Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги. Тошкент Архитектура-курилиш институти Курулишни бошкариш факультети

Ишбилармонлик хатари, компаниянинг инвестицион капиталдан даромадлар даражасини сақлаб қололмаслигидан далолат беради. Бизнес таваккалчилиги корпоратив режалаштиришда, ишлаб чиқаришни ташкил қилишда, маркетинг стратегиясида ва маҳсулотлар маркетингида нотўғри ҳисоботлар натижасида пайдо бўлади.
Фоиз хатариқарз маблағлари бўйича фоиз ставкаларининг ўзгариши натижасида юзага келади, бу эса инвестицион даромадлар бўйича фоизларни қоплаш харажатларининг ўзгаришига ва натижада кутилаётган натижалар билан таққосланадиган фойда маржининг ва ҳатто зарарнинг ўзгаришига олиб келади. Фоиз ставкалари инфляция таъсири остида, марказий банк аралашувлари, бизнес айланиши.
Валюта хатарлари (таваккалчиликлари) бир чет эл валютасининг алмашинув курсининг бошқа бирига нисбатан ўзгариши билан боғлиқ валюта зарарларининг хавфини англатади. Чет элда хорижий валютадаги маҳсулотни сотиб олган ва сотадиган корхоналар ушбу турдаги хавфга дучор бўладилар; хорижий филиаллари бўлган корхоналар; валюта операциялари билан шуғулланадиган молиявий институтлар. Валюта хавфининг уч тури мавжуд: операцион, транслятсион ва иқтисодий.
Операцион валюта хатари савдо операциялари ва молиявий инвестициялар ва дивиденд тўловлари учун нақд операциялар билан боғлиқ. Нақд пул оқимлари ва даромад маржлари операцион хавф остида қолмоқда.
Чет элда инвестициялар ва ташқи кредитлар билан боғлиқ транслятсион хатари. У миллий валютага айлантирилганда баланс ва зарарлар тўғрисидаги ҳисоботларни таъсир қилади.
Иқтисодий хатар келажакдаги шартнома билан боғлиқ. Узоқ муддатли характерга эга, у корхонанинг истиқболли ривожланиши билан боғлиқ ва тахмин қилиш осон. Бундай таваккалчилик корхонанинг ривожланиш стратегияси учун салбий оқибатларга олиб келиши мумкин - келгусида операциялар бўйича даромадларнинг пасайиши ва хорижий ишлаб чиқарувчилар билан таққослаганда нарх рақобатбардошлигининг маълум бир қисмини ёъқотиш. Жараён тугагандан сўнг, тўғридан-тўғри иқтисодий таваккал операция қилинмоқда.
Молиявий даромадларни ёъқотиш хатари, ҳодисани (суғурта қилиш) рўёбга чиқмаслик ёки иқтисодий фаолиятни тўхтатиб қўйиш оқибатида билвосита (иккинчи даражали) моддий зарар (ёъқотилган фойда) этказиш хавфи ҳисобланади.
Инвестиция хатари - биржа бозори хавфи. Инвестицион таваккалчиликнинг моҳияти инвестиция капиталининг ёъқолиши хавфи ёки кутилаётган даромадлар билан ифодаланади. Инвестиция хавфининг қуйидаги турлари мавжуд:
- капитал - қимматли қоғозларга бошқа активларга(кўчмас мулк) нисбатан инвестиция киритиш хавфи;
- селектив - муайян захиралар, облигатсияларга инвестиция киритиш хавфи;
- қимматли қоғозларни сотиб олиш муддати билан боғлиқ бўлган вақтинчалик муддат;
- қонунчиликдаги ўзгаришлар (хусусийлаштириш қоидалари, солиқ қонунлари);
- қимматли қоғозларнинг жорий қийматига таъсир кўрсатадиган банк депозитлари бўйича фоизлар ўзгаришидан келиб чиққан фоизли;
- ликвидлик - қийинчиликлар ёки актсияларни сотиш имконияти ёъқлиги туфайли капитал ёъқолишидан;
- кредит - қимматли қоғозлар бўйича фоизларни тўламаслик хавфи ёки акциялар баҳосидаги ўзгаришлар натижасида этказилган зарарлар.
- лойиҳа - лойиҳанинг прогнозланган версиясига нисбатан зарар ёки ёъқотиш эҳтимоли. Бир қатор лойиҳа хавфи мавжуд: лойиҳа учун ягона хатар - ушбу лойиҳа компаниянинг ягона активи бўлган тақдирда, лойиҳа учун хавф туғдириш; компания ичидаги хатар - лойиҳанинг компаниянинг умумий таваккалчилигига таъсирини акс эттиради, лойиҳанинг компаниянинг даромадларидаги ўзгаришларга таъсири билан ўлчанади; бозор хатари (ёки бета риски) - бу диверсификатсия қилиш йўли билан бартараф этилиши мумкин бўлмаган лойиҳа хавфининг бир қисми, яъни турли инвестиция лойиҳаларининг инвестиция портфелига интегратсиялашуви.
Инвестиция портфели - даромадларни ишлаб чиқариш мақсадида даромадли объектларга капитал маблағларини инвестициялаш учун инвестор томонидан инвестиция лойиҳаларида инвестиция лойиҳалари бўйича қимматли қоғозлар ва инвестициялар тўплами. Агар инвестиция портфели маълум даражадаги таваккалчилик даражаси ёки даромаднинг минимал хавфи учун мумкин бўлган энг юқори даромадни таъминласагина самарали ҳисобланади.