Узбекистон республикаси олив ва махсус таълим вазирлиги



Download 2,48 Mb.
bet3/5
Sana11.07.2022
Hajmi2,48 Mb.
#776835
1   2   3   4   5
Bog'liq
logopedik-12344

Ўйиннтнг максади: Болаларда эшитув диққатини бир нуқтага тўплай олишга, уларни товушга тақлид қилишга, қайси ўйинчоқ қанақа овоз чиқаришини эшитиб аниқлашаг ўргатиш.
Ўйиннинг бориши: Логопед олдиндан тайёрлаб қўйган уйинчоқни биттадан биттадан олиб кўрсатади. Сўнгра овозига тақлид қилади ва болалардан бу қайси ҳайвон овози эканлигини сўрайди. Логопед ўйинчоқни яширган жойдан олиб кўрсатишдан олдин ўйинчоқни овозини чиқаради ва болалардан:
— Топинглар-чи, хозир бизга кайси хайвон мехмон бўлиб келди?-деб сўрайди. Сўнгра логопед бир болага бошқа хонага ўтиб, хона эшигини бир оз очиб қўйган холла бирма-бир хайвонларнинг овозига тақлид қилишини айтади. Бошка болалар эса у қайси хайвоннинг овози эканлигини топадилар. Ўйинни 5-6 мартта такрорлаш мумкин. Болаларнинг диққат билан эшитишларини логопед кузатиб туриши керак.
«Қаердан чалинди» ўйини
Ўйиннинг мақсади: Болаларда товуш йўналишини аниқлай олишга ўргатиш, фазовий ориентацияни ривожлантириш. Болаларда маълум объектга эшитув диққатини тўплай олиш малакасини тарбиялаш.
Ўйиннинг борши: Болалар айлана шаклида ўтиришади Логопед ўйин бошловчисини танлайди. Бошловчи ўртада (доира марказида) туради. Логопеднинг сигнали билан боишловчи кўзини юмади. Шу вақт логопед болдлардан биронтасига қўнғироқни беради ва чалишни таклиф этади. Ботлончи очмзЈ кУнптрок овози келаетган томонни кули билам кУрсатади„ Агас бола товуиј келаётсан томонни курсатса„ ЛОГОТБСЛ деб айтади. бошловчиси кузини очадк, КУН\ИРОКНИ чалтан бола эса КУН€ирокни юкорига кУтариб уни кУрсатади„ Агар Уйин бошловчиси злашса, яка бир марта у$нгирок оном каерпал келаёттанини топиш таклиф зтилади, Кейт Бошка бошловчиси тайинланади. Уйин 3—5 дакика такрорланади. Уйин бошловчи Уйин вактида кузини очмаслиги керак, буки кузатиб бориш лозим. Уй;тн бошловчи топуш келаетган томонни кули билам кУрсатиб шу томоша бурмлнши керак. КУнеирокни жула баланд чалиш ксрак змас.
•Куёш ва ёмгир» упини
Уйиннинг накради: Бо,лаларни доиранинг турли охангига караб харакатларки (зажаришга Ургатиш,
Методик к\рсатмае Логопед бу Уйинни дояра 01503иНи узгартириб 3—4 марта такрорлайди
Уйнннинг борнши: Логопед болаларга:
Хозир биз сиз,лар билам сайрга борами.з. Об•хаво ЯХИЈ'4е куёиј чараюлаб турибди. ёмгир егмаялти, Атрофла туллар оч•тлгам, гулларни териш мумкин„ Мен доирани чаламан, Сиз„лкр сапр килиг•глар, лоира салосида сапр КИЛИ1.1ј ва марок;м бУлали„ Агар ёмуир бошласае мен докрани черта (зощлайман, сто-:таџ оса доира эшитиб. уйларингизга ютуришингиз керак. Диккат бИЛВГ1 тингланг, мен качок доирани чаламан. Кдч0Н такиллата богилайман! Болалар дояра такиллаши ёки чалинишини ликкат билан тинглашлари лозин, «Нимм•и зшеггяпсан?• ујннн
Ујиннинг Болаларни турли ово•зларни эшитиб а;кра тишса Урсатиш.
Уйинешнг бортмн: Логопед болаларга кУзларими юмишми тавсия лади ва диккат билам ОВОд ва товушлар•м эшктишни таклиф килали (кушларнинг чууурлашинле автомобилларниаг сигналили, баргларнлнг шитирлашини ва хоказшарни), Болалар кандай опоз каЙси аникдашларИ керак. Бунда боланинг фазовий орие•етаиияси хам ривожлантирнлади, Ушбу Уйин сайр пайтида Утказилеа, аймикса максадга мувофикдир,
«Мехчонларп•• кутнб ОЛИНо Уйнни максади: Эилитув диккатини РИЛО".клантириш.
Уйиеп•инг ж:ихозн: Петрушка учун у$нгкрокчали бош кийим, куен учун кулоклари узун бош кийим ва айикча учун махсус кийг•м, ту;јли товушлар чикарадиган Уйимчоклир !шицилдок, май, сурка“),
Ујиннннг борицји; Логопед болалдрга;
Хозир оЛдИМИ'з[Кт куёнча, айикча ва петрушка мехмонга келали' — деб эълон килади. Учта бола парла оркасига утиб, мехмон.шарнинг кийимини КИЯМИ, Логопед болаларни, айикча шикиллок билан, петрушка барабан билам, куёнча зса сурнай Зилан келиити, леб огоклантиради.
Колган болалар товушги караб кайси мехион келаётганини керак. Болалар олдига чикишидан аашал, мехмонлзр парла ортида турив, узи учум њт!лжалланган муеика асбобини чалишали„ Болалар ким келаётганини аниклаши кераке аммо чехмонлар келиб б!лгач куёнча, петрушка на айикча ракета мехмон ЯНГИ болалар ва Уйин
дввом зттирилади„ янси увин бошланганда мсхмонларга янг№ бериш мумкин,
«Каерда такнллатншд••?• Уйини
УВИННН“Г максадн: Овозни каерлан
Ургдтлш. Харакат ориентациясини ривожламтириш борниди; Барча болалар дояра шаклида стулларга утиралилар, бирм лоирагмпг9ртасига чикади ва кузин№ боглайди Логопед дояра б?либ Утирган болалар оркасига утиб ё;оч чУлини болалардам биттасига беради, чупни олган бола чулми тепаса Еки пастга йУналтирибе уриб такиллатади. КВ; бойланган бола товуш каердам келаётганини аниклаиш керак Агар бола тугри топса, болалар урин алмашадилар„ Агар топ; олмаса 9йин шу тарика давом этаверади,
«Нима КиЛИШ кераклигмни Уйлаб топ?» Уйини
Уиннинг максади: ОВоЗНИ диккаТ билан эимттан холд; харакат килиш ва харакат координашиясмни ривожлантдрииј,
Уйми•ииг жихози: Хар бир болга 2 тадан докра, байрокча шики,лдок берилали,
Уйнннинг борнпји: Болалар ярим докра шаклида турадулај аки 9тирадилар. Хар бир болан;тнг кулида 2 тадан байрокч: бУлали, Логопед ЛОирвни баланд чалтандн болилар баланд к!тариб, баирокчаларни хиллиллатишади„ Логопед дои рани паст чалганда болалар байрокчани пастга туширишдди Болалар овоз каердан келаётганини аниклай олишлари керак Логопед болалар харакатларни бажараетганини кузатј'( бориши керак,
4-S. Фонемамк идрок ва нутк зимтувини ривожлантиринлга У“инлар
Нут«нине фонетик-фонематик томондан ривожланматанлип у товупјларни тапаффуз 3Ttt11j ва илрок килти жараёмнлаги кам чиликлар нитижасида болалирда товупјларни млаффуз КИЛИм тм змии шаклланипјининг бузилиилтдир- Бунда“ нутк камчилнги да нуткниетг и,дрох па талаффуз килим нукеонларига асослднга: фонетик-фонематик томонинннг бузилнши биринчи уринла тура пи. Бу тоифадагн болаларга кос хуеуеият артикуляцион Еки акус тик белгиларга кура Фарк киладиган товушлдрнинс шаклланнш жараёнининг тугалланмаган будищидир. Бу ХОЛДа бола НУТКИЛ дифференциацинланмдгдн тозущдарни илмаштирищ, нуткда угарни к9лламаслик, кугглаб талаффуз кттлищ, и:ункнгдек. телкушларни зџиитищга кура етирли ф,арклдиасј.ик кузатилали,
Фонематик илрокни коррекцион лОГОГТСТИК ИШ энг асосив йУналиилидкр„ Бу ИПЈЛЩЈ товушлар тахлили усти лаги иш билам узаро богликлиуда олиб борилади. Шу Пилан бирга товушлар тапаффузкдаги камчиликларни бартардф этиш ишларгтни фонематик илрохни ривожлантмришгд каратилган ИШ.лар билаг• бирталикла о.либ Пори.лгднлагинз яхщи натиждлзрга зришиладм.
Куйила биз, фонематик идрокни ривожлантирншта каратилган
Уйннларлан намуналдр келтирамиз,
«КИЗИЛ-ОК*
$йн•пкинг максади: Этиитув идрокики ривожлантирлш, суздаги товушни аниклаил„
$ йиннинг ;кнхози: Хар бир болага 2 тадан доирачалаџ (кизил на берилади, бориип•: Логолед болалардак диккат билан кулок солигшм ва берилган товуш КВАСИ сузда иштирок тгаётеанини аниклашни сУрайди, Агар сузда товуш иштирок зтса, 60лалар кизил агар иилтирок отмаеа ок доирачани к-9таришларл болалдрга тушунтирилади. Вазњфа
•bklt 2 марга
«Товуш каерда?• Yitmw
'йнннинс максади: СУзларда товушларнинг Урнини дни клал,
Уйиннннг жихозн: Уч катор чизикча чизилган рашли картон когозчаларе фишкалар
Уйнннинг бориши; Логопед су:зни талаффуз килади, Ьолалар берилган товушнинг сузлаги Урнини аниклайдилар, Товуш сузнинг бошида, Уртасида Еки охирида келганлигига караб фишка чизмкнгтнг биринчи, иккинчи ехи учинчи кисмига у$Аилади„ Бундай Уйин. логопед столида капа формат КОЕОЗИ билан ёки кар бир болага алохида картон КОЕОЗ таркатиб чиккан холда хам олиб борилиизи чумкин, Ьолалар аввал товуш сУзнинг 601јјяда келеан холатини, сузнинг охириди келган хотатими амиклалдилар, Буни яхши Узлиштириб штганларг•дан кейингина сУзнинг Уртасида кетам холатлар кУрнб чикилади,
35
«Ким купрок тотади?• увиннинг максадн: Расм асоеида суздаги берилскм-: товуијни акиклаги.
жихози: Берилгам товуш иштирок зтган сУзлар расми тасвирлангвн сюжетли расут,
Ујнннинг бориши: Логопед болаларга сюжетли расу к•Урстгади, р,асмни диккат билам к,9ркб чикадилар, Лотопел
Болалар полизда нима теришмокда? — детан савол билан мурожаат кидали, болалар тарауз, ковум деб кавоб берадилар. Кейин эса логопед болаларта карата ява мурожаат КИЛтдИ,
Кайси лрелметлар номида «Р» товуши товуши ва ХОКВЗО} бор?
Хар бир толилгВн сузга доирача берилади. Ким кУпрок доирача олса, уша бола голиб хисобланадн?
«Валик овн-
Уйиннннг максздн: ЛУКШ“ бойлигини ошириш, ТОВУИЈНИНГ суздаги Урнини анињлаиј,
Уйиннинг жихози' Металл скрипкалар, предметлк расмларе КОГОЗЛИ кути, магнитли кармок. Скрипкалар предметли раемларта урнатилали, борнши: Болалар навбат билам кармок ёрдамила предметли расмларни тута бошлзАди вз Тесииити тонушнинт (масилам ОР» тоауши) сузда бор ёки й9клигиние урнини охирила, УРГИСИј•а) амиклайдилар, тугри жавоб унун юлдузча билам таклирланади. Юлдузчаси кул бола 70.либ хисобланали,

  • Ким днккатлироц?•

Уймнинг максади,• Товушларни зшитиб фарклалјса Ургатиш, фонематик и,дрокни ривожлантириш.
Уйнннинг жихози: Тсгишли тозушга оид расмлар„ Уйиннинг боришн; Болалар стол атрофида утирипјади. Логопед;

  • Хозир сизларг•и расмлар курсатаман номини аЙЋЯМаН, сизлар эса ликкат билам эпјитиб, барча с9злар учун умумий Булган товуати топасизлар. Кии толса кУлини кутариб жа поб бера,ди, — деб болаларга шартини тугпунтиради. Кейин ЛОГОПСД расмларни курсатиб номлаиди (мисалан, ос» тоазу:мидан боллј.ланктн сузларни: стакан, сумка, сулурги, совун). болалар зса: •С• товуепи, деб жавоб бериилади, Логопед:

  • '1“9рри бу с$*зларнинг барчаси •С• товушидан бошланади. Сузларни кајта номлаб беринг, — де«ди. Болклар СУзларни эслав, уларни номлашади, Кевин, Узлари «С» товушидан пошланадиган ботика гУзларни толишлари керак, Болаларнинг тушунишига караб мураккаблдијтириш мумкин„

«Ким купрок суз тотали?• макстди: Топушларни фарклашга Ургатиш.
ЖИХОЗН: Копток, фишкалар.
бориши: Логопед бирор товушни айтади ва болалщиан ушбу товушга оид гуз толиш кераклигини с'райли, Кейин ГЮлалар домра шаклида туралнлар, Иштирокчилардан бипаги коптокни бирорта болага карата улоктиради, Коптокни и.лнб о,лган бола шу тонущ иштироклддги су•зни итггищји Жавоб берптгз Гюлага фишка берилади. Жаооб бера олмаган Еки айтилган сузни кайтарган болага фишка Перилмайди, Еолиб фишка,лар сомита караб аниктанади,
«Телегрзф• $йнни
$йнннинг СУщтарни а;крщгишни
тиш-
Уйнннинг боришн: Логопед бола.ларгд мурожаат килади:
Болалар! Хозир биз L'I1'Ltap билам «Телеграф» У'йинини Уймаймиз. Мен сизларга сУзларни айтаман, сизлар оса телеграф ердамила бу сУъларни бомжа шахарларта узатдгизлар.
Биринчи логопед узи ажрдтиб намуна сифатида беради Анвал болаларта «дала», «ошик» каби солда сузлзр, кейиь•т едераза», «машина». «гилдирак» каби буниндан ибортг берилали. Болалар сУзларни туурм на аник талаффуз килипјлири, Х*МД}' бу;лнларга ту гри аж: рата олишларини логопед ку:ватиб бори ши ЛОЗИМ„ Бопалар Узлари суз.ларни телеграф орка-ли 106оритлари мумкин, «Зийоак бул.
максалм, СУЗ бойлигини ОШИРИШ, турли товушлар• ни тез талаффуз килим
Угоннинг борнит: Логопед боталарга мурожаат кипали:
— Мен сизларга расмлар керсатаман„ Сизлар эса таркибида бор сУзларни эшитганинги:дд.а КУЛИМГИЗНИ кГтаринг — деб айтади.
Кей;тн логопед болаларга бирон-бир предметнинг номини у керакли тову.ми бор сузларни Колган болалар толијирик канлдй ()ажарилаёттаиини кузатишади, Бу Уйимдаги сузларда товуијини сузнинг бошида, охирида Еки
Уртасида учратищ мумкин- Уйин давомида логопед сУзларнинг Урнини алмаијтириб туради,
Ушбу Уйинни Бошка товушларни машк калиггг учун хам у$ллаш мумкин„
S-S. Нутк эшитишн•• ривожлантнришга каратилган Уйинлар
Эшлититл уткирлигини риножлентириш, бола-ларнинг 0803 кучидан катъи назар сузли к?рсатмами идрок этишга Ургатади.
«Ким ДНКК4Т.ЛИ?•
9јиннинг максзди: Ьолалдрга тушуниб, вазифани T9FP}t б,ажаришга Ургагии:.
Уйинминг боришн: Болалар логопед столи кдршисила З катор флиб у;гирмшали. Стол устига турли У}јинчокзт.ар к?йИб Ойи,лади. Логопед болаларта шун,дай дейди:

  • Болалар, хозир иен биринчи каторда Утиртан болаларга топширик бераман. Мен канда'\ топширик бериијимни худа паст овода (пичирлаб} айтамане шунинг учун хаммантиз худа диккат Билан кулок солиб Утиришингиз керак, Мен хар баринГИЗНИ исмингиз билан чакириб ТОПШИРИК бераман, эса у топширикнк тУгри ба:карялтими ежи йУкми кузатиб боринглар.

  • Дику,ат киликглар, Уйинимизни бошлаймиз!

Вазифа: ВКУЕИРЧОКМИ ол ва уни каравотта ёткиз•, Логопед упјбу гаями куда паст овода айтади. Болалар оса харакатни бажаради„ Биринчи катордаги болалар топширикни бажаралилар, сунгра улар З•каторда утирган болалар Урнига, З-кттордагилар 2•квторга, 2-катордагилар 1-каторта Утирадилар,
Лототтед болаларнинг ТИНЧ кузатиб бориши ксрак. Болалар эшитгдн топ (П ирикларни бир-бирларига аЙТИШМ,Зсим, С9зли топширик киска ва оддий бУлиши керак„
•Лолахоннн yjiF01"qa•
Уйиннинг максалц: Болаларга нуткни тушуниб, вазифами турри бажаришга
Уйинн•• борнили; Логопед олдлга каранотла ухлаб ётган КУ НИРЧОКНГ' на (ггунлай
— ЛОлахом куда кул сайр килди, чарчади. Олкатланиб кирават олдида ухлаб колли. Ьиззса у Уйнагант Уйкнчокларни йи€нштириб куяишимиз ксрак, аммо КУГИРЧОКНИ уйготиб юбормаслик учуи уиинчоэџјарни секин вигиштириб плишимиз керак. Кани Олина ва Салима мени оллимга келинглар-чи, Олима сен Салимага кайси Уйинчокларни йигмштириб кутмга солиш хераклигини ;куда ласт овозда айтгин,
Шу шарика лотолел хамив болаларни 2 гадан чакирибе стол устига териб к&йилган УЙимчокларни таклиф лади-
6-S. Нутк аппаратннинг харакатчанлигини рињпж.тантиришга онд Уйинлар
Нуткнг•нг Орри, равом ва мукам,мал риножланипјила нуты алларати (тил, лаб. пастки жаулар)нинг анатомик тузилиши на харакатчанлигини нг мсьерла ривожланганлиги мухим ахамиятга та- Ушбу органлардаги маълум бузилишлар нуткнинг тУлик вожланмасллгнга салбий тат»сир килади.
Шунинг учун хам лотоледик машеулотларда болаларда нутк аппаратининг харакатчанлигини ривож,лалтирувчи Уйинлар олиб бориладяг
Бу машуулогларнинг исоеий назиф,аси бо„лаларла нутк аппарати, ял,ми тил, лаб ла паетки жамингхаракатланишини риножлннтиришга каратилган„ Куйида нуту- аппарати харакатчанлигини ривожлантирувчи Уйин,ларни келтирамиз «Ширин мураббо»
'“м•нинг максам: Тил харакатини фаттлаштириш.
Уйминннт бсрнш•г Ьолаларга мураббони ктаётган У..юнинг расмл кУрсатмлади „Лодзиед богаларга карата шундай дейдм: каранглар бола.тар Лолахон мураббонм яхши курар лан. У мурабЬа егатща унинг юкориги на еластки „лабига мураббо ёлтишиб колњбди. Киз мураббогм тили билам ялаб тозаламокчи„ (Тил харакиги бгт,тан мураббогм кУрсатилади). СУнгра болалар хам ушбу магцкни кайтарадилар. Логопел хар бир бота наткни кагщай бажараёттани ни кузатиб борали„ упини
мкксадн: Тил харакатини фаоллаштлриш, борнит: Болалар логолелга караган холла бир катој «либ Утирадилар„ Болаларга раси курсати.лади. Карантлар 60 лалар, бола катнда|ђ килиб тишларинл тозалдялти, Биз хам хозиј сизлар билам тишларииизни тозалаймиз, (Лётка билае эмас, балки тилимиз билан, Авил лотопел тил билан тишлари. НИ тозалашни бола.ларга узи курсатиб бе;јали. СУмгра бит Волыни олдига чакириб кузатиб боради Машк бир неча марта бажартирилади.
«От» $ђйини
Уйиннипг максади: Тил учи харакатини фаоллашптрлш.
Упиннииг борнит: болалар катор б$*либ тура,дилар, яъни улат отчаларщир„ Логоледнинг «Кстдик• детан сузиддн сунг бола,тщ тора.дилар ва ту билан бирга от юрии:ига таклид куладилат •ТУхтанг• дейилгандан с$нг эс,а тухтдб, тухтатиш овозига таклид киладилар (дрр-дрр...}. С9лгра ло• гопед хар бир болага алохида талаффуз зтткради„ Логопед 60 лагтинг тили юкори,да, тишлар орасида бУлишини ва тал уч• хкракатланиијини кузатиб бориији керак. Тил учини тугрг :к$таришга зыибоа берииј керак, Агар б:хла ушбу наткни бал жара олмаса, конфет сУришга таклид этишини Ургатиш оркалг ушбу машу» Ургатилади,
«Ма.ятмик• Уйини
Уйи•имнг максами Тил мушакларини фао.ллаштириш.
Уйи•ишнг бориши: Болалар стулчаларда утиришади
Логопед болаларга соатни к9рсатиб уларга мурожаат килами Болалар соатнинг М{ТЯТГМГИНИ кУраяпскзларми, унинг кандаг харткатланаётганига зътибор беринг Биз хам сизлар бгтлан сот Уйимими Уйнаймиз, Хаммамиз соат бУламиз. Маятник роликг зса тилимиз бажарадк. Энди маятник соат бУйлаб юра бошлай„ ди (тилни чалдан унгга соат маятнигига ухштгиб юргкза бом лайди}, Энди х;ммангиз ТИЛИНГ“ИЗНИ чикариб соат кандай юришини к?рсатиђ беринг„ Машкнинг тугри бажарилиши назора•г килиб борилади,
«Лаб.тарнч•в булочкадай дум»лок•
Уйиннинг м.аксади; Лаб каракатини фаоллаштириш борнши: Логопед думалок булочка расмни ва бо.лаларлан • Ким лабларини шундай пумалок. кила олади?• деб Анвал УЗИ курсатиб Перади (0-0-0-0). С.Унгра бола.ларни кетма„кег чакириб, маткни Эркин (зажарит тавсия этилам. Болалар машкни зркин бажари(Гјини кз.езыт.тб борилзди. Машкни факат лабларнинг иштирок этилји куз;либ (юрилади, оПГЗ очилган холлв б'лад,и, лекин ласгки жан оллинса езикиб кетмзслити ксрак, о К нм яхщи кулади?• Уйи.НИ
Уйиннинт максзди; Лаб харакатини фаоллаштириш,
Уйпннннг БУуирсок, КУ НИРЧОК,
Уйин:нинг бориши: Болалар ярим ХОЛДЗ Утятрздилар. Логопед болаларга ију№дай лейди. Бола№р ка,ммамиз мекмонга боришки ва Месс,МОН кетганими яхши кУрамиз-а- Бутун бизнинг боучамизгахам мехмонлар келкшмокчи, бизжудахурсандбуллик. «Биз хурсанд бУлганимизда куламиз•, мана бунда“ (Узи кулиг Биз жула хурсанл бУлиб кулгзнимизда тишларимкз кури нала, Канн, болалар тол ингларчи, (кучата кии мехмонга ке„лялти? ТУгри, 69ъирсок билан у$гирчок. Хаимамиз курсанл кули“ упарни кугиб опамиз Болалкцз титгтларини курсатмб куладилар. Мехмоклар билам Уйнаб жуда хурсан,д булдик. Энди мекмонларимиз кетмокчи, Биз кафа бУшук. Тишларимизни бекитамиз, Мехмон„ширимиз яма келамиз дейишли„ Биз курсанд бјлдик Куламиз Шу тарика \1iilI.Ik.JIiiP бир неча марта такрорлапади, Лаб харакатларининг аник бажарилиши кузатиб бори,лади.
«Ким олли?» Ујјини
Увиннинг мзксади: Лаб харакатларини фаоллаштирииг
Упиннинг бориши: Болалар ярим дояра колда логопедга караб Утирадилар, Логопед болаларги наининг расмини кУрсатади болалардан „лаблари билин най хосгтл килиш сУралади„ Аввал лотолед чалијллни та»џлид килишни болаларга узи кУрсатиб берали. СУнера бшта,лардан талаффуз этиши суралади. Най чаЛИННП'ГИ, детанда болалар лаблари билам най чалиш харакатини бажарадилар, Куй тугади, дейилганда болалар лабларини одлиј холга келтирадилар, МаШК бир неча марта такррланк№ци па апик бажарилиши лотолед томонидан куззтиб борилади.
«Уриоегда• Siiet1t”
М*инетинг максади: Лаб па пасткл ;каг харакатларини фаоллаггггирипј.
жихозн: Саватлар-
УВИННННГ борнили: Кизлар ва болалар дояра Флиб турадилар. Уларнинг кУлларида саватч№лдр (юр, Болалар Урмонг; тергани Логопед болаларга шунлай лейДИК хаммамиз ЯХЛјИ КУРИМИЗ, К9ПГИ[42 КФЗИКОРИ1 терипјимиз керцк, Лекан узокка кетиб, алашиб калманглар Агар бур-бщтимизни оку-ау-ау• деб
Лекин Витта бола Урмонда а,цаијиб КОЛДЛ Болалар SPI0kJ1ZiPA14V килирмпјнзггј'- .AY-ay, Наргиза каердасан?» Логопед хар бир бом «ау-ау. тонугиларини канлай талаффуз угаётгакини кузатиб 60, керак, «Ау-ау» топуеплари талаффуз этилаётганида пасти жа€имг•з бир оз ластга туша.ди, лаб,лар думалок. хотатда бУлади Ушбу мамк болалаа томонидан тугри ба;карилиши кузатгт? бори,лади-
Кувнок тил•та• У“ини максади; Нутк аппарати харакатнанлигинг
борниж: Бу $;йинни болаларни к;тзихтирган холл; олиб бориш керак, Логопед унинг ого уй леб лишни тушунтиради, Бу уйчада кичкинаглна, куве•токкина тьтлча яшайди, Тилча арта туриб 0йнкитарни оч;лб хонага тоза киритади. Бунда боталар овили очади Тллча юзини ювади. бунда тили билан лабларт.ни ялайдилар Чой ичсик, деганда бола тилгтни учини икки четини букла• гам холла хапони ичига тортади, Лотошед Уйлнни ланом оттиради. Тклчамиз нонушта килтандан сунг Уйнагани таијкарига чикали, деганда бола икки лунжини шиширали, сунг тилча тошга сакрасине детанда бола тил учи билан бирма-бщ: тшпларига теккимб чикади„ Логопед тилча отла сайрта чикли, дегамида бола тилини учини танглайга ботириб от туекларининг овозига Ухтаб овоз чикара.ди- Бу жараён дадоми• да боланинг лабларј{ тох кулгу; сох чуччивг•ан холатида бУлали
Албатта, бола бу машк,ларми логопед билам биргаликда таклил ба;каради. Кейинрок оса мустакил тарзла ба;кигуишп.и ботлаяди-
42
•КУгир,чок ух.ламокчн• Уинни
Уйнннинг МАКСЕЛИ{ Пастки ;k2F харакатими
Уйнпниетг борипји: Лосолед болаларга мурожаат килиб шунзай дейд•т; каранглар сиз.лар билан кугирчоуимиз чарчаб олибди- Унг•гкг ухлагисм келди, У чукур нафас штиб осмаяп Логопед болаларга бир неча марта эснашнн кУрсат;лб беради„ Зсмаганимкзда овимиз очикхолда, чукур нафас олдмлз, пастки «аммиз эса паспа тушган ХОЛДЕ (зулади, Визифани курсатиб
Зертандан сунг лотолел болаларнинг вазифами т$гргт (:ежариб Зоришини куззтцди-
$йими
максзди: Пасли жа€ харакаппти ривож„такткрииј.
бор•ппи: Болалар логоледга карама-карши стулчатарда Утириијади- Лотолед болаларга пололонларга дон бераётган кушчанинг расмили кУрсатадјг СУнгра логопед; хоз;лр биз увин тай миз. Сизлар кушчалар б'ласизлар. Мен эса она куш бУламан. эма куш дон олиб купјчалар тумшук,ларини очишади. ДОННИ сб булишгач тумтгтуютаркни ёпиепади, деб айтади. бола.л,ар уплбу харакагларми бажаришади, Уйимнк бир неча марта =айтариш мумкин- Уйин давомида болалар ва ТИНЧ угириштари, бошлармни 'ГУур;• тутмш.лкри керак- Айникса, ОЕИЗНК оч-днда ви ёпганда бошни оркага ташламаслик керак, харакатларни бажариш ловим,
Харакатлар листки кар, тил ва лаб ТИМЧ турган халда Пажарк• Ш БОБ. ТОВУШЛАРНИ ТУГРИ ТАЛАОФУЗ ЭТИШГА КАРАТИЛГАН УЙИН.'1АР
Маълумки, топушлар талаффузипаги камчиликларни барт, раф эт;тшда унинг саб*блзрига эътибор берила.щи. Чун к артикуляцион моторика харакатчанлигининг етишмаслиги фонемттик идрокнинг риложламмаганлиги товушла:» талафф зидаги камчиликларми келтириб чикаришга сабаб бУлати„
Дастаавал, артикуляцион моториканинг харакатчанлигиг ошкриш ишларидан боијлаш ЛОЗАМ. Фонематик идрокни илзк. лантириш ва риво;к.лантириш Ишлари эса тонущ;ни к'йиш на мустахкамлаш ишлари билан параллел равиилда борилади,
Воланинг мактабда санодхон булиб Виши, мактаб даетурл ни тулик узлаштиришида нуткнинг ЩУПИК шак:ллангаклиги, ТЕ нуиптарни талаффиз листинг урни бекиёсдир„
Куйида 6113, товушлар талаффузидаги камчиликларни барт, раф этишла фойл;зланиш мумкин 69лган УАинларлан намунал: келтириб утамиз.
Узбек тилининг хусусиятларилан ке,либ чикиб, болалирг талаффу•га Урсатишда логолтедик Уйинлардал фойда-л ниш йУлларкни такомиллаштириш максадида бой aua6vit мерз симизлан намуналзр келтирдми•з.
14. Сиргалувчи товушларни нуткка кУйиш, мустахкамланјсз оид УЙинлар
Товушлар талаффузининг бузилиили асосан артикуляцие жихатдан талаффуз КИЛТЛЈ клйин булган тонушларди кузатил
Шундай товушлар каторигз сургалувчи ва (№овкинли тову:: лар киради,
Бу товушлардагм камчиликларни бмртараф этиш ипјларит бола„лаџ учун кизикарли булган фаолияти билан Зонт,
ради,
Куйида келтирилтан Уйинлар сирналунчи тоаушларгм шак.
лантиришга каратилган.
«Насос» УЙини
Упиннинг максади; Болаларга «С» товушини тути талафф зтишга Уртатиил,
60ЏИПЈ1К Болалир стулчалатта Утирилјапи„ Логопед 5олаларга илундай дейди: хозир биз велосилелда сайр мкамиз. Велостлелда КИЛИ11јдан унинг камераси; •а каво дамланганми еки й9кми туни текширишимиз лозин,
}елосипед узок МИНИЛМ31"ЕНЛИГИ сабаб,ли камераси бир 33 бУшаб КОЛИбДИ, Унга х,аоо юбориш керак, Насос билан камеизга хаво оборамиз. Насосдан чикаётган ХвВО «С.•С-С• деб оноз гикарали. Ьолалар аннал бирма•бир. сУнгра биргаликла насос аракатига таклип КИЛИб, камсрага лам уралилар„ Камерага дам Вериш вактида «С-С-С» товушини чузиброк талаффуз этадилар. Болалар «С» товушини тугри талаффуз этишлари учуж лаб ва алнинг туури холатпа булиши ва каво окимининг тил Уртаси• „дн чикишига эътибор бериб Вориш зарур.
«Шарча тешилди• Ујјини
Уйнннинг «С» ТОНУЛЈИНИ нуткка
У ЙИННИНГ борнит: Логопед болаларта шарчалар таркдтиб икади ва шундай доли: •Болалар, якинда биз янги Пил бай амини нишонлаймиз- Шунинг учун хонамизни чиройли килиб керчк, Келинглир, козир сизлар билан биргалик• шиширамиз» Логопед атайлаб 3—4 нафар опаса тешик шарчаларни Периб к9яди, С$нгра логопед болаар диккатигки тешилган шарчада.н чик.аёттан овозг-а каратади а болаларда14 сУрайди; «Болалар кандай овоз зшитаялсизлар?» «олалар «лс-сс-с-с» деб талаффуз кил,адилар- Логопед болаларинс ос» тонушиии амик ва ч9зиброк талаффуз этилгини назоат килиб борщи, Болалар •С• товушини талаффуз зтгамларида ртикупяиион аппарат холати на окимининг тишлар Уртаздан Чикиши кумгиб борилади
«Д$кон•
$йнннинг максади: «С» товушини сУзларда тугри талаффуз
ГИШ,
Уйиннннг бор;иити' Логопед ТОМОНИДЕН болаларга зилалари тушунтирилади. «Болалар тасавнур килинглар„ мана СТОЛ дукон, стол устидаги расмлар уяинчоклар НЗ СО тладиган Хоощт сихтар билан шу Уяинни биргаликла тнаймиз„ Хозир кар бирингизни дукомга, яъни сидимга бирмазр чакираман ва келган бола дУкондан Вига ёккан нарсани крид килиб олиили кер,ак._
45
бола,лар д<кондаг• харид килган Уйинчок ва нарсаларгмл чиройли, баланд 0№0'3 номлаб
— Сот, сонун, СДНдИЬС,
— Асал, арслон;
— Гилос„ автобус.
Уйин давомгтда асосан ос» товуши катнашган сузларни ур бериб, жарангдор ОвоЗ билзн талаффуз килиниллига бери,лали.
«Сабзилар ва гмлослар•
Уйнннинг максали: «С» товушитм бУгинларда, сУзларда туп ва амик талафф'ь•з зтиијга Ургатиш.
Уйнннинг боришн: Логопед болаларни 2 гурухга ажратади гурухлар •Сабзилар• ва •Гилослар• ном.лари билам номланад бунда «Сабзилар• гурухи стчик бугинда, яъни «са-со-си-су-с бУгинларинк. «Гилослар• гурухи ёлгтк бугиндв„ яъни •еас-о ис.ус.уго бУгинларини талаффуз ки,мшларл тушу нтирклад Гурухлардан болалар наибатма-навбат 69ея•тларля т лаф•фуз килалилвр. Уйитз бир неча мирта такрорхланиди ва да болалар ролларни Бунда логопед болаларни товушини б\гинларда т9гри ва аник талаффуз кутлишлнрит

2-S, «З» товушини талаффуз пишга кзратилган Уйинлар
«Гуллар ва асаларилар.
Увинннпг макс•дн: •З• топушинн нуткка КИРИТИШ.
Увиннинс ()орним: Уйин бошланншидам олдиеч ким асалар лар (зулиши, ким оса гул.лар пулиши аниклаг•иб олинади (м салан угил болалар иеаларилар, киз болалар зса гуллар}, Кет хаммалари хона буялаб Рки маялончала югурадилар. Логол ишорагилан сунг (чигјак чалиш аки бирор бир лредметга ур ши) киз боли,лар Я'1,ни еуллар т иззалари билан Утирадила Асаларилир канотларими кокиб гулдан гума к9миб
Буни улар асалариларга так.,лид килгам холда бажарадил; ев-зз-з-з. Логопед яма чапак чалиши билам болалар роллар ни алмаштирадилар. Болалар асалари булиб учг-анлирила ула кинг харакати ва «33-33-330 деб тури талаффуз этиш,лари тал этилади.
«Чивннлар•
9“иннннг максади: «Зв топушини куткка киритиш.
борншн; Логопед болаларта; «Хаммангмз мели
61fJIiTH ои.лтгинглар. Бутун сих•јар билан ЯНЕ бир ЯНГИ Уймаймиз, Уйиннинг коми «Чивиг•лар.- Болалар билан кандай бокка сайра бортанликлари хакида сухбыг Утказилади, «Бола:кр, «кингиз,дами, биз билам сайргд бортан эдику Кики лайт чивиклар низиллаб келиб, (пони чакон эпи„ Хозир сизлар билан «Чипинл;цј» Уйинини уянаймиз•, дейилзди. Болалдр икки гурухга ()улинали- турух болалари иккинчи гурух болалари Эса сайр КИЛ}Тб юрувчидар бУлишаДИ„ Читин б!лган болалар 0-3-3.» деб сайр килиб бол;.лар кетядан югуришади. Сайр килиб ьортан болалар эса чининлардан кочишга, иширкнишга харакаг килиб, уйлврига югурищгали, Хона бурчагидагм стулчалар уйча хисобланащи. С$нгри роллар алмашинадк. Болаларнинг умумиВ холати товушми туерн талаффуз зтишига зътибор Периб
•Расмнинг ;куфтинн тот» $“иви максздн; «З» тонушин;• сУзларда талаффуз килишга Ургатитл-
У“иннинг бортик; Ьолалар стулл;щша Утир;тшадмг Логопещнинг столи устида тескарк килиб к&йилгам расмлар туради. Хар бир болага худши шу расмдан яка бири 6cpw6 чикмлади, Логопед 60 бирмни чакирали на чакирилган бола столдаги раем бирини па уни к?рсагиб баланд оноз билан «Мен замжкџнимг расмини олдим, кимда худди шу расмг•инг жуфти бор», дей,ли, Шу расмнинг ;куфти б!лган бола Урнидан туради. Урнидан турган бола хам Угу•гокларига расмнл кУрсатиб* •Мендаги расмда хам занжир тасвирланган•, дейди, Боталар хар жуфт расини устига кУядилар. Увин шу тарикв то стол устидати раем тамом бУлгунча давом этади. Бунинг учун «З» товуши сузнинг бошидщ Уртаснда, охирмда кслган расмлардан фойдалатмлади, Буларса: вина, узум„ пиЁз, дазмол. МУЗКДЙМОК, рук, ошпаз, сабм, тарвуз расмлари киралу.
дебо максади: •З• товуидини сузларда гапларда мустахкамлаш.
Упиннннг жнхози: Резинали кУмрчок,
УЙинкинг борниги; Логопед чиройли кийинтирилган резинали к$*гирчокни о;јиб киралгт на (юлалдрга: « Ьола;тар бу КУ?ИРЧОККИГИ исми Зебо•, дейлм„ Уни дУкомдан сотиб олдик„ У резинам, Зебонинг офуелари рсзинали. кУллари. юз„лар•• ва бурки хам резинали, Эса досолгед бола-щардвн сУрдјди;
ЭК?ТН? Уни кае;утан согиб олищгибли? Унииг оёкјтари„ кулл№ри, юзлари, бурки нимадан килимган лан?• Болалар жа• 406 берадилар, Логопед палом ЗТаЛЬГ Вебо майизни яхши кУради
Лола, кел Зебони майиз билам мехмон кил•. Лола чикиб, айтзди; «Зебо, майгтздан ол•, Болалар навбатма-назбат Зебон\1 майиз билан мехмон килт-ан холда юкоридаги жумлаларни айтадилзр.
«Ким чаккон?•
Уйнннннг максам; «3» тонушини сузларла талаффуа килишга Ург-атищ.,
()орнији: Логопед болаларга бир камча ea130J1"kiP бе Аннал болаларга логопед шундай дейди: Мен сизларга са• ноллар бераман, ким биринчи толса, шу болага КИЗИЛ отлузчг (тепаман, Ким кул кизил юлдузча Йирса, шу бола голиб 69ла,ди, Кайси транспортнинг ноиида •З• ТОПУШИ бор?
Кайси дарахгнинг номила •З» товуши бор?
Кайсв хайвонларллтг номида •З• товуши бор?
Кайси уй жихоз,ларлнгтнг номила «3» тонули Вор?
Кайси сабзавотларнинг номида •З• товуеии бор?
Кайси меваларнигтг номида •З• тоауши бор?
Кайси гулларнинг номида «З» товуили бор?
Кайси ларрандаларнинг номилз «З» товуши бор?
Кайси кизларнинг ва болаларнинг номила ФЗ» тон,уши бор?
Болалар сазолларга тугри жавоб беришлари ва «З» товушини сУзларда аник ва тугри талаффуз этишларл ломим.
«Адашма• Уйини.
Упиннинг максад,и: «Со за «З» товушларини бир-биридан фарклашга Ургатиш,
Упиннннг бортми: Болаларга иккиталан раем берилали.
Биттасида насос тасвирлансан, иккинчисмда чиаин расила• Насос тасвирлвнган расмни болалар чап кУлларига олади• лир. Чивин тасвирлантан расмни оса Унг к9лларига оладилар Тарбиячи номида «С» ёки «З» товуијгт хамда бир сузда «Се ва «З» ТОВУШИ бор б\лган расиларни
48
номини айтади. Масалан; сабсзи; сумка, юллуз, газета, сомса ва хоказолар,
Болалар СУзда хар икки товуш бор бУлгдн расчларни к$рсатади ва •С ва З» тошушларида каиси (мри сузиит•г бошида кетаёпцнлигмни айтишади.
«С» па •З• товуијини расмлар оркали керак, Машруло:т лайтида сула «С» на «3. товуиј и бУлган расмларлан хам фойдаланиш мумкиег Агар логопед бола-ларга бумдай расмларни кУрсатса, болалар к&лларидаги расмларни к'рсатмасликлари керак.
3-S, Шовкинли товушларк•м нуткка кУйиш, мустахкамлаш ва фаркдашга оид Уйннлар
«урман тонуллзйди•
Уймп•инг мккса.ди: glJI• товушини нутк,да косил килиш, борнит: Логопед болаларга езда бог Еки Урмонда зайр килганликларини зипгтишни таклиф этади. У ерда баланд тарахтлзрни курганликларини, узун-узун шокларида барглар куп жанлигини зслашади- Шамол дарахтминс плох-лари тебзаниб деган овоз чикаради, Аввал шамот секин осади, бунда бодалар еекин овозла деб талаффуз :згадилар ва флларини харакатга келтирадулар. Аста•секин шамол кучайиб ;оради. Даркхт.ларнинг бартлари кучлн тебранащт, Бунда болатар кучли опоз Билан деб талаффуз ладилар С.Унсра лотолсд болаларта кУлларини дарахтнинг шохчаларига 9хшаБ окопига кутдришларин;• на шак•го.л эстанда дарах-гларнинг ШОлуллашга ухшанј •ш-ш-ш• деб ОВОЗ чикаришларини таклиф этащ. Логопед товушни биргаликда, гУнгра зса алохида•алохида алаффуз ЛИШНИ тавсия этади.
Боталаџ •Ш• товушини талаффуз нуту.. аппара м янти лаб. тил харакатлари, каво ОКИЊТИГмНГ тугри ам-лигими кузатиб бори„лади,
«Шар ёрнлдц»
УВИННННГ максим: Болаларта товушини нуткда тугри тааффуз эпирлилни мктгтк киллириш,
Уйиннннг борнит: Болалар кул ушлашиб зич лоира КОСиЛ млиб турадилар, Логопед •шаримизни шиширамиз» дейи билан худди шарни шишираётган,дай боталар доираси кенгаяди- Логопед «шар ёриляпти. деб чала.к чалиши билан б лала? кУлларини ёнлан пастга туширалилар ва «Ш» товуијит талаффуз этадилар-
«Жнмжитлик.
Уйиннинг максадн: ош» товушини мустахкампаиг
Уйит•ингбориши; Бош.ловчи депор олдида турили. Болалар з рУпарадаги левор олдида турадилар, Болзлар жула зхтмётхорхш билан бОШЛОВЧИНИНГ олдига стиб келишлари керак. Болал ОХТИЕТСИЗЛИК билан харакат килганларила бошловчи •тиш;тит тиш» деб отоклантиради за болдлцр тУхтайли. Бошловчини олдига кайсу бола биринчи келса илу болалар го,либ деб тол лади ва шу бола 69па.ти. Логопед болаларнинг •U товушини турри аник талаффуз этишини кузатиб боради,
«Муи:гук енчкон•
Уйинит•г максади: богланган нуткда «Ш» товуилини муста
камлаш,
Упиннннг бормши: Стулчидд бир бола КУЗЯМИ томив Ут•трал У мушук ркхлини бажарадиг Колган болдлдр сичконлар оолит ба;карадилар, Сичконлар секин триб мушукни олдига келад лар на бармоклари ёрпамида «сенями, ШОИјмаЙ тур!» ифодаси} кУллаб купидаги шеърни айтиилали;
Сичконбойлар жим булинг,
Жим бјлинг,
Бароквой КИЛИПТДАН
Осок булинг, ОТОХ б!линг!
Шу свлар айтилгандан сунг иушук уйьомиб кетали ва •миЕ деб СИЧКОМНИ кувлайди, уйи чизикча торгт белгилаб кУйилади на у ерга мушук кира олмайди, Уйин СИЧКОНЛ*ТЈ уитанмагунча давом этими мумкин, Охирида колп бола янги Уйинда богиловчи 69лади. Хамма сичконл; «Ш. товуши кштщјокида 2—3 та суз айтишлари керак„
«Ургммчак т!ридаги пашш•лар• Уйини
Уйиннинг максадн: •Ж• тонушини •гУкри талаффуз зтткриш зришиш.
Болаларминг бир кисми Ургимчак турю тасаигм№б. кулларини туширган холла доира бУлиб туриб ол ди. Бодаларнинг колгам кисни паијилала;з (зулиђ, «ж-ж-ж», дои•
ичида атрофида учиб юрадилар. Ургимчак турига ИЛИНГВН бола кучлг•рок охангда •Ж• товушими талаффуз эталгт. турга тушмдгдм бола
«Сехрли когча•
Ујјиннннг чакс•ли: •С. товуеиини •Ш» товушидан фарэслашгд Ургатиш,
9#итшниг бориши; Колчага сабзи, мушук, шар, соат, соябон, этик. насос. идиш расм,лдри солинащт,
2 гурухга (зулинали. Логопед бир томонга сичкон расмини, иккинчи томонга мушук расмини илиб куяли, Гурухлартаеи болаџтер навбатма-навбат чикиб. КОЛГАН расмни олиб, унд.а кайси 10BY111 иштирок зтганига «араб уз ;койларигз турадилар, •С• топуши иеитирок лтан расмни олса„ си чкон томоша «Ш» товуши иштирок лган расмни мушук то чомга Гтадилар. Хамма олиб бУлгач. хар бир бола уз рисмини кУрсатиб номини айтади. Колган болалар оса 9РТОП4 жопими тугри таялай олган,мги ёкн йУклигини текширмб борадилар. Логопед зса болалар «С» ва «Ш» тонушларини талаффуз этган:тарида артикуляцион алларат штати кандай бУлишини (ЗОЛяларга тушунтиџади,
«Ае,аларилаџ ва чивнилар» Уйнни
$йинн:инг максам; «3» wa «Ж» товуилларини фарклашга ургатиш-
Уйнтмнг бОРИШИ: Логопед болаларга ку«илаги такдиф килами: хозлр биз Урмонг;а сайр килгдни У ерда яхши, фауаг чивин„лар калакит беради. Атрофл.а учив, игтлзллкшади.7 Чивинларгм кайлаймиз за лалага борамиз„ У ерда жула кут чирой,лл гуллар борг Аса,ларилар учиб, асал йигишади на ••ж-ж-ж• деб гингиллашади? болалар деб талаффуз этишларл тушунтирилади. Энди 2 гурукга бУлимамиз: биринчи турух чивлнлар булишади »а бу срда яшашади (лотолеп хонанинг бир бурчагида турган стулларни кУрсапщи). 2•гурух боли,лари асалари булишади на бу ерла яшашали (хонангтнг 60[IIkij бурчасини КУјзсатали}, ДИККИТ билан 31јјИТИНГ„ Канон мен •чиамг•лар учи:мди• лесам, чипинлар хона б?йлаб учиб (Визиллашади: Качон мел оталарилар учншди• десам, чивинлар уз ;койларига югуришади, агаларилар эса учишади ва деб талаффуз этишади„
«Расмларни таила»
9“иннинг «С» ва «Ш» тонутггларини Вир-биридат! фарклашга Ургатиш боришн: Номида «С» ва «Ш» товуши бор флан рисылар, сУзлар тан.чандди- Логопед бола.ларнл икки гурухјз ажратади_ Биринчу гурух «С» бор засмларгки танлаб олади- Иккинчи гурух бола,дари эса «Ш. товуши бор 69лгат• раџмларни танлайли. Логопелнинг сточи устига расмлар томони билан тартибли килиб кјйилган 69лали. Хар биа гурухдан битгадан (юла чикиб У•щтарига таалјтуюти бУлган товуш учув раем сшиб, жойларига Гги;ти-лар. Болалар расм на предметларни танлаб олиб 6$?лганлан хар бир бола Урнидан туриб, расмларниаг номини айтали- Расмларнинг номини айтганда «С» Еки •LlJ. тоаущини бомжа товушла:хлзт• а;кгмтиб айтишлари керак Колган Г:Олалар расмми номини айтсам бола уни тугри танлаганми Еки йУкми кузатиб борам. СУнгра боталарнинг Улшари шу товушлар учум суз Уйлайдилар ва айтади„лар
Логопед «С» на «Ш» тонушлари бор бУлгин сУзлирни айтиди, болалар оса бу с'зларни такрорлаганларида «С• ва «Ш» товуши• ни T$FP}t талаффуз этишлари керак, Масалан; сочик, шафголи, машина, гилос, шам, пјол€ом ва бошкалар-
Волалар с9зларда «С» ва «Ш» товушини боилка тозушларга нисбтгам чузиброк талаффуз этишлари «С» «Ш» каерда келишини аниклашлари ломи,
•Топ•чи, менда кайся товуш?• Уинни
Упиннинг максам: «З» па «Ж» товушларини бир•бмридан фарклашга Ургатиш,
Уйиннннг бориим: Уйим бошловчиси та“инланади. Ьошловчи эшикдан ташкарига чикиб туради; колган болалар эса номида «Ж» товуши бор б!лган суз Уйлаб топадилар, Уйин бошловчи• си кайтиб келиб, хар кайси боламинг ёнига боради, у КИМНИНГ ёнига борга, шу бола 90лаган сГзни айтади„ Агарда бошловчи айтилган свшарда •Ж» тозушини эшитса„ деб, агар «З» товушини зшитса, деб талаффуз этади, Логопед ва 60лалар бошловчи товушларни талаффуз этишини кузатиб 60 ради ла р,
С.9нгра лотолел болаларга расмлар таркатиб чикади„ Хар бир бола навбатма-мавбат чикиб, расини болаларта к9рсатаду на унинг номини биллирунчи «зда •З• тонуши бУлса, уни чивин расми тастзщхлаткган расм лолотгкоси чунтагига солиб куяли, агарла •Ж• товуши 617лса расмл тасвирланган раем полотноси чунтагига солиб к$яди.
Матшгулотнинг охирида логопед болаларта биа неча сузларни айтади за уни тдкрорлащларини таклиф килади; жигар„ занж•ир» зебра, хазе, К.9НГИЗ* €ИЖ".КАК- Хар бир суз ва 69€инлцрга бУлиб талаффуз этилиши макс.адга мувофик.
«Кинода• УПИНИ
Упинен•нг макса.лм: Сируалувчи за шозкинли товушлар
д еренциапияси„ пиннннг борти; Ьолалар стол атрофида трим докра атрофила Утиралилар„ Логопед бола,ларга мурожаат этади. Мен сизларга козир кино кУрсатаман„ Сиз диккат билан томоша Килинг на кейин менга бер,асиз. Логопед квадрат кимб кесиб олимган каатон когоз оркасидам расмлар епигггтирилгам коеозни бирма•бир к9рсатади. Болалар Узларига кУрсатилган расмлар„ нинг номини автали, сиреалунчи на ШОЗКИНЛИ товушларнинг амик талаффуз этилиији назо;јат килиб борилади
44. Сонор товушларни нуткка кУйиш, мустахкамлаш ва фарклапп•а онд ут•нлар
Ьолалар учун артикуляцион жихатдан тапаффуз килики кийин 69лгам тодушлардан яка бири бу сонор ва тонуијлари хисобланади, бу товушларнинг аник талаффузгтга баъзан таклид усули оркали хам :эришиш мумкин.
Куйида таклид усулидак фойдалангај' хода •Р• аа «Л» товушларидаги камчиликларни бартараф этиш жараЕнида кУлланиладиган У“инлардан намуналар кслтирилади, «Отлар•
Уйиннинг максади: «Р• товушини нуткда хосмл килиш.
”јиннннт бориши; Болалар икки гурукга булинадилар. Ьиринчи турух(нхлалари от хайдовчилар, иккинчи гурухболалари отлар• ги (туллналилар, Отларни таснщутовчи болалар иккитадан булиб кул ушлаијиб турадијлар От хайлоачилари кетдик, деб буйрук бертанпа от ротидаги боталар отлардек «так-тукр деб юрадилар. Лотоледнинг бУйрумга биноан кайдовчилар отларни «дррр• деб тухттгадилар„ От ролидаги болалар юришлан ть;хтайдилар. бунда логопед (н»таларминг аник талаффуз килиггјини кузтгиб борадг• С.9нгра болалар ролларини алмашадмлар, Логопед бола-ларми «Р» тонушини талаффпгз зтишга уртатиб ТОНУ(1јИНИ талаффуз отгамда ТИЛ юкорги ти шлар оркаси(ја кутарилган б$лади. тил учи тебраниши кераклиги болаларга тушуатирилади„
«Каргалар• у“ини
Уйиннинг мзксади: Болал;рни «Р» товушини нуткда тугри талаффуз этишлариг-а Ургатищг.
Б олалар уч гурухга Биринчи арчаларни тасвирлнб ку;лларини туширсан ХОЛЛЕ дояра Угутаеила туралилар, Иккинчл гурух бола„лари: каргалаџ флиб дояра ичига сакраб-сакраб кирипјали «каркад•кагх..• деб камллашади Учимчи гурук бота„лари эса кучукчалар ролини Уйнаћдилар,
Логоледнинг Уйинимиз бошланди деган кУрсатмасидан сунг арчалар к?тариладу, арчалар орасмдан каргалар •х.ар-кар. деб учиб келишали„ Шу гайт Урмондан кучуклар «иррр•иррр• деб ютуриб каржларни ушламокчи оуладнлар„ Каргалар оса «каркар» леб униб Ушлднган карплар итлар билам бирта кайтмшади ва максус жойга келиб угиришади. Узин то иккиучта ЧжКОН карга хелиб ушланган каргаларни куткармагуича ладом: тали. С?нгра болдлар ролларни алмашалилар, Уйин яна давоьт этади, Логопед 9йин дапоиида болалар «Р. тоазупл«ки анлк талаффуз этишлари, «Р» товушини талаффуз этганда тил учининг тебранишгини болаларта тушу:ттириб боради.
«Арчани арралаймю• максади; «Р» товушини нуткка кУйиш.
Уйиннинг (горищи; Логопед, Болалар янти йил хам кириб келмокда, биз.чар хозир Урмонга борамиз ва арча кеслб олиб ва богчамизда чиройли арча ясатилади, Виз арча атрофила янги йилни кутиб оламиз„ Арчани арралаш учуж оса бизга арра керак бУлади. Кани, болалар айтингларчи дарахт Еки арчани арралаганпа овоз ЧИКЗДИ, Болалар бараварига «р—р-р• деб талаффуз этадллар„
Талаффуз даяомила болалар арчани арра,лаги харакатига оид к9ллаџкни характтлантирадилар. Логопед хар бир боланинг арра.лаш оводига таклид килишигм индивидуал кудатиб борај1И„
соат• Уйини
максадн: «Р» товушини нужда косил килиш„ борнииј; Логолед болаларга сгулчаларга утириб олиајларинк айтади„ Витта бола логопеднлнг ёткида колади.
Логопед мурожатг эгади. Болалвр хдммамлзлушлик килиб бУлдгж. Энди хаммамиз уклайми.з, фактг соат жирянглабанда турамиъ Болалар кузлцрини юмиб Утирадилар„ бир неча закт Уттандан сунг КУ;јсзтмзсгтга асосан соат роли бажарган бола юриб, соа•г онозига таклид килади злр-р-р-р• на болалзрни уйготали- Уйин илу тарика давом этали, болалар у•ззро ролларни алма№алилар, Логопед болалар тонупл.,тни тајтаффу•з ТГИШИМИ кузатиб бора» и.
•Тартиби•• сакда• Уйинн
Уйиеп•инг чаксади: СУмарда «Р» товушими мустахкамлаш.
бориши: болалар ярим докра шахлида Утирадилар. ?ртада логопеднинг столи туради. Стол устига номида •Р• тоуши иштирок :ттган лредметлар ва расмлар кУйилади, Логопед Золами накириб СтОЛ устилала предметлдр айтиб ;ериилни илтимос КИЛи“, Кепл бола столга нисбатзн теска;зи :араб туриб, стол устига кУйилган предметларни номини бирмаiwp айтмб б•ералл, Бола лредметлзр номини айтишга есийна„лса мга яги бир марта диккат билан лредметларга карашга рухсат Кешин 60111',а болајгир хим стрелметлнр НОМИНи вйтиб јерапилар,
Логопедтшнг ихтиерига караб предметлар турган тартибни ёки предметлар мумкин„ «Оркестр» укипи макеади; «Р» тонушини сУзлзрда мустахкамлаш,
Уйиннннг борииш; Болалар ярим айлана шаклида Утиралиларе -rypyx болалари трубачилар, 2-гурух болалари скрипкачиларе [-гурух болалари барабанчилар ролями бажаралилар, Логопед мрижёр ролини бажарали, Логопед хар бгтр гурухга кандай мозга таюллд килишларини тушунтиради, «рубани-труба. кринкачи-скрипка таклил килали), ТОПИШ керак •Улга[4 куйли куйлашни таклиф килимади-
Трубачялар бугкгмни куйлайди, скрипкачилап барабанчи бУуинларини талаффуз тадилар. Репетицияд;н кейин логопед дирижёрлик
55
таёкча билам к?рсатган rypyx куйлайди, Логопед иккал кулини кпаргаг•ла, хамма барањарига чалади- сунг логопед З— болаларни чакгтриб, к.айси бир чолну асбобига мос ОВОЗНИ лишни таклиф КИЛЗДИ. Колган болалар капси асбоб онозиг таклид ЗТЬТГИтНИНИ айтишади„
«Рантли автомобиллар» $йипи
Уйиннннг чаксади:: «р» товугпини нуткда косил Килиш.
борищн; Бола;јар бир катор флиб стулчалардг Утирадилдр„ Улар автомобиль хайдовчиларидур. Хар бир 60 лага коуоздан ясзпган Халка, $,къни машинанинг руллари бери лади- Лототтеднинг ёнида бир нечта рангли байрокчалар тура ди- Логопед байрокчани к9тартанда уша ранглаги руль эгалар; машиналарини хайлайди ва мозорнинг оњозига так,лид «р-р-р» леб талаффуз килди„ „Лозолед байрокчани ластга тушир ганда машиналар тјхтайли жа бола;тар гаражга кайтади. Кейле логопед боајка рангдаги байрокчани кггаради. шу тарик; давом этади, Адашган Пола 9йиндан чи«ади. Голиб 69лсан бола. га машина с:овга кИЛИНЗ,ДИ,
•НОМ*ЪЛУМ нарсапи ТОП• УЙННИ
Уйнннинг максади: «Р» товушини с#зларда мустахкамлаш.
Уйиннинг борншн: Логопед болаларга шундай дейди„ Хамьк диккат билан маијуулотни тингласин, Мен козир машуулотнин] тартибини тушунтириб бераман, кулимда расмлар бор, Бу раем. лар ичида «Р» товуши иштирок лган марсалар бор, Мен козщ к?рсатаман сузлар унинг НОМИНИ айтас•тз. Логопед расмлар• ни курсатади„ Болалар унда «Р» товушини толиб, бУгинларг{ ()улишади ва аник талаффуз ладилар„ КУрсатилган расмлар эс, лаб колиниб занжкр шаклида такрорлантирилади„
Агар занжир узилса уша бола Уйиминг тарк лади- Шу тарика
Уйин давом зттирилади,
«РУбоб челамиз.
Уйнннннг максади: Болаларнинг •Л• ТОВУШИНИ тугри талаф-
фуз этишларига зришиш.
УЙИИ“ННГ бормшн; Логопед болаларга «Хозир сизлар оркестр бУласиз, Оркестрда куп исбоблари чалинади Симар рубоб чаласизлар•, деб ребоб•м кандай ушлаб чалиш кераклитини кУрс«тади (чап кули билан худди рубобнинг пардасими
56
ушлаётгандек, Янг кули билан эса торам чещаётгандек харакат КИЛИб •елд-ла-ла•, деб ајтиди), Лотопелнинг ип.юраси бИ,лаН Хамма болалар рубоб чалади ТОВУШМРИК}Т тадаффуз этдди, «Пароход»
максим: •Ј1• ТОВУШИНИН'“ тугри та-лаффузирд эрипјилд:
'йнннинг борнјмн: Логопед болаларга шундай дейди: •Болалар хозир парохолга туијиб сайр килтани борамиз, Сизлар парому. камлай овод бери имми биласизларми? Эшитинглар; пароход кандай гудок беришини такрорлаймиз„
Экли тилни кенг килиб тишлар оралинј('а куйинт ва паРОХОЛНИНГ гулок чалишини бажариб кУрсатинт. Болалар бу харакатни тишлар орали€ида «Л» тоауши КОСИЛ килиб дилар. Болалар «л-л-л• деб бир неча бор такрорлайди, Логопед на болалар бу маијкни кетма-кет бажаради. Болаларга энг баланд масофада учиб кетаёттан самолётнинг ОВОЗИ хам ел» товущига Ухшаш эканлигини эслатиб утиш ловим, «93 расмннгни тог»
Упиининг макса,дн: «Р» за «Л•товушларини фзпклаијга УргатишУпиннмнг бориши: Логопед «Р» ва «Л» товуши бор расмларни тартиб бмлан куяиб чИКЗДИ. Логопед болаларни 2 гурукга бУладн: 1•гурух бола.лари «Р» товуши бор 69лган расмларни олади, 2-гурух боладари эс; «Л» тонущ.и бор 69,1 ган расьтларни олади. Логопедиинг к9рсатмаси билам хар бир гурухдан биттадан бола уз товушига тааллуклк бУлган расмни олади„ СГнгра уз гурухи оллига келиб, буринчи турган боланинг кУлига секин туртади ва орк.асиса бориб туради- Хамма болалар расмни олиб 69лганлвридан кейин стулга Утиришади. Хар бир бола 93 расмини кУрсатиб НОМИНИ айтади„ Масалам: ручка, ракета, лола, стол, стул, аноре рУмол олмахон, гилос, гул, ттма, х9роз, тарвуз, карам, сигир„ Колган болалар оса 9ртоги расмми тугри олганлигт• Еки иук,лигинк текшкратб боради- Болалар расмни ттгаиларидан сунг уни номлаб, б!пшларга ажратади„лар ва «Р» Еки «Л» тоауијлари сУзнинг бошида, Уртасида, охирида келсамими айтадилар, «Самолёт• Уйини
УйИННИН1" максадн; ва «Л» товушларини фарклаш.
Уйнннинг бориши; Лотолед болаларта мурож,аат килади,
Ьолалар козир биз сизлар билам •самолёт• Гйинини Хозмр сизлар самолёт моторини юргизамлз„ МОтор юрган• да «р-р-р. детан опоз чикади. Болалар мотор товушига таклил кетлишаду ва куллари Дилан учиш харакатини бажаришад•т. Мотор ут олдирилиб самолёт балзнд-баландларга учиб кетам, мото? ОПОЗИ секинлашиб гувиллај'ан оноз эшитипади ВЛ-Л-Л&, Бола,лар кетма•кет •р-р•р» ва •л-л-л. товуплџтарини талаффуз этадилар, Логопед оР• товушкни талаффуз этганда тилимизмиетг учи тебранишини, «Л» товушини талаффуз зтганда ТИЛ учи теб ранмаслигини болалдргд яла бир бор зслатади,
5-5. Тил орка товушларипи нуткка кУймш, мустахкзмлаш ва фирклашга оид $(йин.тар
Тил орка тоаушларининг амик талаффузини хосил кипишда асосал механик усул,дап кенс фойлалаяилалг.- Бу товушларни хосил килишда таклид усулидан умумли фойдаланииј яхшл катужа бералу. Кузида келтирилган Уйинлар такляд килиш усули оркали тил тоаушларидаги камчиликларни бартараф этишса каратилсан.
«Как-ку. умнни макеадн: «К» товушили аник ва тугри талаффуз этлијга Уртатлил„
Уйиннинг 6,opet1tnt: Логогјел болаларга мурокаат этиб шундай дейди; •Эсингизпами болаларе биз сизлар билам Уџмонга сайреа борган эдик- Бизлзр кетаётиб, ГОЛИЗ ёниддн чикиб колдик. Карасак, чумчукјтар политдагн кунгабое€артарни чукишяпти, силлар чумчукларми хавдаб юборгам эдингг•з?. («кишт-кишт»).
Биз Урмомга етиб бордик. У ер куда хам чиройли зли, гуллар тера Бирманига какку сайрай ботлади «как-ку,
Какку канлай саврайди? («КЕК-КУ»), КУЛ суллар тераб оркамизга кайтдик, Арик бУйилан утдик, Арик 69ii1tna курбака чирой.ли куриллаёттзн эди, Курбака кан.шай куриллайли?
Топупјлирта таклид •К» топушинл аник талаффуз зтиш ЛОЗАМ. «К. тоаушини 01303 кучи билан ажратт•гк керак.
•Х$роз, товук ва ж\жалар• Уйини
Уйинемнг макеади: «К. товушлни 69инларла мустахккмлаш.
Уйиннннг борниты; Бир бола хуроз, бир бота тонук, коман 60лалар жужа.лар ролини (зажаригиади.
Тоиук ва жужалар дон «киб умири шибди (болалар бармоклари билам полни Х9роз кириб келг•дндд, жужа;лдр парад оркасига яширммиб олгпмади- ХУроз «ку-ка-ре-ку ку-каре•ку•, кичкина жУжалар кант» деб сУрайди- Тонук ()улса .ко-ко, ко-ко• жУ;каларинг кетиб колли, ударни излаб тол», деб жаноб бе ЖУКIЛХРЁ4И ИЗЛаЙ 60Ш,ЛК1йДИ- Ж!жалдр толилгач бирга Уйнашни тают этади„ ЖУжалар таркалиб кетишади. Х$ГХУЈ уларми кувлайди. йин давомнпа роллар алмашикади. Хар биа боланинг товушларни тугри ва ант; талаффуз килиши кузатиб борилади, Ловим булганла товушлар талаффум тУгриланади.
«Нима етншчаИлм?• Уйм:ни
Уйнннинг максам; товуши билан келадиган бУгин, $93, гапларни туури ва аник талаффуз этишга зришиш„
Уйнннинг борнпли: Болалар стулчаларла Утиришади, Логопед стол устига копток, коса, ЭШИК, калалак, китоб расмларини ёкн Уйинчокларни териб куяли на (юлиларга бу Уйинчок,ларни 51J-tkk*T Вилен к9рг•б олиијни таютиф ЭТТIИ, Чакирилт•ан бола этик оркасида туради, Бошка бир Пола оса Уйинчоклардан биРОНИСИМИ яширади, зшик оркасида турган Пола келиб кайст« упинчок стишмас.лигини актади.
Шунлан кейлн логолел, номида «К» товуши бор булган расмларни кУрсатадие болалар уларнинг номларини айтадилар, Номланган предмет (з?уинлирта булиниб, «К» тонуши еУзлиетг бошидае охирида, Уртасида келгами амикланадя„ «Телефон» Уйнни
макеади: Болаларни «Г. товуеии билан келадиган $зларни амик ва тугри талаффуз зтигига Ургатиш,
УЙМ'НИНГ бОРИШИ: бола.тар стулчаларда бир катор булиб утиришади. Логопед биринчи 69либ Утирган болага сузни личир• лаб атйтадј', У хам ёниддги болага личирлаб шу сузни айтади, Шу тарика, айтилган сузни бир•бирларига пичирлаб айтадилар, СУнгра сузнк биринчи бУлиб айтгам бола каторгмнг охирига 60мб Утиради, Болалар охирги сули айтиб 69лганларидан кейим «ларта ЛОТОПСД расм бУ“ича кичкина гап тузишни таклиф этиши
«умки н,
«Телефон» УЙинини у йнаганда бола,лар с$зни бир-ђирига пи шрлаб, аПтитлари лозин, акс отда кейинги боталарга гушумарсиз 69лкши мумкин-
«Каптарлзрга дон 6eg• У“нни
Уйиннинг максали: Болалар нуткида •Г• товушини коси килим.
УПИННИ“Г бориши: Болалар ярим лоира плаклила Утират лар„ Логопед болаларга эртак айтиб беради. 507 экамда, й? экан, Калим замокла бир Пола яшагам окан. Бола к.ушларм• 3'јник,са к№ггтарларни яхши кУрар зкан„ У каптарларта и курибли, Каптарлар боланикига мехмонга хелишар экан, Ха куни арталаб бола каптарларга дон сочиб, уларни «гул-гул-гул леб чакирар эккн- Бу овозни эшитган каптарлар учиб кели{ лонларни чукиб, боласа «гу-гу-гу» деб рахмат айтишар вкат Логолел (гитта болани Уртага чакириб каптарларни чакири[ овозига НКЛИД зттиради Колган болалар кантар лаа 69либ, Полага рахмат айтишали сунг балала ролларими алмашадилар.
•Ким мехмонга келди?» Уйнни
максали; вк» ва «Г • товушларини фарюлаш.
УПИННННГ бормили: Болалар бир катор бУлиб Гтмрадилаџ Логопед болаларга мурожажт килами. Бола.лар бутун бизнин богчамизга КУП..ГЛЩЈ, паррамдалар мехмомга келиилибди. Бил улар ни аниклашимиз керак. Логопед болаларга расмларни кУрсатад“ расмдаги куш ёки парранлани№" онозиса такли, киладилар, Логопед, каранглар болалар кушлар учкб келишди на расмлзрни Волалар расмга караб «как-К} как-ку», «гу-гу-гу• деб 0803 чикаради„ курбакангтн раемини КУрсатали. Болалар «ква-ква-ква• 0303
Лототгед нтл, хуроз, тонук рас,чтини курси•тали- Болалар уларнин овозларига таклид киладилар„ УК и н давомгтда болалар турух бул жавоб бсради.лар, СУнгра логопед кар б;тр болага алохлда расм ларни кУрсатиб, тугри ва аник, талаффуз этиишнл аниклайди.
•Товушдан таниб ол!• Уймнн
9јиннинг максзлн; Тонуш таклилила «Г • ва «К» товулллари нинг дифференти;тси, боритги; Болалар айлана шаклида kYiittJj[ilH сгулча ларга Утирадилар \уйча}. Била бола уйчага якинлаијиб зшик ми такиллата.ли •так-так-так•. Уйчада КИМ яшайди. 150Jta,'IRl бирор мТЙВОН ёки куш товушига таклид кулиб жаноб бе ришадут «га-га-га•. «кн.3-ква-КН,а» •му-му-му•, еку-ка-ре-куе такиллатгаг• бола жавобни эшитиб уйчада ким вшашили апиклаши керак. Уйин давомида болалдр узагю роль алмашадилар.
•К$лларммизн•• неитамиз.
У“иннинг Алпхила ксгадиган «Х• товуијиети Урганиш мыстахкамлаш„ борнит: Болалар стулда Утиришали, Логопед 60лаларга кордан корбобо яс:аган болалар расмини кУрстгали. Болалар, каранглар Уртоютаринг коадан чиройди корбобо ясашибди, Факат уларнинг кУллари корбобо ясагумча муз,лаб колибди, Келинглар, уларга кУлларини камлай иситиб олишни Ургатамиз, деб айтзди ва икки кафти орасига пуфлай бошлайди «хехех», Болалар товуи.мни талаффуз лишни ва у$ллар харакатини кайтарадилар.
«Кнмга нима керак?•
9йиннинг мзксали: С9зларда ва галларда учрайдиган •Х• товушини мустахкамлаш.
бориши: Логопед доскага расмларни илиб куяди ва болаларга мурожаат килади„ Хозир сизлар киска•киска ХУКОЯЛВЏ эшитасизлар. Хар бир хикоя бирор расмга тугри келади. Сизлар кайси раем зканлигини толишингиз керак„
Болалар арчани ясата бошлнйди„ Арчага кул Уйинчокларни илиб КЯЙишај1И Арчага ЯНА нима илиш керак? (юлдузча)
Неморни Органи шифокор келди, Шифокор НИМа кийкб келли? (ок халат), Ким кул жавоб берса, уша бола 70.либ деб гоп илади„ Болалар СУ'3ЛЩЈ1•ти айттаннида Урганилаётгин товушга тохкда урту берилади„
6-S. Товушлардаги камчиликларни бартараф этишда кулланиладиган тез айтмш, чорлашма, топИшмок па шеърлар• дан фойдаланиш
Товушлардагк камчиликларни баатараф зтигщца биз, асосам тнъанави“ буллгам тез айтиш« ТОЛИШМОК ва шеърлзрдате фойда :аниб келамиз, Шубхасиз, ул.р болаларга хуш кайфият тетик„
(ИК бантпјлайли. Бундан ташкари. болдларга бсрилган логопе(ик топширикларни (КОН эркин баж,ириилџтари учун кула'\
ИЕРОИТ яратиб бера,ди. Логолелик иаи№улотлар ва Уйинлирд; тез Тиш, топишмок ва шецшардан кенг фойдаланииј натижасида болаларнинг кутки усали, шу билан бирга нуткнлнг раво б&лигиида, охангнинг КАТТИ ахамия"” эга„ Миллий адабиётимиз намуналаџи бУлмиш санама„ чорлаш ма, 3йтищјув, чеклаи.јмачок, аитишма Уйин на каб халк окзаки ижоди, лафакат нуткини Устиришла, бау ки уларни миллив рухда тарбиялаш, миллий кадриятларимизн хурмат килиш ва ватанпарварлик хиссими уйготишда всоси омил флиб хи:змат кидали. Куйида биз, ТИЛЯМИЗНЕТНГ хугуџмят ларидан келиб чикиб, болдларнл тури талаффузга Уртатишда Голедик уиинла№ан фойлалдниш йУлларин;т такомлллаштирмт борасида бой алабий меросимиздан намуналар кслтдрамиз,
ТЕЗ АЙТИШЛАР

ОК. чойнткка ок колок, чойнакка кук копок.
Тубсиз денгиз дедингизми? Денгиз тенгсиз дедингизми?
Нодлр ноњвойхоналати
Ноивойдам нон отдими?
КУШ кулкол
К,ушоги хам Ош кулкоп„
Сабиха, Сохиба, Забиха
Сакифани слнчиклаб укипи.
Олма шокида олмахон,
Олмахонни олма Олимахонг
Олтин олмай, олкиш олган Одам — одам.
Совукда товукка то»окда Бодрок сочдим.
Турсунда т9ртта тур кол
Уксунда бипа кулкоп бор.
Ок от ок ут ейли,
КУК от кук ут епди.
Новвой НОН ёлар, Нонни новвот деб сотар.
Курилишла бури:тлид,
Бурилишда курилиш„
Отамнинг отасининг оти, Отасиниг•г отидан ортик,
ОККЛ ОК ОЛИ* ОЛЛИ,
Ок олмани Окил олди.
ХУМСОНЛИК рассои Асом, Исомнинг расминл
Кувондикнинг конун кокис•
Конунчидан,
Эркин зртаги
Эртага зрталаб эплайди,
Тожининг ТОЖЛОР хУрози

(52
Гу,ттожихуроз тагила,
Т9п-тГТ1 кук копток.
Хар тул КУК котгтокда
Битгадам катта кук колток, Матхура мошхурдани, Маъсуда мошуврани,
Шура (ДЛУрндни (пол; кб шимирщи„

жни гг•лдиракни поиллатиб гилдиратди,
Еилдиракни Рани уилдиратттб ЕИЗИЛЛТГДЈ{, ту;ткин турлни Орда тУплади.
Ад,кам ракматгз ШЕХМА'Г бегугими? Рахмат Адхамга шахмат бершими?
Сен,ара санатчага седана солдлми?
Токир ТУлкиннинг т9лидам торгдиии?
ТУлкин Тохирнинг т$пидан тортдими'
Хали Вали билам Соли шоли урду.
Тути тутсан тУ;јтга туги гурда туриб,дл
Ойдин ойдинда онасилан олдин борди.
Турда тунда унта тунка
Норминг кордон апори нарида,
Кирговул кир ёкдамас киргоиа.
Мавлуда ховлида,
Синглиси Мавжуда кУлидаг
ТОЕ“ ТОЕДа бир тогора тоголча,
Танин бир тоторача алча терди,
Соки куриттан КОКИ кок курук коки.
ТОлиб ТОПМИНГ то;олчали тогорачаси тогда турибди.
Чумчук чутурчикни чукимаса,
Чугурчик чумчукни
Кир Уткир Урокда уг Ургилг
Ниёз пиёз арчили,
Фаёз пиез арчидиПиездан Ниёзиинг кузи Ачидими, Фаёзними?
Бедарак бедана бедам бедор 69лди.
Жажжи жужа жиблажибон билан кура,
САНАМАЛАР

Дадаму ойим, Бор икки СИНГдИМ. Боходир Дилдор, Бон•ага кетар.
Скнаб кур чандон, Бизлар неча кон.
Хил„хил пишиб
Ок шафтоли, Шохда тураре Ток шафтоли
Усмон тУртта еБди кеча.
Ойкм мета
Берди бентаКани тол-чи, Бари нечта?
Лола, хоп Лала, Ангиијнона, дуглгли кийган киз Махмадона.
Бир, икки, олма дики
Сафар сарик чумчук,
Богда туриай тез учиб чик. Бир, иккие олма дики,
Сарик чумчук, клрди, Сен тезрок чик.
Вир, икки, „„ун икки, икки деб ким айтди? Вабала кучукча айтди, бабала кучук улсин Боласи бизга колсин!
Бир, икки, уч, TStyr,
Беи, олти „Гн олтм Ун олти деб ким айтди?
Олпок, кучукча айтдк„
Ок теракми, кук терак,
Бизлан с;тзга ким керак,
Коши, кузи кийилгам,
Гулноранинс узи керак„
6.1

Онам берди помидор
Иидонмасан(" сцнаб к\$р.
Сен чик.
Чумчук учди, карга тушди.
Ик Пик
Сен чик.
Йиглама ккзча, йитамае Сени кеч ким олмайди.
«Нексияга• солмайди,
Бир. ИККИ, уч, турт,
Беш- ОЛТИ, спи» олиб кетги'
Вир дон, икки дон,
Уч ЛОН, ЛОН,
5е:м дом, олти дом, Етти дон. саккиз, дон, туккиз лон, кол — ГУнг коп,
Оппа.олпа
Халима холла Тилло-мллло,

Поезд Утлими?
Халина хостам утдими?
Халина холим келибди, етибди„
Чумчук учди, карга тушди,
Ишонмасанг санаб кур,
Бир, икки, уч, турт,
Белл, о,лти, епи — кепи, О„лма думалаб (КС'Т'ЛИ,
Какка думалаб кетди? ЬОККВ думалаб кетди.
Азиз Очага чикли, Араваси бузилди. Унга нечта мих керак?
Бир, лкки, уч, Орт,
Беш. ОЛТУ, епи — кетти„
Гу;кум-р€жум помидор. берган помидор, Кани санаб кУрай-чи?
Бир, икки, уч, турт,
Беи], олтие етти — кетти.
Бир, ихки, Бир икки. .
Уче турт, уч туртг,
Беги, олтм, беш олти.
Еттид Епит
Етаклаб кетди' Бир, иккл айлана, Апланата кир яма.
Анкон (зулма, Эй Урток„
Давринг келал;. яна„

Бир бурдой, ИККИ бурдой, Уч бурдой, луч бу€дой,

Кеш аноа — чамбарада

Епим — елкан„ саккизим — CaP.fOF}fM

Олтинчиси омборда„,

туккизим — ТУКМОГИМ,

Алагай-палагай,

Уним — Уймомм,

Учди-ю. кетпи,

Ун бирим — борим!

Бир, икки,

Бир, икки, уч,

Пиеланинг гули,

Учлан калган пуч,

Бу гулни ким чизган?

Агар билган бУлсанг,

Лолахоннинг кули.

Сен »ойингдан кеч!

ягона,

Якшанба дедин, ёТДИМ,

МИСЛИ ВИЛИ ЖЛХОГја.

Душанба делим, ётдим,

Жахон•жакон кизининг

Сеиланба дедин, ётдим,

Отини кУйли Фазила,

Чоршанба децим, ётдим,

Фазиламинг отини,

Пайшанба „цедим, иДИМ,

Дарвозага кокибди,

Ва кума дедим, «дум.

Бури келиб укибди,

Хамма ясаниб чикли,

Чуичук келиб ч9кибди,

Мен хумга кириб ёТДИМ„
Бир анор, икки анор, Бирим — билак, ИККИМ — злак, уч анор — унгинасан, Учим — учак, туртим — 'ГУщак, Турт анор — тУртгинасам, бешим — белјак, олтим — ошик,
Бир, икки, уч, турт, Беи, олти, егти, Етаклаб кетди!
ЧОРЛАШМАЛАР

Паче, баче бом,

Ашула шула- шула,

Кимми кора кГзи,

Козонда пишди шовла.

Ким Уйинга тушмаса,

Кс,ллнг, кушик аптайлике

Б\йнига тощ тарози.

жур бу*лишиб бир йУла,

Токчагд будок сепувдим,

Хой болалар, бтталар,




Ундимиким-о, ундимикин?

Уйнаймиз.




Машраббой уйдајт чикмайди,

Таркалишмамг• хар




Ётдимикан-о, ётдлмикан?

Кочиб нима киласиз?




Томда товук Етарми? дуст, сугалар
Оёгингдан тортарми? дуст, болалар
Уттн ёкмас болалар Уйнамокка, кулмокка,

Номозшомда котарми?

Хумор,хумор килди мани.

Бизлар

Сарлмсок„ димок чох

Давра кураупмиз.

Уйинга кел-кел урток.

„Щ,аврага келлнглдр,

Кун ботли опи:кон, момо Етди

Сиштар хам

Ё.тиши билан уйгонмай колли.

Бу даврапи курган

Кун ботли-ю, кун ботдие

Гулноранк кУринглар,

Рахимк кола Иди, Ётди•ю • котди

КИКИЛЛАМАЛАР

Каччи,качи дома,

турга утиш т9ралар,

Ду мала дугона.

Паловни енг жУралар.

Эчки келалг« мтьраб,

Атта-матта,

Уз згасига караб-

Самми капа,

АЙТИШУВЛАР
•Ашула шула„шулз»

— А11јула (иула,-пјула,

— Холанг нима тугибди?

— Чиями тонокла низала,

— Эгизаклар тумбди,

— Шовлани кимга бердимг?

— Огини ним; кУйибпи?

— Катта холамта бердим.

—Тохир, Зухра

67
ЧЕКЛАШМАЧОКЛАР
— Она, она. ким она?
— Мен ОНИ (биз она)
— С.изса осмондаги ой керакми?
Китинаб турган той керакми?
— Кишнаб турган той менман. — Уте биздан окансан!
— Виз икки гул•у лола„
Кимга гул, кимга лола?
— Мати мати клмнин(" навбати?
— Меники бири).
Т±рвузни оласанми9 Ё ковунни?
Ома-бола, онабоши,
Йигитларнинг калам коши.
Кимми штасан? — Товукними„ х9розними?
Кимга олма, кимга нок?
Кинга от, кимса арава?
Кимга офтоб, кимга юлдуз?
Дарахтми, гул? Олчами, гилос?
ЯРАШТИРГИЧЛАР

Ялинчик-нлинмачок,

Каримага бердим тойчок,

П иста лучок.

У олавермади хар чек.

Киличми, ТУКМОК*

Тоймоуимни ким олса,

Кирк йилгача Урток,

Мен у билан чин Урток„

Т9киок — туксс,н йштгача Грток-
АЙТИШМА УйИНЛАР
— Биз бояги ховлипа,
БУЛ иб тарифма-тариф.
Навбат Билан айтишдик,
Тараф -тарв•фса караб,
Ок теракми, кук терак,
Бизлан сила ким керак?
— Бизта керак боеч;щан, Одобли киз Дурдона. ок терикми; кук терак, Бизга Дурдона керак!
— ОК, теракми, КУК терак, Биздан сизга ким керак?
— Сайраб турпан лил керак!
Дилларнинг кайси бири
Гулчехрахол ГткириСохибжамол уйдан чикса, Хамм.ни кардтали„
— Пк тсракми, кук терак. биздин си-ма ким керак?
— Жилмайибгина туреан КоракУз Зумрад керак!
УИнаб-Уйнаб куйлаймиз, Куйлаб-кујлаб
— Ок теракми„ кук терак, Бизлан сизга ким ксрак? — Эркин кУзичок керак!
— Ок теракми, кук терак, Биздан сизга ким керак?
Ола-булз капалак
Орка сочи ;камалак,

  • Бизларга кулиб турган Барко деган киз керак.

69

.ХОЛАМ КЕЛДИ.

„ОК ШОЛИ, kSk ШОЛИ»

— (')йи, ойи, колам кетчи.

— Ок кук шоли,

Мама-иана-

Ок шолини оулай.лик!

— ЭСОНМИСИЗ, омонмисиз?

КУК шолини к$клайлик!

Колга ТИКУДН сомонмисиз?

Гуручилам Ойхомиинг

Орка бошинг;лз олондай

ТУЙ кунига саклайлик!

Дамлаб 1<Уйган па.лоздай,

— )Х9п-п
— хуп„п

«МОШИНА»

Анззхоннинг уиига, сунн;тг

Катталиги кундай,
Канн, Уйнагин•чи бундайе

Биз

Уйнаб бер, Уйнаб берг

Баланллиси мана бунвка, Торлиги мана бундок

Хохлаганингни танлаб брр.

«ЛОЛАГУЛ*
Бола-лир данраси Бири Уртада. Бошкаси совга узаётганда|? кулики давра Урпсидагм болага чУзганича;
Шахзоданинг уйига,
Шу тунилган кулига
Киз келтирдик •лолагул»,
Лолагул, лолагул,

  • Баландлиси уч метр!

— Энн мака бундай! — БУЙи мана бундай!
— Г кунлай!
— Каем, Уйнанг-чи бундай
— Хе-Уйна„ хе-Уйна,
— Гулни чакканга жойла,
ТОПИШМОЫАР
ТУртлир
Темир мих.ли тукуи,
Ман:зилга етиштирар,
Топтан каттик туёги„ (От)
Келиб 0€зинни очар,
ТИ13јлиб кочар„
(Омбчр)
Еит-нит леиди. ишлајли, Ерга кукуя та:млайди.
(Арра)
Куги эмас каноти боре
Чиройли сдалати (зоре
Учса лочин етолмас,
Толмас зур кудваји бор
Утириши тойлокдай, уг ејиши
Асалдан ширин» Захардан аччиу,бировни сУлдираре биронни куялирар
Жони «ук юради.
ЖУякларми оралаб.
Уйчасини иомикка,
ТУлдиради саралаб, мерил машинаси)
Том устила лиёла,
Атрофида гул-лола.
(Ой во юлДузлер}
F0k-F0k-F0k.
димогим чок, Сув,да сузттб юрамам, куп кдйфлар сураман,
Чор кулок,
Чандир кулок,
Чор кутом,
Шилланг кулок,
(Козон)
Катор-катор тош терпим, отни буш кутим аи тил} унда к9рттб дейскн,
Тонгда кУриб АУкдейсан.
(Юлдуз}
Гули тУџтта ярим ой,
Бошгинам.лан алар
Киздирсанг иијлар,
Кииим текислар.
(Да знал)
Корда“ оплок,
Пардай юмилок„
(Пахта)
Бирмаштириб кийимни,
Иссик тутади сизни-
(Туемв)
Узим силлик таёкман,
Кексаларга тиргакман„

(Хаеса)
Кичкина декча,
Ичи тупа михча(Анор)
ШЕЪРЛАР
Эркин Вохиаов

КАРАН\Й

МАЖНУНТОЛ

чузиб

Воилии эгик,

Карапй,

Ма;кнунхол,

Ён• атрофга

Маютум толман,

Карагай.

Мажнунтол.

Дер у

Дам олсангиз

Барча дарактдан

Соямда,

Баланд акант —

Мен кизлардан

Карагай,

Мамиун тол,

ОЛМА

ШАФТОЛИ

Мен СИЗЛЕРНИНГ

Сарик. ок

Олмангиз,

Шафтолиман,

Хомлигимда

3 арЕIЛЛOК,

Олмангиз,

[Нафтолиман

Нортожига

Мактаниб

Ухшаб сунг

Ултмрма“ман,

Вой коретим; деб

Ман кандок

Кольтангиз!

Шафтолим,ан-

72

НАШВАТИ

ТЕРАК

Мени долар

Мен теракман

Нашвати,

Теракман,

Шарбатларнинг

Метк хаммага керакман,

Шарбатът. Мазилармимг

ОСМОм менинг


Мазам,

Мен О.ЛВМТ'а

Лаззатларнинг Лаззати,

Тиртакмен„

гилос

урик

Мен гилосман

Кантак Грик

Куток сод,

Отим бор,

Рангим ол

Х9п мазали

Тотим бод.

Тотим бор,

Толтсанг

Магизимга берклтгган

КУШ&ЛОЕИМНИ,

Кантим бор,

Кулогинга Такиб 0,1,

НОВВОТИМ бор.

Нугк устирицп•а оид Уйиплар
Мактабтача тарбия ёшидаги болалар нуткида ТОВУ'Ш,ЛЕР талаффузидаги камчиликларни барт;раф этиш билам Вирга уларнинг бопанган нутклари устила хам иш олиб борилади. Чулки макгабгача ёшлаги болалар мутк-ларида бУпшларни ташлаб кетиш, бунзнлар Урниети алмаштириш, сУзларни нотУгри талаффуз килиш холатлари кузатилади, Лотолелик машеулотларда эса сузларни Пери апткш, сузда бУмнларни ташлаб кетмаслик. тлоидидмасдан, чиройли ва равон гапиришга уртаптб борилади, Куйида биз боталар нуткини устиришпт у«инларни келтиртик.
«Почтачи посилка таппзйди. $йини Упиннинг макса,дц; Болилар нугкини Устириш„ ы;лланмалзр; Пакета солинган УйИНчоклар (У“инда катнаијувчилар согшга караб),
33
борнит: Лин чоклар юк маилптасига тахланали, булар хисобланади. Почтачи уларнл ташийди„ У бирмнчи пакетнл логопедга беради. Логопед пакетми очади ва нима олеанлигини, ят,ни предметнинг НОМИНИ актади ва шу предметни таърифпйди, рантини. баъзи холларпа зса хатго шаклинк, у билам кандай Уйнапј пакет олганларида олган предметларнни логопед гапириб бергднилек таърифлаб берадилар. Болалар лредметларг•и изох.лаётганларила агзик, лрсдметга хос белги.ларни аптишлари, сУзларни туям талаффуз килишлари кузатиб борилади.
«КУгирчок мех.моига борадм• Уй•ти
Уйиннннг максади: Овкатланишла фойдаланздиган предмет номини :зсда сакдаб колли].
К$;.лзнмалзр; Коса, пиёлд, нон куядиган идиш, дастурхон, патнис, кси:ик, ласин на бошкалар.
УПИННИИГ борнит: Болалар! Келинг; •мехмо«-мехион. Уйинини Уйнаймиз! — дейдј1 логопед, С.унгра Фаридага Насибанинг кУу;трчоуини овкатга таклиф килиитини детали- Наслб:• Фариданиетг к9гирчогими мехмонга таклиф кштади, Болалаџ мехмонни кугиб кура
«Мехмонлар келишига столпи чироЙля ясатяимииз керак, дейди логопед. Фарида ССН сгулни олиб кел. Вахтиёр, Олим сизлар зса столииизми Уатага к?йимглар. Каринтлар болалар, китта латнисда хар хил марсалар турибди, Буни Мунис ясатибди„ Кали, Мунисхон столга кУйиладлган нарсаларнинг номини бирмабир бизларга автиб бергин-чи•- Бола нарсаларнинг номини авта ботллайди.
Логопед эса увин давомида болаларнинг диккатини тортиш учун.• «Каранглар, болалар. Мунис нарсаларнинг номини тУгри айтаялтими? Хато килмаяптими?• — деб Уртага савол ташлайди ва узи болагмнг барча харакатларини синчиклаб кузатиб боради, адашиб колганда кУмаклашади,
Логопед болалар билан бирга тузатилган столпи яна бир марта текшириб купали. Хамма нарса тай“ бУлгандан ксйин 60лалар уз КУгирчогини, яъни мехмонни кутиб о.лалллар на уни

Логопед болалардан ликопчае коијикчалар, санчки, пичок, пгтёла па бошка нарсалар касрла туришими бирма-бир сУрайдл.
74
Лотолел бола;тарга: кУгирчоклар овкатл№наёттан лайтда ликопчадан ни,'.талар ејиг.иадие кошик=вилка билам нима киликади; ПИЧОК Пилав нималар кесилдли, лиёладз ним;лар И чии: мумкин каби Фроклар оркали уларниг•г билииларини тала мустахкамлаб борали.
Болаларлан 2—3 нафаргт Уйин ох;трила УЗИН етоклајЈНИ уз ;койига йигиплтириб КУядилар,
Мазкур УйИН оркали болалариинг сУзларни тугри талафФуз килишлари, гапларни т$#ри туза ОЛИШЈТРИ текшириб борилади. Болаларнинг опаки нуткидаги нуксонлар хисобга олимади.
Огзаки дидактик Уйинлар болаларга таниш материаллар асосида Шу боисдан хам ана шундай Уйинлар ердамида болаларнинг нуткм тез усади ва ф;ткрлаш кобилияти Аммо, шу билан Вирга 01+3310,1 тат,рифлагп асоси да предметларнинг у»тумий хусусиятларига кура гурухлаш: каби толширмклар болаларнинг тасаввурларими ойдимлаијтирали.
«Топ, нима олиб келдим?• Уйини
максади: Бола„ларга укуш курк»тларини таниплмриш, К$лланма.тар: Конверт, сумка, турли хил газета ва журналлар.
'9йинемнг борип:м: Логопед бир болан•и почтам тайинлайди. У газета-;курналлар солинган сумка билам синфта кирад'№
Почтачк болаларга карата•
— Ким топали? Нима олиб — дейди
Болалар укув куролларгтнинг номларини айтадилар, Йук, топа олмадинглар, — деиди бола, Болалардан бири журнал деб жавоб беради.
— T9Fpw, яка нима-лаз:ј бор, айтинг-чи?
— Газета, хат, — дейишади бола.лар,
Ушбу увин отжали болаларнинг лунат 60Ялиги ошадм, болаларда предметларнкнг маьлум белгилирита караб топш;трилган шартлар бУйича гурух.лаш кобилияти Устирилади„
«Бу нима?• Уйини
Уйиннинг максам: болаларга буюмлараш кайси гурухларга ккрити (ПНИ. уларнинг хусусиятларига караб бмр-бири,дан фаруыашни Уртатиш,
75
ујнннинг боришн: Волалар докра хосил килиб туралилар, Логопед колтокни бир боласзд, гох ИККИНЧИ болага на.вбат булан отнб, бирор суз айтади„ Коптокни илиб олгзн бола эса ЛОТО(јел суз нимани ифодалзилини тез айтиб бериији
ЛОЗИМ„
Масалаиг — бу УПимчок — к.јгирчок.
— бу уй жихови — стол;
— бу кийим — кУйлак; бу идиш — пиёла 8.3 хокззо,
Болалар УЙин дансјмида бир 03 кийналишлари ЧУЧКИН, бунда логопед болаларга йулланма берали. Ушбу Уйин болаларда зийракликни, огзаки аутоа хомржавобликни Устира,цк«Д'кондан хари килиш» Уйини
Уйиннинг максади: Болаларни кишиларга маданий муомала килишта Уртатиш. Опаки нутк малакаларятни
К!лланчалар: Турли Уйинчоклар, кий имлар, д?кончаси-
Упиннинг борищи; Логопед кура бугун 60лалар дунёси дУконига боришларитм, у ерша чиройли ва кизикарли Уйинчокдар борлигини„ уларни кузатиш, увинчокларни олишдан олдип сотупчига илтимос билан муро• жаат килишни тушунтиради„ Шунимгдеке логопед омархамат•, «рахмат• сузларлни эсдан аник, ренон галирвггт лозимлигини таькидлайди, Болалар бирон нарсани харид килаетганларида •илтммос•, сотувчи оса •мархамат», хариш килкб 69лгамларидан сунг •рахмат. деб бир•бирларига мурожаат килиггглари Ургатиб борилиим ЛОЗИМ„
«Сен буни качок бажарасан?» Уйини
Уйиннннг макеади: Болаларда кУникмаларни мустахкамдаш ва уларнинг муткини Устириш,
Ылланмалар: Тиш пастаси, тиш чуткаси, совун, сочик, тарок, овна, оЕк чутка, турли мойлар ва бошкалар.
Уйтп•инг бориши: ЛОГОЛСД стол устида турган предметлардан бирини олиб, болаларта караб баъзи бир харакатларни бажаради. Масалан; у кулини совун Билан взвали, типтими ч9тка билан т-озалаили, Пёк кийкмипи ч9ткалайди. С9нгра болалардан «Сен буна качен ба:карасан?• деб с\райди,
16
Болалар хар бир харакатдан бу харакатлар качон (зажа вили ши хаки.ша гапирадилаџт Хар жавоб тугри с$зланганлиги кузигиб бори.таддт, бола хатога ИУЛ бирј•адикда тузатилади, «Расмга караб айтинг-чи• чакеади: Болалардаги гигие:тик кГникмштаргм мустах, камл2'Ј' тузиш кобилиятини шакллантириб бориш, куш№нмалзр: Гигиенага оид предметлар на каракатлар акс эттирилган расмлар.
бориши: Логопед бодаларга лредметлар на харакатлар акс ЭТТИРИјтган раем на карточкалар
Болалаџ шу расмлардаги тасвирлар хакила галириб берилилар. Болалар гигиетмк предметларса онл кувилагича гапларни тумши мумккн- Тарок билам соч таралии. Тарокни тота тутти ЛОВИМ. СОЧИКМИ тота сакланг. Сочињцан юз-у&лни артишда фоАдалакамиз. Совун расми кГрсатилеа, болалар: сопун билам юзииизни ювамиз„ Совун юз•кУлнщ бада:тни тои килади, — деб жавоб берадилар, Ьолалар нутки кузатиб борилади.
«Сургн•• топ. уйнни
ЙИННИНГ максам: Волаларни тозалик коидаларига катъий риоя килишга ва расмларни манзуга мос равишда топа олишгз Ургатишг
Кул.танмалар: Фасллар, киеим-богп, идушлар, Уйинчомар тасвирдамган расмлар Вз плакатлар-
Уйнннннт бориши: Логопед капа расмлар ва плакатни доскага и;тиб куяди, плакжгнинт мавзуси турлича 69;тиши мумкин, Масалан, «Тушлик овкат., «Нонушта. ва «оказо. Боталар маазуга мос карточкалар таг•лаб олиб, номини автадилар па тунга оид гап тузадилар, Масалан, турли озкатлар акс оттан ёки кулида СОЧИК ушлаган бола акс этган раем. Мавзуга мос карточка ва суратларни тугри топа штан болалар Уйинда голиб бУладилар„
Уйиннкнг ке«инги кисмида болаларта расмлар к9рсатилиб, улар асосњда болаларнинг фикрлаши, гап туза олиш кобилияти аникланадњ
врангларнн турри топа оласизми?•
УЙнниииг макси.ди. Болаларии рангларни фары:јашсз Ургалом, препметларгмнг рангларига караб аниютай олиш. Бола.лар тасаввурини устириш,
13
К$лланмалар. Турли рангдаги нарсд лрелметлар, Ујинчокјар

Уйтп•инг бориим. Логопед болаларта калам, китоб* ру•то.л КУЯлак. шляпа, калпок, лента» фартук, СТоЛ, стул каби предметларни бирма-бир курсаыди. Болалар юкорида айтмлгаплартшг;т рамгими бирма-ђлр айтиб берадилар, Рангни автишда адашгаг болалар хксобга олиб бормладк. Рангларнл тугри айтган бола, ларга юлдузчалар берилади,
Упиннинг кейинги клсмида болаларга карточкалзрлагь• ранглар кУрсатилади, Улар кУрсатилган нос номини к$шиб (кизил калам. кора лоска, фартук, сари; олма каби} айтадилар. Бун,лай Уйинлар оркали болаларнин[ боптанган кутки ризожлантириб борилали.
«Байрокча» Уйини
Уйиннинг максади: Рангларни тез айта ОЛИШ ва максадни амаль ошириш„
КУлланмалар„ Рангди байрокчалир.
борнил••: Логопед тарбиячи болаларта байрокчаларни таркатгач, у;тдрга кУлларидитл баврокчангтнг кандай рангд;; зкамли айтипл,ларими талаб килади. Ьо,лалар рангига караб гурухларга булинадилар- Хар Т:ир гурух маьлум ранг, даги байрокча билам белгиламган кой.да тупланадл„ Кейинчалин жойлар я на логопед к9рсатмаси асосида алмашлн;щгт,
Масалан, кук байрокча олган болилар ОйНК1 ОЛДИ.да учраш:а• дилар, яшил байрокчали болалар доска олдига сафтттадилар, ок байрокчалилар эса давра куриб турадилар. С9пгра уларга толширик бериладя, Болгалар вазифани ба;каришга киргтшади• лав- Хар бир бола ТОЛШИРИКНИ иј;ожи борича мусгаккл бажа• риијга харакат КИЛИШИ керак. Бундай топшириклар асосида 60. лаларда равгларми ажрата олиш куникмаси хосил 69лади.
«Предметни онаки тас:внр.таш• Уйини
Уйиинннгмаксади: кура предиетларни гуруклаС танлаб олитгк
К!лланмалзр; Предметлар, хар хил материалдан ясалгае
Уйинчоклар (металл, Егоч. резинка, пластмасса),
Увиннинг бориши: Логопед бочаларга хар хил предметлар. дан ясалган Уйинчокларни бУлиб беради на уларпинг кайсу материалдан тайёрланганл и гили, ваземмимг о€ир-енгилл и

Таклиф кили лган бола болаларга бирор предметни курсатали. У кУрсатган примети КУГИРЧОК ЗКаНЛИГИ11И ва у резинадак ясаџтанлитини айтади, Шунгтнгдек. коиликнинг егочлан ясалганинк гичекнинг темирдам тайёрланганини изохлайди. СУнгра турли материалдаи ясалгам предметлар холда КУйилащг Таклиф килинган бола предметларни нима.лан тайёрланишига караб ажратади„
Уйинчокларни материалига биноан тУгри танлаган бола нолиб чикали, Уйин охирида голиб зълон килинади„
«Толинг-чи?•
Уйннетиетг мзксзди; Болзларни айрим предметларнинг КУРИ нишкни ёки ударнинг айрим белгиларигд кура тога штишга Урсатиш-
Уйниит•г борнит: Логопед бирор предметинг раемини кУрсатади айрим белгиларини огзаки тасвирлайди.
Тасвирлаш асосида топкшмокдарни аптиш машк килимади,
Кдт-к;птинд кдглама,
Ак„пинг булга
ОК ер очдим, Кора бугдой
Териб хирмом килган злим, 69либ кетди тог•тог гулии,
(Пахта) ёки сущими?» $7Йнни
Уйиннинг максали: Енгил на омр лредметлар хакила тушуяна бериил бола,ларда зийракпик кобилиятини ривожлантириш.
КУулланчалар; Тур.“ хил материаллардан ясалган лрсдмстлар металл, пластмасса), сувли илиш, бортин; Болалирга бир канна предметлар таркатипали„ Хар бир болага турли хил топшириклар берилади. Прелметлар икки гурухга ажратилиб, балаларга уларнинг каяси бнри чГкиши па кайся биџи суза олишини аниоаит толширилади, Болалар предметларни галма-гал сув.ли идишга солиб кУриб. жа•обини айтадилар,
79
Металлир — огир, ЧУКТДИ. Еязч кайикча — енгил, у судм бемалол сузади„ Шу тарзда хар бур бола умни синовдан утка Логопед болалармимг жавоб диккат бипаг• кузатиб боради ва сУзларни т9гри талаффуз эти, ШИНИ, уларни 69гинларп• тУнри ажратишини назсурат килади
•Д$кон•
Уйипнипг мпксадн: Волаларни предметни таъриф.лашга, уним асоскй белгиларини аниклашга ва шу таьриф б$йича предмет, ни ТОЛИШГа Ургатиш.
9йиннинг борнит: Ьолалар Уйинчоклар терилган стол ёнигг Утирадилар. Логопед болаларга мурожаат килади: Борчаиизнинг ёнлда янк•и дукон очилди„ Бир каранг-а, дУыжда канна чиройлр Уйинчоклар бор, Сиз уни харил килиб олишингиз муикин, Аммс сотиб учун узингизга керакли увинчокнг таъркфлаб беришингиз керак. Силинг таърифимгизге бимоан сотувчк уни топиб, сизга сотади.
Логопед блрлнчи бУлиб у йлнчокни сотлБ оладлда, Уйин коидаларипи кандай бажарилиши•еи кГрсатади: •Урток со, тувчл, мен сотиб олмокчиман„ у думалок, резинка, дан ясалган, сакрашми билади, уни болалаџ севади». Сотувчи олувчига копток узатади, «Рахмат, жуда чиройли копток экан'• — дейди. Логопед колтокни олиб, стулга Утирали. Энди «угувчи Уйянга катнашувчилардан биронтасиая узи танлаб, умиш номини айтиб чакирдли, Номи бола дУкондан харид килмокчи (зулган УЙлнчонини «Мента эса шундай Уйинчокни сотингки, у МОМИККИНа, думн узун на чиройли булскн. Яна шуни хам аятиб куяйки, унлнт тумшуат чУзкк ва кУзлари айёр!• Сотуачи тулкл Уйинчонини олиб Сотиб олувчи миннатдорчилик бллдириб, Урнкгз утирадк.
Уйин хамма катнашувчилар Узларига Уйинчоклар сотиб олгунларигача давом этади. Уйин дазомида сотувчи ролини талма-гал бир неча бола Зажарисји иумкин. Бола.лар сотиб ол('ин у балан алохила лјуууллкналилар. Мима Узгарди?•
УйИННннг максади: Ьолаларда таккослаш, солиштириш кобилиятини шакллантириб бориај.
Упиннннг борнши: Логопед болалар билан биргаликда бирор S7ij>3Hi40k КУНИРЧОКНИНГ расмини яхшклдб дик Шу кузатиш асосида кугирчоучминг сочи, р9моли, к9Плаги, кийдми на боткаларнинг рангларини дниклдб ОЛИЩдли. Кейин болаларга худдн шу кГтмрчокка Ухшаган б,силка биа к9птрчокнинг расми кУрсзтилали. Лекин унинг ёкаем. сочи, оек, бомжа бир белгиси бУјгади, Болалар бу аввајтгисилан билан фаркланишини айптб берг•шлари керак-
Бу Уйинга бола-лар куда кизикалилар- Унта хатто зиг эътиборсиз болалар хам фаол кткиашадилар- Уйин давомида бола итога купс:а хамма биргаликда тУгрклайли.
Жим тез айти олади?• Уйнни
«аксади: Предмет хаки.даги билимларнк мусгахкам-
К!.тланмалар: Мевалар, сабзавотлар; Уйинчокларлан; хайвон• лар, илиш-товоюлдр, к#ирчокнинг кийим-кечаклари; турли хил 911г•нчок магниеплар ва бошка нарсалар.
Уйиштинг борнит: Логопед турли рагмли карточкаларкк столга тсскари килиб куяди„ Лотолсд к!лгтга турли рагмли карточ• ка;тирни олиб, умла нима тасвирлангани, номи на каерда иш:таб чик;зрклганини айтади, Шундан сунг болаларнинг хар бири• дин алоски,та-алохида сУрай бошлийди. Атр бола туерн Пера олса, 9йикда •олиб чикади„ Еолибларга алохида баирокча толшири,лиши хам мумкин„ Агар бола карточкадаги номларни НОТУ туијунтигса еки олмаса раем листга олиб куйилали, Маьлчмкг«, Уйинда ким расмдаги комларни тунји топа олси, шу бола Яйинда фаол катнаша олади. Шумилг учун бу Уйинни бошлашдан о.тдин унса боталарми тайёрлаб бориш керак.
Уйинжинг иккинчн варманти: Хар бир иштирокчиеи битгадам карточка олади. Карточкаларпа толи нарсалар тасаирланган (сабзавотлар, Уйинчоютар, идииј•тоаоклар).
Уйт иштиџокчилари,дагт бирк 93 кУлидаги карточкини столга куяди, ке1иетги бола оса уша боланинг карточкасига мазмунин якин 69лган карточкамитанлаб куялм, Масалащ оид карточками КУЙИШИ мумкитв„ Ким шу карточкадаги расмјлт шу бола карздоат булиђ КОл-3ДИ ва ёлдан биронткз тог]и1л1мок, (ГГеьр ашула карзини узади.
81
«Ким тез топа олзлн?• УЙини
Уйнннннг максади: болаларнк тез фикрлашта ургатицг хамл тафаккурини
Уйинпинг борни:и: Хар Уйг«нда катмашувчи узига керак ли Уйимчокларе сабзалотлар, идиш-товоклар ва бошкаларним тасмри чизилган карточкаларни, яъни олти турлаги карточкд• ларни топади,
Увин бошловчиси хохлаган бир карточками Уртага ташлай. ди. Шундан кейин бошка бола бошловчи боланинг ишини ла. вом этт;триши мумкин. Масалан. биринчи бола олган карточ касининг щааомини, шу берилган мднзу асосила топали. Колгки болалар вошка гурухднги, сабзаогларга докр карточ каларни олади на бундай (јаЙТ,аа 9йин иложи борича шу карточ асосилв ланом этали. Кимда-ким бу 9йинда ада:шиб колса (топка гурухга утиб кетади. Агар тола олмасае карз т$Глайди.
•Хона б$йлаб саёхат• УЈЈинн
Уйиннинг максад.и: Хонадаз марса ва предметларнинс номи гм айтиш, уларни гурухлаилга Ургатиш.
ујиннинг Гуре.•х болалари т9ртта гурухчалзрг; б\линадилар, Хар бир гурух Пшаларига турли топширлкл;ј] бернлали
1-гурух:к кел•оздин, 2-гурухга пластмассадан, 3-гурухга метал дан, 4•гурухга Егощчан кшланган нарсаларнл хона ичидан из лаб ТОПИШ буюрилади,
Хар бир гурукдаги $?йин иштирокчиси толган нарсасинг•н номини ва унинг нимадан тайёрланганлигини айтади. давомида номини вата.јёрланишиг]' тез батвфсил айта олса, шу бола НОЛИб хисобланали.
охирида бошкарудчи голиб чиккан гурухни зълон килади,
•Б•в кандай кмйинамиз?• макеади: Ьолаларнимг кийим-кечаклар хакилаг: билкм, малакаларини зниклаиј па уларлан туери га Ургатиш,
К!лланмалзр; Ьолалар кийимлари ёки шу кийимлар тасвир .танган расмлар.
борнит: Хар бир бола болалар кийимларшинг ном ла;јини авта бошлайди. Лототтсд болаларнинг сУз:тарини ликк.а кузатиб боради. Чунки бир бола айттан НОМИни ИККИНЧИ бир бола такрорламаслиги лозим. Масалтг майка, к?йлак, калпок, КУ.ЛКОЛ ва бошквлдр, Кийимлдрнинг комларм айтилганда бу кипим кайеи маасумда кийилиши, ранги, урил ёки киз болаларнинг кийими эканлиги амиюланиб бориладг•.
«Бу нима?» УЙИНИ
У йнннннг максздн; Болаларнинг предмет ва нарс.аларх«илагл биллмларини бойитиш, портил.“ узига хос хусусия;ги тахта Т2КИјТјзаЙДИ, кеннирокжиринглай,чи, КОнОЗ шилдирзйди,
Болалар глин,да иеи•тирок з•гаёттан нарсанинг ТОВУШИ уминг номини айтмшса Урганалялар. букинг учун логопед айрим нарсалрни бштага к9рстмаган халда унинг опозини чикаради. Масалащ логопед стакан еки пиелага кешикнк солип такиллатади„ болалар логопеднинг харахати оркали предметларн;тнг номини айти шт одатлан иб борадилар. Уйин лазомида бола лар нарсднинг паяозини аниклаёттан.лдрима кУзларини юмиб ёкн логопедга тескари караб утиришлари максадга мунофикдир.
•Ко:корда• Уйин••
Уйнннинг максалм: Болаларнинг лугат бойлиги, боглзнган нутки муомала мкланиятини ривоклантирилј,
Siibtet1t1iH1" боџипји: Логопед: «Бола-лаџ, бугун сиалар бгтлан 60зорта 60pw6 сабзазот меаалар харид киламиз, 5ирингиз сотулчи колганлар зса иридорлар бУласиз•. Харилор узига керакли мева Еки сабзанотни сураиди, сотунчи эса уни мактаб ранги, маз.ася, каерда хакттла ИЗОХ беритпи керик. Согувчгтнинг КУТКИ 69лиши согаёттан нарсасига тули изок бериши керак, Логопед эс; унинг нугкини кузатиб туррилаб бориили ловим. Хар бир бола сотувчи на харидор ролини ба;карадгт, Уинн дазомида 60лалар сабзанот за мезаларни ушлиб. латласлаб кУрадилар. бу оса уларуинг кул моторикаларини ёрдам беради,
«К.'еирчокепп•г уйт•и безатамнз• максадн: Болаларнимг луюат бойлиги ва нуткини ривожлантириш„ майда кул моторикаси, умумий моторикани ривожлантириш„
Ујиннинг борипји: Залга бир бола кириб, Уйинчоклардан ха олиб кепади, Хатда Уйиг•чоклар учун курилг-ан уйни жихоз,лзи илтимос килинган, Логопед бол;лир билам бу ИЛТ'ИМОСГ'К Бажа риш учуи нималар керак эканлигими аликлаб олади ва дуконг; боришни таклиф отади, Д9конда болалар уйни безатииј учу, мебеллар харид килади„ Хар бир бола кандай мебель олищини у кайси хонага ишлатили:дгтни. ранги, шакли, нималан ясам ганлиглни аятади, (Мен диван харьтл киллим. У мехиокхомаг; кУТтлади, Динан юмијок, ранги куку. Уйин шу тарика дам» зга;м, усатилганлан сунг логопед ким чироАлк на тугри га лирган бУдса тку сонна беради- Болаларга бир•биринин нуткини кузатиб бор;тпј этилади.
«Нон бизнннг боялитммиз• шеърий
Уйиннинг максиди: Болаларнинг лугат бойлиги, нутки, та факкури, хотира ва дИКИТИНИ риво;клантмрмш.
УЙИН'Ш“Г бориш•и Логопед болаларта карата шунлай лейди:

  • бола;конлар ноз-неъмат,ларимиз орасида энг азяз мима?

— тунги, нон,

  • Нок нимадан тайёрланади? — Тури, бугдойдан.

— бурдой каерда Устирилади'?
— Т9гри, далада,
— Дежкон боболаримиз бихордан кузсача мехнат килиб бизс бугдой етказиб бсради. Буудоидан ун тайёрланали. Унлак нима лар пиширамиз?

  • ТУгри, патир, булочка, лочира, ллиринликлар, БУнцјсок



  • Хаммамиз яхши билар эканмизг Кс.линглар бирсаликд

•Ширик кулча ёпамиз• шеърини Урганамиз.
Ш ирин куна &памиз, тортамиз, мазали,
Хам чиройли Жиззвли.
Шикаре тухум солвмиз,
Ширин куна ёпамиз,
ХВММВНЦ чал-ирамиз,
Эр Дастурхон тузалаи,
Ширин кулча саишди,
Бцзга рахмат аймии.Ди,
•Учар куттлар• Уинни
макеиди: Бола;тарга кушлар хакида билим Перми, нутки, ЛУПТИНИ бойитиш, диккати Хо•гирасини, кул харакатларини ривОЖЛаН'ТМРИШ,
Упиннинг Логопед;
Болажонџтар хозир олтин куз фасли, Барглар тУкилялти, шамол зсиб, ёммр ёгмокда. Кушлар хам уз ин,ларига учиб киришади. Канн, болал№р кушларни номини эс.лайлик„ ТУ;ри, катар, мусича, чумчук, калдиргоч, карга, замзгон, Кайси куш иссик \лкаларга учиб кетам?
— Калдир;оч
— Кавси куш кишда учиб келади? Карта.
— Кайси кушлар вил давомида Улкамизда
— Калтар, мусичд. чумчук„ З"ЕИЗГОН,
Болаларга кушитарнинг учиш каракати курсатилиб, харакатлар бажартирклади, Болалар к&лларини силкитиб, учида енгил каракат киладилар.
«Корообо»
максади: Борланган нут; , суз бойлигини ри во;клаттмриил, бкхта„ларлжтс тафоккури, тасивну•рл, моторика харакнтлармни ривожлантириш, боритги; Логопед бола;гарга;
— Болаж.оклар куз фаспидан кепин каяси ф,зсл келади?
— ТУгрие КИи],
— Кишда биз кайси байрампи тмшонлаймиз?
— Янги йил кечасими„
— Янги Вилла била КИМ мехмокга келали?
“Г9гри, корбобо„
— Корбобомипг ранги камлай?
— Оппок-
— Корбобо ким билам мехмонга келади?
— Коркиз билат
— Корбобо Коркиз сизларта каталаз сомалар тиб келишини хохлайсишта!$?
85
— ЧироЙли 9йинчок, каста машина. куп мирикликларе олма, апельсин.
— Кединглар, корбобота гггеър а«тиб
Арча; арча хон арча, Япроклари ниначо„
АтрофингДа айланиб,
вЙтаДИ барча.
Ким топишмок айтади?
Кццщн-езцн бцр хцл кцЙцмВа,
(Арча)
Деризам ортида пихта.
(Кор)
Болаларнинг тугри галиришлари логопед ТОМОНИЛЗН кузщгиб борилади.
«Сайрла•
Уйиниинг максади: Лугат бойлигини ривожлантириш, жум• лаларни тУгри галириш, моторикани Уйнннинг (горищи; Логопед:
— Болалар, бугун сиз билам далага сайрга чикамиз. Далада НИМ3Л4Р ЛИИЈГаН 69лса териб ксламиз„ Болалар кулларигз саптг• чалзрни оладилар,

  • Каранглар далада нималар ггишибли? Ким нимани ради?

Ьолалар саватларига помидор, бопринг, сабза, баклажан, карам соладилар, Логопед боланинг олган нарсасига караб унга севол берали„

  • Бу сабзааот нимага ишлатилади, унинг ранги, мазаси, шакли кандай?

Бу сабзавотларниг•г одам организми учун канлай фойдас;• борлиги болаларга тушумтирилади, уттн савол-жавоб тарзила Гтказилади„
JV БОБ. ДУДУКЛАНИШНИ БАРТАРАФ ЭТИШГА

Download 2,48 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish