|
2.4. Бошқарув стандартлари: хусусиятлар, тизимни
ишлаб чиқиш ва қўллаш
Бошқариш соҳасида стандартлаштиришнинг мақсади белгиланган талаблар, нормалар ва тамойиллардан доимо фойдаланиш орқали муайян даражадаги тартибга эришиш орқали бошқарув самарадорлигини оширишдан иборат. Лойиҳани бошқариш соҳасидаги моделлар ва стандартлар сони мунтазам ўсиб бормоқда, бу ҳам ўз лойиҳаларини, ҳам бошқарувини минтақавий, миллий, соҳа ва корпоратив хусусиятларини ҳисобга олиш тенденциясини акс эттиради.
Халқаро, миллий, минтақавий стандартлар ва индивидуал ташкилотлар стандартлари (корпоратив стандартлар) мавжуд. Агар стандартлаштиришда иштирок этиш ҳар қандай мамлакатнинг тегишли органларига очиқ бўлса, бу халқаро стандартлаштиришдир. Ҳудудий стандартлаштириш фақатгина бир географик, сиёсий ёки иқтисодий минтақа давлатларининг тегишли органлари учун очиқ бўлган фаолиятдир. Миллий стандартлаштириш - бу давлат, тармоқ, иқтисодиётнинг муайян секторида, уюшмалар, ишлаб чиқариш корхоналари, корхоналар ва муассасалар даражасида турли даражаларда амалга оширилиши мумкин бўлган аниқ бир давлатда стандартлаштириш.
Лойиҳани бошқариш соҳасидаги лойиҳаларни бошқариш стандартларини ишлаб чиқишда иштирок этадиган энг нуфузли ташкилот халқаро лойиҳаларни бошқариш Институти - Прожеcт Манагемент Институте (ПМИ) ҳисобланади. Бу нодавлат нотижорат ташкилотдир, унинг мақсади тажриба алмашиш, лойиҳа менежерлари билим ва кўникмаларини алмашиш, сертификатлаштириш дастурлари (CАПМ, ПМП, ПГМП) орқали лойиҳаларни бошқариш соҳасида профессионалликни ривожлантиришдир. 1969 йилда ташкил этилган ПМИ лойиҳаси менежмент институти лойиҳаларни бошқариш билан шуғулланадиган ва 170 дан зиёд мамлакатларда вакили бўлган профессионалларни бирлаштиради. ПМИ лойиҳаларни бошқаришнинг турли соҳаларида стандартларни ишлаб чиқади, конферентсиялар ва семинарлар, таълим дастурлари ва профессионал сертификатлашни олиб боради. ПМИ стандарти бутун дунёда лойиҳаларни бошқариш амалиётида кенг қўлланиладиган ва кейинчалик пайдо бўлган кўплаб бошқа стандартлар учун асос бўлиб хизмат қиладиган ПМИ экспертлари томонидан ишлаб чиқилган.
Энг таниқли ва кенг тарқалган стандарт - ПМБоК («Прожеcт Манагемент Бодй оф Кноwледге»- "Лойиҳа бошқаруви органи"). Дастлаб, 1987 йилда Америка лойиҳа менежери институти томонидан нашр этилган. 2000 йилда иккинчи, 2004 йилда учинчи, 2008 йилда тўртинчи, 2012 йилда бешинчи ва 2016 йилда эса ушбу стандартнинг олтинчи нашри чоп этилди.
Қоидалар ва стандартлар лойиҳаларни бошқаришнинг халқаро ва дисиплинлерарасı хусусиятларини таъминлайди. Уларнинг барчаси дунё бўйлаб лойиҳа менежерларига лойиҳани бошқариш учун шунга ўхшаш фалсафа ва методикани ёъналтиради ва шунга мос равишда "бир хил тил" гапиришади. Шу билан бирга ПМБоК стандарти лойиҳани бошқариш учун талабларни, биринчи навбатда, давлат харидорининг манфаатлари нуқтаи назаридан акс эттираётганини таъкидлаш жоиз. Лойиҳа раҳбарлари халқаро ва миллий ассоциациялари лойиҳа менежерларини тайёрлашда ва уларни сертификатлашда фаол иштирок этмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Давлат стандартида лойиҳа бошқарувининг принциплари ва жараёнлари бўйича лойиҳа натижаларига эришишга таъсир кўрсатувчи қўлланмалар келтирилган [2]. Давлат стандартининг мақсадли аудиторияси қуйидагиларни ўз ичига олади:
- лойиҳа менежерлари ва ҳомийларнинг лойиҳа бошқарув тамойиллари ва амалиётларини тушунишларини яхшилаш;
- лойиҳа менежерлари, лойиҳа менежменти командалари ва лойиҳа гуруҳи аъзолари миллий стандартлар ва лойиҳалар амалиётини халқаро стандартларга мувофиқлаштириш учун умумий асосларни таъминлаш.
Лойиҳанинг натижаси маҳсулотни, натижаларни, лойиҳанинг фойдали самарасини англатади. Натижада, лойиҳанинг тури ва мақсадига қараб: илмий ривожланиш, янги технологик жараён, дастурий таъминот, қурилиш майдончаси, амалиёт дастурлари, қайта тузилган компания, сертификатланган сифат тизими ва бошқалар бўлиши мумкин. Лойиҳанинг муваффақияти (натижаси) унинг нархи (даромад), инновация, сифат, вақт, ижтимоий, экологик ва бошқа хусусиятлар бўйича режалаштирилган даражага қанчалик тўғри келиши билан баҳоланади.
Бошқариладиган лойиҳа параметрлари:
• лойиҳа ишларининг ҳажми ва турлари;
• қиймати, харажатлар, лойиҳа харажатлари;
• лойиҳанинг вақтини, давомийлигини ва захираларини, лойиҳанинг босқичларини, босқичларини, шунингдек, ишнинг ўзаро муносабатини ўз ичига олган вақт параметрлари;
• лойиҳани амалга ошириш учун зарур бўлган ресурслар, шу жумладан: инсон ёки меҳнат, молия, логистика, қурилиш материалларига, машиналарга, жиҳозларга, қисмларга ва қисмларга бўлинади, шунингдек ресурслар чекланганлиги;
• дизайн эчимлари сифати, амалий ресурслар, лойиҳа компонентлари.
Лойиҳа ва уни амалга ошириш жараёни, амалга оширилиши - мураккаб тизим,
унда лойиҳанинг ўзи бошқарадиган кичик тизим сифатида ишлайди ва лойиҳани бошқариш - бу бошқарувчи ҳисобланади.
Лойиҳа бир қатор хусусиятларга эга, чунки уни амалга ошириш ишларини методик тарзда ташкил этишга ёрдам беради:
- лойиҳа ташқи муҳит деб аталадиган маълум бир муҳитда пайдо бўлади, мавжуд ва ривожланади;
- лойиҳанинг таркиби унинг амалга оширилишида ва ривожланишида ўзгаришсиз қолади: унда янги элементлар (объектлар) пайдо бўлиши мумкин, унинг айрим қисмлари унинг таркибидан чиқарилиши мумкин;
- ҳар қандай тизим каби лойиҳа элементларга бўлиниши мумкин, аммо маълум йўналишларга танланган элементлар ўртасида аниқлик киритилиши ва сақланиши керак.
"Лойиҳа" ва "ташқи муҳит"га лойиҳа пайдо бўлган ва ривожланаётган барча фаолият соҳасини тақсимлаш маълум даражада шартли ҳисобланади. Бунинг сабаблари қуйидагилардан иборат:
1.Лойиҳа қатъий барқарор эмас: лойиҳани амалга ошириш жараёнида унинг бир қатор элементлари ўз жойларини ўзгартириши, лойиҳага ташқи муҳитдан орқага қайтиш ва қайта ишлаши мумкин.
2.Лойиҳанинг айрим элементлари ҳам унинг таркиби, ҳам ташқарисида ишлатилиши мумкин. Бунга одатий бир мисол, бир вақтнинг ўзида муайян лойиҳани амалга оширишда ва бошқа муаммоларни (хусусан, бошқа лойиҳани амалга ошириш бўйича) ҳал қилиш бўйича ишлайдиган мутахассислар бўлиши мумкин.
Лойиҳанинг асосий иштирокчилари орасида мижозлар, менежер ва лойиҳа жамоаси, инвестор, ишлаб чиқувчи, этказиб берувчилар ва пудратчилар киради (1-расм). Инновация лойиҳасининг асосий иштирокчилари лойиҳанинг ташаббускори ёки лойиҳа ғояси ишлаб чиқарувчиси бўлиши керак.
Do'stlaringiz bilan baham: |
