85
функция газнинг
иссиклик функцияси ёки энтальпияси деб
аталади. Демак, Жоуль-Томсон процесси шундай содир буладики, бунда тусик
(дроссел) нинг хар икки томонида хам газнинг иссиклик функцияси узгармас булади.:
(1)
Хакикатдан хам,
тажрибанинг курсатишича, газларнинг купчилиги (азот,
кислород, карбонат ангидрид ва хоказо) хона температурасида дросселланишда
совийди. Бирок водород, гелий сингари газлар худди шу шароитларда исийди. Бу
биринчи холда Жоуль-Томсон коэффициентининг мусбат эканлигини (
) ва иккинчи холда манфий эканнини билдиради.
Нихоят, шуни кайд килиш керакки, Жоуль-Томсон процесси кайтмас
процессдир, демак, бу процессда энтропия ортади,
.
(1) тенгламани куйидаги куринишда кайта ёзиш мумкин.
бирок
бинобарин,
(2)
Энди энтропиянинг узгаришини температуранинг
узгариши ва босимнинг
узгариши оркали ифодалаймиз.
Маълумки,
(3)
эди. нинг бу кийматини (2) га куямиз ва куйидагини оламиз:
бундан бизни кизиктираётган Жоуль-Томсон коэффициентининг куйидаги ифодасини
оламиз:
(4)
бу ерда газнинг кенгайтиш коэффициенти.
Реал газлар учун мусбат хам, манфий хам булиши мумкин. Шу билан бирга айни
бир газ учун темпиратураларнинг бир сохасида мусбат, иккинчи сохасида
эса манфий булиши мумкин. Бошкача айтганда, айни шу газ учун шундай характерли
температура борки, бу температурада Жоуль-Томсон коэффициенти узининг
ишорасини узгартиради. Бу температура
инверсия температураси деб аталади.
Ван-дер-Ваальс тенгламаси
86
дан ( ) ни топиб, (4) га куямиз.
У холда
ни хосил киламиз.
Бу формуладан яккол
куриниб турибдики, Жоуль-Томсон коэффициенти
ёки булганидагина мусбат булар экан.
булганида коэффициент , яъни дросселлашда газ исийди.
инверсия температураси куйиадги тенгликдан аникланиши равшан:
(5)
(5) ни критик температуранинг ифодаси
билан таккослаб, инверсия температураси ва критик температура орасидаги куйидаги
оддий муносабатни оламиз:
Анча купол хосблашлар натижасида олинган бу муносабат тажрибада анчагина
каноатланарли тасдикланади. Хар холда критик температура канча паст булса,
инверсия температураси хам шунча паст булади.
Хона температурасида утказилган Жоуль-Томсон
тажрибасида водород
кенгайишда исигани, бошка газлар эса совигани, албатта, водороднинг кандайдир
алохида хоссага эга эканлигида эмас. Хар кандай газ билан хам инверсия
температурасидан баланд температурада тажриба утказилса, бу газда ана шундай хосса
намоён булади.
Do'stlaringiz bilan baham: