dezinsektsiya nomini olgan. Bu tadbirlarga biologik, fizik-mexanik va kimyoviy
usullaridan biri bo`lib, bunda zaharli moddalar ishlatilmaydi va donning
ifloslanishiga yul kuyilmaydi. Bu usul hozir urganilmokda. Biologik usulning
kelajakda rivojlanishi uchun zararkunandalarga qarshi bakterial preparatlar, ya`ni
Fizik-mexanik usul. Bu zararlangan ob`ektlarni mexanik tozalash, ularga
termik ishlov berish va har xil nurlanishlardan foydalanish demakdir. Bunda don
saqlagichlar va boshqa binolar chutkalar, chang surgichlar bilan tozalanadi.
Tuplangan zararkunandalar yuk etiladi. SHuningdek mexanik tozalash xul va gazli
dezinsektsiya utkazish uchun kulay sharoit yaratadi. Termik dezinsektsiya xashoratlar
va kanalarning haroratga bo`lgan sezgirligiga boglik. Sovutish yoki muzlatish amali
dezinsektsiyaning fizik usullaridan biri bo`lib hisoblanadi. Zararlangan donlarni
Kimyoviy usul. Bu usul har xil pestitsidlarni qo`llashga asoslangan. Zaharli
ximikatlar kuyidagi belgilariga karab sinflanadi: 1)kullanilish ob`ektiga karab;
2)zararkunanda organizmiga kirish xususiyatiga va uning organizmga ta`sir
ko`rsatishiga karab; 3)kimyoviy tarkibi va xossalariga karab; 4)kullanilish usuliga
pestitsidlar oshkozon-ichak trakti orkali organizmga ozuka va suv bilan kiradi.
Kontakt harakatli pestitsidlar teri katlamlari orkali kiradi. Fumigantlar esa nafas olish
organlari orkali organizmni zaharlaydi. Kombinatsiyali harakatli pestitsidlar
46
organizmga har xil yullar bilan kiradi. Pestitsidlarning zararkunandalarga ta`siri
ularning kontsentratsiyalari bilan aniklanadi. SHuning uchun don mahsulotlarini
dezinsektsiya qilishda kam dozada toksik ta`siri etarli bo`lgan pestitsidlar kullaniladi.
Fumigatsiya (gazatsiya). Bu zararlangan ob`ektlarni gaz va bug shaklidagi
zaharlovchi moddalar bilan zararsizlantirish usuli. Bunda kuyidagi kimyoviy
moddalar
ishlatiladi:
brommetil,
242
preparat,
metallilxlorid,
dixloretan,
brommetilning 242 preparat bilan aralashmasi, brommetilning metallilxlorid bilan
aralashmasi, karbofos. Don va uning mahsulotlarini 4-AG va 2-AG apparatlari bilan
fumigatsiya qilish mumkin. Donga karbofos bilan ishlov berish RUP-2 kurilmasi
yordamida
amalga
oshiriladi.
Fumigatsiya
qilishning
asosiy
sharti
zararsizlantirilayotgan ob`ektning germetikligini ta`minlashdan iborat. Fumigatsiya
jarayonini utkazish uchun oldindan tayyorgarlik kuriladi: ob`ektlar mexanik jixatdan
tozalanadi, uskunalarni korroziyadan saqlash, germetizatsiya qilish uchun, yonginga
va gazga qarshi xavfsizlik choralari kuriladi. Fumigantlarni qo`llash amali tashki
xavo harorati 12oS dan past va nisbiy namlik 70 % dan yuqori bulmaganda effektiv
natijalar beradi.
Brommetilning ishchi zonada xavodagi chegaraviy yul kuyiladigan
kontsentratsiyasi 1,0 mg/m3 ga teng.
Don gazatsiyasi uchun uning me`yoriy sarfi 60...80 g/m3, don mahsulotlari
fumigatsiyasi uchun 40...45 g/m3 va binoni zararsizlantirish uchun esa 20...25 g/m3
gacha bo`lgan miqdorni tashkil qiladi.
Preparat 242 yordaimda omborlar, elevator, tegirmon, yorma va omixta em
zavodlari, donkuritgichlar zararsizlantiriladi. Zararsizlantirilayotgan ob`ekt va
qo`llash usulidan boglik holda 1 m3 xajmdagi fazo uchun uning sarfi 15...40 g va don
uyumiga 2-AG yoki 4-AG apparatlari yordamida kiritilganda esa 60 g gacha bo`lgan
miqdorni tashkil qiladi.
Dixloretan preparat 242 ga nisbatan kam zaharlirokdir. Turli ob`ektlarga ishlov
berilganda 1 m3 joy uchun undan 300...500 g ni sarf qilish mumkin.
Degazatsiya. Gazatsiya ekspozitsiyasi (ta`sir qilish vakti) utgandan keyin
gazlangan ob`ektdan fumigantni chikorish chorasidir. Har xil ob`ektlar aktiv va
passiv usullar bilan degazatsiya qilinadi. Omborlarda don massasi asosan passiv usul
bilan degazatsiya qilinadi, ombor eshigi va derazalari ochilib don massasi
shamollatiladi. Agar don tez orada realizatsiya qilinadigan bulsa, aktiv degazatsiya
utkaziladi. Bu aktiv shamollatish kurilmalarida yoki 4-AG apparati yordamida
amalga oshiriladi.
Nam dezinsektsiya. Bu kontakt pestitsidlar (suv eritmasi shaklida, emul’siya
va suspenziya shaklida bulishi mumkin) maxsus puflagichlar yordamida zararlangan
katlam yuzasiga tomizilib amalga oshiriladi. Buning uchun bizda DDVF, karbofos,
trixlormetafos-3, volaton, aktellik kabi ximikatlar ishlatiladi. Nam dezinsektsiyani
RUP-2, OMPV apparatlari yordamida amalga oshirish mumkin. Nam dezinsektsiya
uchun asosiy pestitsid sifatida karbofos tavsiya qilinadi. Karbofos yordamida
dezinsektsiya qilinganda binoni germetik xolga keltirishga xojat yuk. Karbofos
xashoratlarga va kanalarga nisbatan etarlicha toksik, donning texnologik va usish
xususiyatiga ta`sir kilmaydi. SHuning uchun karbofos har xil maqsaddagi donga
ishlov berishda kullaniladi.
