Узбекистон республикаси олий ва урта таълим вазирлиги а. Т. Хотамов, Ц. Т. Усмонов шахар худудини комплекс


Спорт иншоотлари худудларини вертикал режалаштириш ва



Download 6,25 Mb.
Pdf ko'rish
bet77/87
Sana19.02.2022
Hajmi6,25 Mb.
#459461
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   87
Bog'liq
shahar hududini kompleks obodonlashtirish 2003ворд

4.5. Спорт иншоотлари худудларини вертикал режалаштириш ва 
дренаж тизими 
Кадим замонлардан бошлабо; стадион учун худуд танлашда жойнинг 
рельефига катта эътибор ;аратишган. Стадионлар, одатда, ;ия нишабликларга эга 
булган тог ён багирларига жойлаштирилган, бу нишабликларга томошабинлар 
учун уриндикдар урнатилган. Хрзирги кунда хам спорт мажмуаларини 
лойихалаштиришда жойнинг рельефи мухим ахамият касб этишини алохида 
таъкидлаш жоиздир. 
Стадион ;урилишининг таннархини арзонлаштиришга булган интилиш 
ареналарни жойнинг рельефидан пастга жойлаштиришга олиб келди. 
Масалан, Мехико шахридаги "Ацтека" стадионининг футбол майдони -9,48 
а155 


м сатхий белгида жойлашган булса, Барселона стадионининг футбол майдони эса 
жойнинг рельефидан 7м пастда жойлашган. Париждаги олимпия шахарчаси 
стадионининг футбол майдони хам манфий сатхий белгиларда жойлашган. 
Ареналарни бундай жойлаштириш трибуналарни тулик ёки кисман грунтга яъни 
ер сиртидан пастга жойлаштириш ва уларнинг ер устки кисмини камайтириш 
имконини беради, бундан ташкари бундай йул тутиш оркали шамол таъсирини 
нейтраллаштиришга хам муваффак булинади. Бирок шуни унутмаслик керакки, 
стадионларни бундай куришда томошобинларни эвакуация килиш, дренажларни 
куриш ва ташки сувларини бартараф этиш сезиларли равишда мураккаблашади, 
буларнинг хаммаси уз навбатида курилиш таннархига салбий таъсир курсатади. 
Киев 
шахридаги 
республика 
стадионини 
аренаси 
чукурликка 
жойлаштирилган ва трибунаси ер юзасидан пастга курилган спорт иншоотига 
мисол тарикасида келтириш мумкин. Спорт иншоотлари мажмуаси истирохат 
боги ансамблига кушилиб кетган, жойнинг рельефи билан яхши уйгунлашган. 50 
минг томошабинга мулжалланган ушбу стадионнинг трибуналари тулик грунтли 
асосга жойлаштирилган;шаркий ва жанубий трибуналарни куришда табиий 
нишабликдан окилона фойдаланилган, шимолий ва гарбий трибуналарни тиклаш 
учун эса казиб олинган грунт ишлатилган. 1968 йилда мазкур стадионнинг 
эксплуатация килинишини тухтатмасдан уни реконструкция килиш ишлари 
якунланди ва иккинчи ярусни куриш оркали трибуналар сигими 50 минг 
томошабиндан 100 минг томошабинга етказилди, биринчи ярус устига курилган 
иккинчи ярус биринчи яруснинг охирги каторларида утирадиган 12 минг 
томошабинни куёш нурлари ва ёгингарчиликлардан химоялаш имконини берди. 
Мюнхен шахридаги Олимпия хиёбонида сунъий рельефдан кенг 
куламда фойдаланиш эътибордан четда колган ва кизикарсиз худудда 
замонавий спорт мажмуасини куриш имконини берди. Грунтни тукиш 
оркали кутарилган платформагажойлаштирилган бош спорт иншоотлари 
узининг нишабликларига томошабинлар учун мулжалланган трибуналарга 
а156


а165
эга булган холда рельефга чукур сингдирилгандай куринишни узида намон 
этарди, сунъий кулнинг яратилиши, магистраллар ва йулларнинг чукур 
ёткизилишииктисодий тежамкор курилишни амалга оширишга шарт-шароит 
яратди:ковланиб чузинчок шаклда тукилган грунтдан ер трибуналарини 
тиклашда, пиёдалар аллеяларини куришда, манзарали тепаликни яратишда 
фойдаланилди. Хиёбонда бажарилган ер ишларининг умумий хажми 3 млн. 

м ни ташкил этди. 
Купгина спорт иншоотлари катта горизонтал ер майдонларни талаб этади, 
шунинг учун уларни гарб-шарк ёки унга якин булган йуналишда пасайиб 
борадиган текис рельеф жойлаштириш максадга мувофикдир. 
Спорт мажмуаларини вертикал режалаштириш масалаларини ечишда ер 
ишларини минимал хажмларда бажаришга ва уларнинг нулли балансини 
яратишга интилишади. 
Бунга эришишнинг иложи булмаган холларда чукур рельефли худудлардан 
фойдаланиш анча максадга мувофик келади, чунки ковлаб олинган ортикча грунт 
сунъий рельефни ташкил этиш ва ер трибуналарини куриш учун ишлатилади. 
Амалиётда мураккаб рельефда курилган спорт иншоотларига етарлича 
куплаб мисоллар келтириш мумкин. Нишаблиги 7% дан юкори булган 
худудларда спорт иншоотларини террасаларга жойлаштирилади, бунда 
террасаларнинг нишаблиги 0,5% дан кам булмаслиги керак, кияликлар 
нишабликларининг нисбати ковушкок грунтлар учун 1:1,5-1:2, тошли грунтлар 
учун эса 1:0,5-1:0,2 ораликда булиши лозим. Террасаларнинг кия жойларига ер 
трибуналарини куриш максадга мувофикдир. 
Кейинги йилларда шахар ерларининг танкислиги туфайли спорт 
мажмуалари курилишига ажратиладиган ер майдонлар узининг гидрогеологик 
шароитларига кура спорт иншоотларига куйиладиган талабларга хар доим хам 
жавоб бера олмаяпти. Шу сабабли сув тупланган, сув остида колган, боткокли ва 
грунт сувлари юкори сатхларда (0,7 м дан юкори) булган худудларни куритишда 
куйидаги ишларни амалга ошириш такоза этилади: 


а166
-
бутун худудни ёки алохида майдонлар ва майдончаларни 
дренажлаштириш; 
-
бутун худудга ёки унинг алохида участкаларига грунт тукиш; 
-
бутун худуд ёки унинг алохида участкаларини куритиш. 
Ясси куринишли спорт иншоотларини лойихалаш ва куришда ечилиши 
зарур булган асосий вазифа ва масалалардан биттаси - бу худудлардан ортикча 
сувни йукотишдан иборатдир. Бунга дренажли курилмаларни куллаш оркали 
худудларнинг грунт сувлари сатхини пасайтириш ва спорт иншоотлари 
майдонларига зарур булган нишабликни бериш хамда бир вактнинг узида дренаж 
тизимини куриш ёрдамида эришиш мумкин. 
Катта булмаган спорт мажмуалари худудларидан ташки сувлари очик 
усулда ариклар оркали окизилади, юкори даражада ободонлаштирилган йирик 
умумшахар спорт мажмуалари майдоналридан эса ташки сувлари сув 
окизишнинг ёпик тизими оркали амалга оширилади. 
Сувни йукотишнинг исталган тизимидан фойдаланилганда сувнинг табиий 
равишда окиб кетишини максимал даражада таъминлашга эътибор каратиш 
такоза этилади. 
Ер ости сувлари сатхини пасайтириш учун дренажларнинг бир нечта 
тизимлари мавжуд булиб, улар турли конструктив принциплар, усуллар ва 
дренажларни режа буйича жойлаштиришнинг хар хил схемаларига асосланган, 
бу тизимлар ичида энг оддийси кудукли тизимдир ва энг куп кулланилади. Бу 
тизимдан алохида ясси куринишдаги спорт иншоотларини химоялаш сингари 
бир нечта майдонларга эга булган худудларни химоялашда хам кенг куламда 
фойдаланиш мумкин, бунда химояланадиган участка контури буйлаб 
горизонталл дренажлар жойлаштирилади. Сув ташувчи кумли грунтларда 
кудукли дренажлар ясси куринишли спорт иншоотлари чегарасидан 5-8 м 
масофада казилади.


Дренажларни казиш буйича бажариладиган курилиш ишларини олиб 
боришда траншеялар тубини 0,003 дан 0,005 гача булганнишаблик билан 
алохида пухта кайта ишлаш такоза этилади, чунки бу траншеяларга кувурлар 
жипс килиб ёткизилади. Кувурларни ёткизиш вактида тугри чизик буйлаб хар 
бир 35-50м ораликда ва бурилган жойларнинг хар бирига кузатиш- назорат 
кудукдарини жойлаштиришни назардан четда колдирмаслик такоза этилади. 
Дренаж кудукларига тупланган сувлар насослар ёрдамида махсус курилган сув 
ютиш кудукларига ёки уз окими билан сув хавзасига окизилади. 
Спорт иншоотлари майдонларидан ташки сувларини окизиш учун зарур 
булган нишабликлар шахарсозлик меъёрлари буйича кабул килинади ва бу 
нишабликлар 0,1% дан (енгил атлетика югуриш йулакчаси буйлама 
нишаблигининг максимал киймати) 1-2% гача булган ораликда булади 
(тайёргарлик машгулотлари учун мулжалланган ут-майсали майдонлар 
учун).0,3-0,6% ораликдаги нишабликлар энг макбул нишабликлар сифатида 
кабул килинади. 
Спортиншоотлари майдонлари нишабликларининг кабул килинган 
схемаларига мувофикзарур булган параметрлар танланади. Грунт сувлари 
сатхининг пасайишини таъминловчи дренаж - окизиш тармоги ва спорт 
иншоотлари майдонларидан сирт сувларини окизиш тизими куйидагиларни: 
куритиш ва туплаш дренажлари; йулаклар, футбол майдонлари, спорт уйинлари 
майдонларининг чети буйлаб урнатиладиган темирбетон ариклар;сув окизиш 
каналлари; ёмгир сувларини кабул килиш кудуклари; кузатиш-назорат 
кудуклари; коллекторлар; кувурлар ва кудукларнинг яширин тизими; устки 
кисмидан сувни куйиб юборувчи мосламалар. 
Дренаж кувурлари ер остига 40-50 см дан кам булмаган чукурликда 
ёткизилади, уларнинг ораси 20м дан кам булмаслиги лозим, грунтнинг 
гурухига боглик равишда бу оралик камайиши мумкин (лойли грунтга 
жойлашган ут-майсали футбол майдонининг дарвозаси атрофида ва 
майдоннинг марказий кисмида дренаж кувурлари орасидаги масофа 5 м гача 
камайиши мумкин), бунда кувурларни ер остига ёткизиш чукурлиги хам 
а159 


а168
узгаради.Дренаж кувурларини ёткизиш тизими турлича- арчасимон хамда 
диагонал ва хк. куринишларда булиши мумкин. Тбилиси шахридаги "Динамо" 
стадиони футбол майдонининг замини огир лой булганлиги туфайли ташки 
сувларнинг кийин окизилиши тупрокнинг нормал сув-хаво режимини таъминлаш 
учун зарур булган калин эластик ут-майсали комламани шакллантириш учун 
дренаж тизимини яратиш кераклигини талаб этди. Ушбу стадион майдонининг 
диагоналлари буйича хар 8,7 м ораликдан кейин эни 40 см булган дренаж 
каналлари 30-50 см чукурликка казилади, каналлар чакик тош ва оддий 
пемзошлак билан тулдирилди. Кувурсиз бундай нам куритувчи дренажлар 
максимал узунлиги 75м гача етадиган кувурли дренажлардан фаркли уларок 50-
60м дан ортик булмаган узунликда лойихаланади.Дренажли тизимларни 
эксплуатация килиш амалиёти сув утказмайдиган лойли грунтларда кувурли 
куритиш дренажларини куриш зарур эканлигини курсатмокда. Захни куритиш 
(сув шимувчан) дренажлари трапециясимон ёки тугри бурчакли туртбурчак 
шаклдаги кундаланг кесимли траншеяни узида намоён этади, бу траншеялар 
фильтрлайдиган материал (тош, шагал) билан тулдирилади.Кувурсиз захни 
куритиш дренажларига 0,006-0,015 ораликда сув тупловчи дренажлар (кудуклар) 
томон нишаблик берилади, кувурли дренажларга эса 0,002-0,01 ораликда 
нишаблик берилади. Захни куритувчи дренажлар сувни узига тортади, бу сув 
юкорида курсатилган нишабликка эга траншеялар туби буйлаб сув тупловчи 
дренажлар (кудуклар)га окади, сув тупловчи дренажлар уйин майдонларининг 
четига ёки югуриш йулакчасининг ички контури буйлаб ёткизилади. Сув 
тупловчи дренажлар i= 0,007 ва ундан каттарок нишабликка эга булади. Баъзан 
сув утказмайдиган тушамага эга булган майдонлар ва майдончаларга уларнинг 
бутун юзаси буйича куриладиган дренажни куллаш максадга мувофик булади, бу 
тушама узида куйидаги катламлар: 10-15 см калинликдаги шагал катлами (20 мм 
фракцияли), 5-7 см калинликдаги тошёки керамзит (8 мм фракцияли) катлами ва 
7-10 см калинликдаги йирик донадор дарё куми катламини узида намоён этади. 
Дренаж асосига 0,008 нишаблик берилади. 


а169
Ясси куринишли спорт иншоотлари майдонларидан оккан ёгингарчилик 
сувларини туплаш учун майдон периметри буйлаб махсус канавалар курилади ва 
15-20м ораликда ёмгир сувларини йигадиган кудукдар ковланади. 
Уйин майдонларининг очик трибуналари ва майдонларидан ташки сувлари 
ёмгирва кор сувларини кабул киладиган канализациясига сув тупловчи кудуклар 
оркали окиб тушади, бу канализация спорт иншоотлари орасига ва бевосита 
трибунанинг биринчи катори олдига курилади. Ёмгир ва кор сувларини йигувчи 
дренажларнинг сони трибуналардан окиб тушадиган сув микдорини 
хисоблашдан келиб чиккан холда аникланади. Спорт иншоотлари худудларида 
ёмгир ва кор сувларини кабул киладиган канализация булмаган вазиятларда бу 
худудларда сувни окизиш учун оддий кювет яратиш такоза этилади. 
Спорт иншоотлари худудларида намликни куритиш ва ортикча сувларни 
бартараф этиш буйича тадбирлар утказишдан ташкари яшил майдонлар, 
гулзорлар ва майдонлардаги майсани устириш учун сугориш, ёз фаслида 
пиёдалар аллеяларига хамда киш фаслида эса чанги учиш йулакларини музлатиш 
учун сув сепиш тизимини ташкил этиш кузда тутилади. 
Тайёргарлик машгулотлари ва жисмоний тарбия-согломлаштириш 
ишларини олиб боришга мулжалланган очик спорт иншоотлари худудларига 
хизмат курсатиш радиуси 75 м булган фавворалар урнатиш такоза этилади. 
Спорт мажмуаси худудига сунъий копламали чангида учиш 
трамплинларини куришда тезликни олиш тепалиги ва ерга куниш жойида 
копламани сугориш учун хар бир 20 м да кранларга эга булган сув утказиш 
тармогини ёткизиш такоза этилади. Тармокнинг куйи кисмидаги нуктага киш 
даврида сувни окизиш курилмалари урнатилади. 

Download 6,25 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   87




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish