'nosi quyidagicha. Resurslar - mablag'lar, tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarishga sarflanadigan imkoniyatlar.
Shunday qilib, mehnat resurslari korxona uchun mablag 'va daromad manbalaridan biri deb ayta olamiz.
Mehnat resurslari haqiqatan ham korxona uchun daromad manbai bo'lishi uchun ularni samarali boshqarish kerak. Va siz faqat miqdorni aniqlash mumkin bo'lgan narsalarni boshqarishingiz mumkin. Shuning uchun korxonaning mehnat resurslarini tahlil qilish korxona xodimlaridan samarali foydalanishni oshirishga va natijada mahsulot birligiga sarflanadigan xarajatlar va inson mehnati resurslarini tejashga qaratilgan.
Mehnat resurslarini tahlil qilishda, avvalo, korxonada qancha odam kerakligini baholash va tahlil qilish kerak. Ular qanday malakalarga, bilimlarga, kasbiy vakolatlarga ega bo'lishi kerak - bularning barchasi korxonaning mehnat resurslarini shakllantirishning birinchi bosqichida ma'lum bo'lishi kerak. Kerakli kadrlar soni aniqlangandan so'ng, qanday manbalardan mutaxassislar va ishchilarni tanlashni hal qilish kerak. Ular qanday dastlabki bilim, ko'nikma, ko'nikma, shaxsiy fazilatlarga ega bo'lishi kerak. Buning uchun nomzodni har tomonlama baholash uchun anketalar, testlar, amaliy tadqiqotlar va boshqalarni o'z ichiga olgan zarur diagnostika vositalarini ishlab chiqish yaxshidir.
Nomzod ishga qabul qilingandan so'ng, u bir muncha vaqt yangi shartlarga - jamoaga, ish jarayonlariga, talablarga, ish joyiga va boshqalarga moslashib boradi, shuning uchun yangi xodimlarni moslashtirish tizimini ishlab chiqish mantiqan to'g'ri keladi. tez va aniq jamoaga va ishlab chiqarish jarayoniga mos keladi. Bu erda mentorlik, ish joyida o'qitish, malaka oshirish kurslari va boshqalar kabi usullar samarali hisoblanadi.Korxonadagi moslashuv tizimi yangi xodimning ish kuchiga qanchalik tez kirib kelishini va yangi sharoitga, yangi iqlim sharoitiga qanchalik tez moslashishini aniqlaydi. jamoani, yangi mutaxassisning samaradorligini oshirish uchun muhim bo'lgan yangi talablarga.
Xodim korxonaga moslashganda, u ishlab chiqarish jarayonida o'z kuchini maksimal darajada oshirishga harakat qilishi kerak. Bu erda kadrlarni rag'batlantirish va rag'batlantirish, ish haqi tizimi, xodimlarni sertifikatlash va baholash tizimi, o'qitish tizimi va boshqalar kabi inson resurslarini boshqarish tizimlari bog'langan.
Rag'batlantirish va rag'batlantirish tizimi xodimning kasbiy mahoratini va mahoratini oshirish, mehnat unumdorligini oshirish va ish jarayonini takomillashtirish imkoniyatlarini topishi, ishlab chiqarish jarayonida ijodkorlik va tashabbuskorligini namoyon qilishi va sifatini yaxshilash uchun ichki motivatsiyani saqlab turishini ta'minlashga qaratilgan. mahsulotlar va xizmatlar.
Bizning o'zgaruvchan davrimizda har qanday insonning eng muhim sifati bu moslashuvchanlik, moslashuvchanlik, ijodkorlik va o'rganishdir. Shuning uchun korxonada kadrlarni kasbiy tayyorlash tizimi juda muhimdir. Ishlab chiqarish jarayoni, marketing tizimlari, menejment tizimlari - hamma narsa doimo o'zgarib turadi, shuning uchun xodimni joyida, ish joyida tayyorlash zarur - bu har qanday kompaniya, har qanday korxonaning asosiy yutuqlaridan biridir. Bundan tashqari, hozirda minimal xarajatlar bilan mashg'ulotlar uchun ko'plab yangi vositalar mavjud - masofadan o'qitish tizimlari, veb-seminarlar va boshqalar - hamma narsani xodimning kasbiy mahoratini oshirish, uning mahorati va qobiliyatini, kasbiy vakolatlarini yaxshiroq va har tomonlama baholash uchun ishlatish mumkin.
So'nggi paytlarda tobora ko'payib borayotgan kompaniya rahbarlari tashkilotning samarali faoliyatida muhim omil bu tashkilotning inson resurslarini boshqarish ekanligini, ushbu resurs kompaniyaning asosiy salohiyati ekanligini tushunishadi.
Keling, "potentsial" atamasi nimani anglatishini ko'rib chiqaylik. Fizika nuqtai nazaridan potentsial bu yashirin imkoniyatlar, kuch, kuchdir. Entsiklopedik lug'atda quyidagi ta'rif berilgan: «Potentsial - bu faollashtirilishi, muammoni hal qilish yoki aniq maqsadga erishish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan imkoniyatlar, vositalar, zaxiralar manbai; shaxs, jamiyat, davlatning ma'lum bir sohadagi imkoniyatlari. "
Shunday qilib, "resurslar" va "potentsial" tushunchalariga hech qanday qarshi turmaslik kerak. Potentsial atamasi - "resurslarning umumlashtirilgan, kollektiv xarakteristikasi, joy va vaqt bilan bog'liq". Shuning uchun ham "kadrlar" tushunchasi rivojlanishning resurs tomonidir. Kadrlar resurslarini korxonada ishlaydigan va belgilangan vazifalarni hal qiladigan barcha odamlarning qobiliyatlari yig'indisi deb ta'riflash mumkin.
1935 yilda, mamlakatimizni sanoatlashtirish davrida "Kadrlar hamma narsani hal qiladi" shiori paydo bo'ldi. Ko'rib turganimizdek, u hozirgi paytda ham - jamiyatni axborotlashtirish davrida ham o'z ahamiyatini yo'qotmagan.
Bugungi kunda "inson resurslari" kabi ta'rif inson resurslarini boshqarish nazariyasiga kiritilgan. Kadrlar kontseptsiyasi ishchilarning kasbiy fazilatlarini, ularning shaxsiy fazilatlarini va intellektual va jismoniy qobiliyatlarini o'z ichiga oladi.
Bugungi kunda mehnat bozoridagi vaziyat ikki xil. Bir tomondan, etarlicha yuqori malakaga ega bo'lgan ko'plab xodimlar, mamlakatdagi inqirozli vaziyat tufayli, yoki o'zlarining ixtisosiga mos kelmaydigan joylarda yoki "ko'chada" tugashdi. Boshqa tomondan, mehnat bozorida kasbiy vakolat darajasi etarli bo'lmagan odamlar juda ko'p, ammo ular ham ishlashga muhtoj.
Shu sababli, xodimlarni tanlash, bir tomondan, ish beruvchining ustuvor vazifasi emasligi ma'lum bo'ldi. Kasb-hunar egalari taklif qilingan vakansiyalarni tanlaydilar, ya'ni uning kasbiy vakolatlariga qiziquvchilar orasidan ish beruvchini tanlaydilar. Shu nuqtai nazardan, ish beruvchi raqobatchilariga qaraganda ancha jozibali, iqtisodiy rivojlanishning barqaror mezonlariga ega bo'lishi kerak, bu esa ishlashga turtki beradigan va yuqori kasbiy mahoratga ega yuqori malakali mutaxassislarni tanlashni belgilaydigan muhim omillardan biridir.
Bunday vaziyatda ish beruvchilar nomzodlar orasidan ishchilarni tanlamaydilar, balki nomzodning o'zi unga taklif qilingan vakansiyalarni tanlaydi, natijada u barcha parametrlarda ishlash uchun foydaliroq bo'lgan kompaniyani tanlaydi - iqtisodiy (optimal ish haqi va munosib rag'batlantirish usullari va motivatsiya tizimi), kompaniyada psixologik - qiziqarli odamlar ishlaydi, u erda qulay ijtimoiy-psixologik iqlim hukmronlik qiladi va yuqori tashkiliy madaniyatga erishilgan va shaxsiy - bunday kompaniyada professional o'z faoliyatini aniqlay oladi o'zi, uning shaxsiyati, mehnat jarayonining o'zi tomonidan e'tirof, qoniqish va h.k.
Agar siz o'zingizning ehtiyojlaringizni qondirish uchun kerakli miqdordagi mehnat resurslarini jalb qilish va saqlash uchun tegishli shart-sharoitlarni yaratmasangiz, unda bu oxir-oqibat ish jarayonlarining o'zgarishiga olib keladi.
2.Ish vaqti fondidan foydalanish tahlili
Mehnat resurslaridan foydalanishning to'liqligi tahlil qilinadigan vaqt davomida bir xodimning ishlagan kunlari va soatlari, shuningdek, ish vaqti fondidan foydalanish darajasi bo'yicha baholanishi mumkin. Ish vaqti jamg'armasi quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi:

FRV = CHRCHDCHP

CR - ishchilar soni
D - bitta ishchi yiliga o'rtacha ishlagan kunlar soni
P - ish kunining o'rtacha davomiyligi.
Bu holda tahlil qilish ob'ekti-bu hisobot davrida amaldagi ish vaqtining o'tgan yil uchun mos ko'rsatkichdan odam-soatga chetlanishi. Bu og'ish quyidagi omillar ta'sirida bo'lishi mumkin: ishchilar sonining o'zgarishi, ish vaqtining o'zgarishi va ish smenasining davomiyligining o'zgarishi.
NomFW = Taqvim jamg'armasi - dam olish va dam olish kunlari ish vaqti
Nominal jamg'arma to'liq ishlatilgan bo'lishi mumkin: ishlamaslik, ishdan bo'shatish yo'q. Ish vaqtining yo'qolishi, shuningdek, ish vaqtining samarasiz ishlatilishidan kelib chiqib, uskunalarning ishlamay qolishi natijasida ham mumkin. Shuning uchun, ish vaqtining davomat fondini va shunga mos ravishda ish vaqtining byudjetini hisoblash kerak YavFRV = NomFRV - Absenteeism.
RV byudjeti = YavFRV * Ish vaqti.
Ishdan bo'shatish kunlari, kun bo'yi va smenada to'xtab turish, ishdan bo'shatish va ishdan bo'shatish tushunchalarini ajrating. Ishchi butun smenada yoki smenada ishlamasligi mumkin. Shunday qilib, kun bo'yi va smenada to'xtash vaqti tushunchasi paydo bo'ldi.
Ishdan bo'shatish - hurmatsiz sabablarga ko'ra, ya'ni qonuniy asoslarsiz ishga kelmaslik.
Tahlil qilayotganda, ish vaqtining yo'qolishiga sabab bo'lgan sabablarning qaysi biri mehnat jamoasiga bog'liqligini (ishdan ketish, ishchilarning aybi bilan uskunalarning ishlamay qolishi va h.k.) va ularning faoliyati (bayramlar, masalan). Mehnat jamoasiga bog'liq bo'lgan sabablarga ko'ra ish vaqtining yo'qolishini bartaraf etish kapital qo'yilmalarni talab qilmaydigan, lekin tezda daromad olish imkonini beradigan zaxira hisoblanadi.
Ish vaqtining noishlab chiqarish xarajatlariga (ish vaqtining yashirin yo'qotishlari) ham e'tibor qaratish lozim. Bu rad etilgan mahsulotlarni ishlab chiqarish va nuqsonlarni tuzatish, shuningdek texnologik jarayondan chetlashish bilan bog'liq ish vaqtining qiymati.
Nikoh bilan bog'liq ish vaqtining samarasiz yo'qotilishini aniqlash uchun ishchilarning rad etilgan mahsulotdagi ish haqi va uni tuzatish uchun ishchilarga to'langan ish haqini ishchilarning o'rtacha soatlik ish haqiga bo'lish kerak.
Mehnatga haq to'lash korxona boshqaruvining ajralmas qismi bo'lib, uning ishining samaradorligi ko'p jihatdan unga bog'liq, chunki ish haqi mehnatdan oqilona foydalanishning eng muhim rag'batlaridan biridir.

2. 
   Mehnat unumdorligini tahlil qilish
   

” Mehnat unumdorligi-korxona faoliyati samaradorligini umumlashtirivchi ko`rsatkichdir. Mehnat unumdorligini tahlil qilishning asosiy maqsadi- uning o`sish imkoniyatlarini, ya`ni ishlab chiqarish samaradorligini oshirish imkoniyatlarini aniqlashdan iborat.
Tahlil jarayonida quyidagilar aniqlanadi:

Mehnat unumdorligining osish sur`atlari;

Mehnat unumdorligini o`sish bo`yicha ishlab chiqarish rejalarini bajarilish darajasini;

Turli omillarning mehnat unumdorligiga ta`sir darajasini;

Mehnat unumdorligini ishlab chiqarilgan mahsulot xajmiga ta`siri.

Mehnat unumdorligi ko`rsatkichlarini tahlil qilish ichki ishlab chiqarish imkoniyatlarini aniqlashga yo`naltirilgan. Aniqlangan imkoniyatlardan foydalanish natijasida mehnat unumdorligini o`sishi quyidagi yo`nalishlarda amalga oshiriladi:

Ishlovchilar soning mutloq kamayishi;

Ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifati va raqobatbardoshligini oshishi;

Talabga ega bo`lmagan mahsulotni ishlab chiqarishni to`xtatish;

Mehnat unumdorligi o`sishining ichki ishlab chiqarish imkoniyatlarini aniqlash korxonaning bazis davrdagi faoliyatini o`rganishdan boshlanadi.

Mehnat unumdorligini pasayish sabablaridan biri ishlab chiqarishning tashkiliy-texnik rivojlanish rejasini bajarmasligidir. Shuning uchun tashkiliy-texnik chora-tadbirlar rejasining bajarilishini joriy qilingan chora-tadbirlar soni, ishlab chiqarish xarajatlar xajmi, har bir tadbirdan haqiqatdagi olingan iqtisodiy samara bo`yicha baholash muhimdir.
Bunday reja bajarilishini tahlil qilish uchun joriy qilinganlik haqidagi aktlardan foydalanib, ularda chora-tadbirlar mazmuni, ishlab chiqarish harajatlari, joriy qilish muddatlari, iqtisodiy samara ko`rsatilgan bo`ladi.
Mehnat unumdorligi ko`rsatkichlarini tahlil qilishning vazifalari quydagilardan iborat:

mehnat unumdorligining haqiqatdagi ko`rsatkichlarini reja va bazis ko`rsatkichlardan farq qilish sabablarini aniqlash:

u yoki bu chetlanishlarga sabab bo`lgan har bir omilni foydani o`sishi yoki kamayishiga ta`sir qilish darajasini aniqlash;

amaldagi oshirilgan tashkiliy texnik chora-tadbirlar haqiqatdagi samaradorligini belgilash;

ishlovchilarni va mehnat sarfini qisqartirishning foydalanilmagan imkoniyatlarini aniqlash;

umuman korxona va uning bo`linmalari bo`yicha mahnat unumdorligi holatini baholash;

korxona foydasini oshirish uchun aniqlangan rezervlardan foydalanish bo`yicha tashkiliy texnik chora-tadbirlar ishlab chiqish.

Tahlil uchun axborot bazasi bo`lib mehnat bo`yicha mehnat bo`yicha yillik va davriy hisobotlar (sttistik va buxgalteriya hisobotlari, kadrlar bo`limi ma`lumotlari va boshqalar) xizmat qiladi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiyotning barcha sohalardagi xojalik yurituvchi subeyiktlarning faoliyatida mehnat unumdorligi muhim ahamyatga ega. Chunki mehnat unumdorligi tarmoq yoki korxonaning kelajakdagi belgilab beradi.
Mehnat unumdorligi va uni oshirish masalasi har doim iqtisodiyot nazariyasi fanining dolzarb muammosi sifatida, uning diqqat markazida bo`lib keladi. Ayniqsa hozirgi payitda bu masala yanada keskin qo`yilmoqda. Buning sababi shundagi, mehnat unumdorligini oshirmasdan turib mamlakatimiz oldida turgan muhim masala – mustaqil iqtisodiy taraqqiyotini jadallashtirish vazifasini amalga oshirib bo`lmaydi.
Iqtisodiy adabiyotlarda unumdorlikning bosh mezoni haqida ham bir qancha fikirlar muvjud. Ayrim olimlar mehnat unumdorligining bosh mezoni foyda, boshqa birlari esa yalpi milliy mahsulot, sof mahsulot, uchinchilari milliy daromad, to`rtinchilari esa qo`shimcha mahsulot deb ko`rsatadilar.
Har qanday mamlakat iqtisodiyotida ishlab chiqarish kuchlarining oshish mehnat unumdorligi bilan bevosita bog`liq bo`ladi. Ishlab chiqarish kuchlari o`z-o`zidan oshavermaydi. Ular ishlab chiqarish munosabatlarining har bir bosqichda asta-sekinlik bilan oshadi. Aynan mana shu munosabatlarning takomillashishi ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishiga turtki bo`ladi. Shunday qilib, ishlab chiqarish kuchlari qanchalik yuqori darajada bo`lsa, mehnat unumdorligi ham shunga mos ravishda bo`ladi. Bu esa, o`z navbatida, mahnat qurollarining takomillashishi, ishlab chiqarish jarayoni bilan bo`lgan tajriba, malaka va ko`nikmalarning oshishi, nihoyat, raqobatbardosh mahsulotlarning yaratilishiga olib keladi. Bu xususda, V.I.Indelmenov “Zamonaviy va takomillashgan ishlab chiqarish vositalari hamda nisbatan uyqori malakali hodimlari o`z ichiga qamrab olgan ishlab chiqarish kuchlari mehnat unumdorligini oshirish kafolatidir. Bu eng avvalo, mehnat sarflari birligiga to`g`ri keladigan mahsulot birligining oshishda va ishlab chiqarish tannarxining pasayishda namayon bo`ladi9.”
Lekin, ikkinchi tomondan, mehnat unumdorligi ham o`z navbatida ishlab chiqarish kuchlariga ta`sir qiladi. Ishlab chiqarishga sariflanayotgan mahnat takomillashgan va unumdorligi qanchalik yuqori bo`lsa, ular tomonidan yaratilgan ishlab chiqarish vositalari sifati ham mahsulot miqdori ham shunchlik yuqori bo`ladi.
Shunday ekan, ishlab chiqarish kuchlarini jadal rivojlantirishda malakali mehnat va yuqori ishlab chiqarish tajribasiga ehtiyoj tug`iladi. Bu ishlab chiqarish kuchlari va mehnat unumdorligi o`rtasidagi o`zaro aloqadorlikning bir tomoni. Uning ikkinchi tomoni shundaki, mehnat unumdorligi “insonlar o`rtasida muayan bir mahsulotni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayriboshlash va iste`mol qilish bilan bog`liq bo`lgan jarayonlarda yuzaga keladigan munosabatlar”ni namayon qiladigan ishlab chiqarish munosabatlariga bog`liqdir. Kishilar moddiy boyliklarni yaratish jarayonida ishlab chiqarish munosabatlariga kirishadilar. Shuning uchun ham ular nafaqat tabiatga, balki bir-birlariga ham ta`sir o`takzadilar. Natijada ular o`rtasida iqtisodiy munosabatlar yuzaga keladi. Bundan xulosa qilish mumkunki, iqtisodiy munosabatlar mehnat va uning unumdorligiga o`z ta`sirini o`tkazmasdan qolmaydi.
Agar iqtisodiy munosabatlar eskirsa, ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi ham, mehnat unumdorligining o`sishi ham to`xtaydi. Yangicha iqtisodiy munosabatlar ishlab chiqarish kuchlarini harakatga keltiuvchi dvigetel va mehnat unumdorligi oshishning garovi bo`lib xizmat qiladi. Ta`qidlash joizki, mehnat unumdorligi har qanday iqtisodiy tizimdagi ishlab chiqarish kuchlari darajasi va iqtisodiy munosabatlar tavsifi bilan bevosita bog`liq.
Fan-texnika taraqqiyoti, mashinalashga ishlab chiqarishning amalyotga keng miqyosda qo`llanilishi, yollanma mehnat eksplutatsiyasi jamiyatda ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishiga imkoniyat yarati. Buning natijasi mehnat unumdorligi ham oshdi. Shunday qilib, umumiqtisodiy qonunlar tarkibiga kiruvchi mehnat unumdorligining oshib borish qonuni jamiyat taraqiyotining barcha bosqichlarida ish vaqtini tejash ob`ektiv zaruriyat ekanligini ko`rsatadi. Lekin vaqtni tejash, uning miqyosi va qo`llanilishi ishlab chiqarish hususiyatlardan kelib chiqqan holda har xil bo`ladi. Bu turli xil ishlab chiqarish usullaridagi aniq bir iqtisodiy shart-sharoitlar bilan bog`liq. Bundan ko`rinadiki, hususiylikdan umumiylikka o`tish jarayoni amalga oshadi.
Gap shundaki, ishlab chiqarish munosabatlari huddi insonlar o`rtasidagi muayyan bir mahsulotni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayriboshlash va iste`mol qilish bilan bog`liq bo`lgan jarayonlarda yuzaga keladigan munosabatlar kabi mehnat unumdorligi va ish vaqtini tejash darajasiga bevosita ta`sir qiladi. Aynan ishlab chiqarish munosabatlarining qay darajada bo`lishi ish vaqtining tejalishi uchun muayyan bir shart-sharoit yaratadi. Ayrim holatlarda iqtisodiyotda ishlab chiqarish quvvatlari va mehnat resurslaridan noratsional yoki samarasiz foydalanish natijasida mamlakatda ishsizlik oshib ketadi yoki aksincha. Iqtisodiy munosabatlar ishlab chiqarish kuchlari rivojlanishiga qanchalik keng imkoniyat yaratsa, iqtisodiyotda mehnat unumdorligi ham shunchalik yuqori bo`ladi. Bundan ko`rinadiki, yillar o`tishi bilan iqtisodiy munosabatlar ham o`zgaradi, bu esa ishlab chiqarish usullari va shart-sharoitlariga ta`sir qiladii, natijada mehnat unumdorligi ham shunga mos ravishda o`zgaradi.
Hozirgi zamonaviy bozor iqtisodiyot sharoitda mehnat unumdorligining oshib borish qonununi bilish va undan tog`ri foydalana olish xayotiy zarurdir.
Ushbu ko`rsatkichni turli sohalarda turlicha aniqlashi bo`yicha bir qancha yondashuvlar mavjud. Chunki har bir soha va tarmoqning o`ziga xos hususiyatlari ushbu ko`rsatkochlarni aniqlashga bo`lgan yondashuvlarni ham turlicha bo`lishini taqazo qiladi. Ammo barcha holatlarda ham bitta metadologik yondashuv bor.
Uning mazmuni yaratilgan mahsulot (ish, xizmat) hajmini uni yaratishda ishtirok etgan xodimlar soniga bo`lishi yo`li bilan aniqlanadi. Biroq natija ko`rsatkichi uchun qaysi holatda qanday ko`rsatkichni olish va xodimlar sonining ham qaysi turini olish masalasi hamisha muommo bo`lib kelgan.
Ushbu ko`rsatkichlarning aniqlik kiritish mazkur ko`rsatkichning ta`rifiga nazar tashlashni maqsadga muvofiqdir. Ammo iqtisodiy adabiyotlarda uning ta`rifiga deyarli to`xtatilmagan. Faqat mehnat unumdorligi ko`rsatkichining qanday aniqlashi va uning mazmunigagina ahamyat berilgan. Bu borada xam bir qancha fikirlar aytilgan. Masalan E.A.Markaryan, G.P.Geresimenko va S.E.Markaryanlarning mehnat unumdorligini aniqlash yo`lari bo`yicha quydagicha qarashlar mavjud: "Bu“da ikkinchi ko`rsatkich bilan ifodalash tavsiya qilingan: Bitta xodimga va bitta ishchiga to`g`ri keladigan o`rtacha ishlab chiqarilgan maxsulot”10
G.V.Savitskaya mazkur tushunchaga quydagicha ta`rif bergan “Mehnat unumdorligi ko`rsatkichlar tizimida ifodalanadi, deb ko`rsatgan va asosiy umumlashtirilgan ko`rsatkich sifatida bitta ishlovchiga to`g`ri keladigan o`rtacha ishlab chiqarilgan mahsulot olingan”
O`zbekistonlik iqtisotchi olim Q.X.Abdurahmonov “mehnat unumdorligi” tushunchasiga bir muncha kengroq quydagicha ta`rif bergan: “mehnat unumdorligi – xodimlar mehnat faoliyatining iqtisodiy samaradorligi ko`rsatkichidir. U ishlab chiqarilgan mahsulot yoki ko`rsatilgan xizmatlar miqdorining mehnat sarfiga nisbatan, ya`ni mehnat sarfi bieligi hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot bilan o`lchaniladi”
Xulosa
Tashkilot faoliyati to'g'risidagi ko'plab tahlil sub'ektlari va ma'lumotlardan foydalanuvchilarning ko'pligi, tahlil sub'ektlarining maqsad va manfaatlarining xilma-xilligi, tahlil qilishning standart usullari, buxgalteriya hisobi va hisobot standartlari, tahlilning mavjudligi bilan tavsiflangan tashqi. faqat tashkilotning ochiq, tashqi hisobotiga, tashkilot faoliyati to'g'risidagi ma'lumotlardan foydalanuvchilar uchun tahlil natijalarining maksimal ochiqligiga yo'naltirilgan.Muammolarni hal qilish uchun strategik boshqaruv, korxonaning yakuniy kompleks iqtisodiy tahlili, ishda ko'rib chiqiladigan uning rivojlanishining iqtisodiy istiqbollarini har tomonlama tahlil qilish qo'llaniladi.Tahlil korxona faoliyatining yakuniy natijalari va ishlab chiqarish resurslari (moddiy, moliyaviy, inson, axborot, vaqtinchalik) joriy faoliyatni amalga oshirish va korxonani rivojlantirish uchun mavjud.
Demak, tahlilning mohiyati korxona faoliyatini uning maqsadlariga muvofiq holda iqtisodiy va moliyaviy axborotlar tizimi orqali taqdim etilgan har tomonlama o‘rganishdan iborat.
Moliyaviy koeffitsientlar moliyaviy tahlil uchun vosita sifatida ishlatiladi. Bu nisbiy ishlash ba'zi mutlaq moliyaviy ko'rsatkichlarning boshqalarga nisbatini ifodalovchi korxonaning moliyaviy holati.Kompaniyaning moliyaviy holatini tavsiflovchi hisoblangan individual ko'rsatkichlar va koeffitsientlar asosida korxonaning moliyaviy holati to'g'risida batafsilroq xulosalar chiqarish va iqtisodiy faoliyat samaradorligini oshirish uchun zaxiralarni aniqlash va korxona faoliyatini yaxshilash bo'yicha takliflar tayyorlash mumkin.
Bozor munosabatlari davrida respublikada bu masalani yechish maqsadida moliyaviy tahlil uslubiyatini takomillashtirish uchun bir qator tadbirlar amalga oshirilmoqda. Lekin bu borada hali yechilmagan muammolar ham kam emas. Moliyaviy tahlilni o‘tkazishdan manfaatdor tashkilotlar, organlar, mutaxassislar hali ham ilmiy, ham amaliy nuqtai nazardan asoslangan uslub bilan ta’minlanmaganlar. Bu holat, albatta, bozor munosabatlarini shakllantirish davrida korxona va tashkilotlarga samarali boshqaruvchilik qilishda salbiy rol o‘ynamoqda.
Moliyaviy tahlildan manfaatdor tashkilot va organlar, mutaxassislar, keng kitobxonlar ommasi e’tiboriga havola qilinayotgan kitobimizda bozor munosabatlari shakllanayotgan bugungi kun iqtisodiy nazariyasiga asoslanib, sobiq ittifoq davrida shakllangan moliyaviy tahlil uslubiyatini, bu boradagi xorijiy mamlakatlar tajribasini e’tiborga olib, bozor iqtisodiyoti talablarini ko‘zda tutib, korxonalar moliyaviy holatini tahlil qilishning kompleks uslubiyatini ishlab chiqish maqsadlari, tadbirlari bayon etilgan.

Foydalanilgan manbalar ro'yxati

M.Yu.Rahimov. Iqtisodiyotda subyektlarning moliyaviy holatining tahlili.Toshkent: Iqtisodiyot va Moliya, 2013 yil.
Balabanov I.T. Xo'jalik yurituvchi sub'ektning moliyasini tahlil qilish va rejalashtirish. Moskva: Moliya va statistika, 2011 yil.
Balabanov I. T Moliyaviy menejment asoslari: Darslik. qo'llanma - M .: Moliya va statistika, 2012
Basovskiy L.E., Luneva A.M., Basovskiy A.L. Iqtisodiy tahlil (keng qamrovli iqtisodiy tahlil iqtisodiy faoliyat): Darslik. nafaqa / Ed. L.E. Basovskiy. - M .: INFRA-M, 2013 yil.
Berdnikova T.B. Korxonaning moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tahlil qilish va diagnostika qilish: Qo'llanma... - M .: INFRA-M, 2013 yil.
Bocharov V.V. Moliyaviy modellashtirish. Qo'llanma. - SPb: Piter, 2012 yil.
Breddik V. Tashkilotdagi boshqaruv. - M .: Infra - M, 2013 yil.
Brigham Y., Xyuston J. Moliyaviy boshqaruv. Ekspress kurs. 4-nashr. / Per. ingliz tilidan - SPb .: Piter, 2013.:il. - ("Klassik xorijiy darslik" seriyasi)
Gavrilova A.N. Tashkilotlar (korxonalar) moliyasi: darslik / A.N.
Gavrilova, A.A. Popov. - M.: KNORUS, 2006 .-- 223 b.
Galiaskarov F.M., Mozalev A.A., Sagatgareev R.M. Moliyaviy menejment nazariyasi: Darslik. - M .: Universitet darsligi, 2012.

Asadbek Xonadow, [25.03.2022 23:30]

Guseva T.A. Korxonaning moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tahlil qilish va diagnostika qilish: Darslik. - Taganrog: TRTU nashriyoti, 2012.
Efimova O.V. Moliyaviy tahlil. - M .: Buxgalteriya hisobi, 2013 yil.
Tashkilotni boshqarish: Darslik. - 2-nashr. / Ed. A.G. Porshneva, V.L. Rumyantseva. - M .: Infra-M, 2013 yil.
Tashkilotning moliyaviy holatini boshqarish: Darslik. / Ed. E.I. Krilov. - M .: Eksmo, 2007.
Moliyaviy menejment: Universitetlar uchun darslik / Ed. akad. G.B. qutb. - 2-nashr, Rev. va qo'shing. - M .: BIRLIK-DANA, 2012.
Korxonalar moliyasi: Universitetlar uchun darslik / N.V. Kolchin, G.B. Polyak, L.P. Pavlova va boshqalar; Ed. Prof. N.V. Kolchina. - 2-nashr, Rev. va qo'shing. - M .: BIRLIK - DANA, 2012
Korxonalar moliyasi: Darslik. qo'llanma / Mazurina T.Yu. - M .: RIOR, 2011 yil.