Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги тиқхмми


Таваккалчиликнинг хукукий жихатлари



Download 366,43 Kb.
bet12/31
Sana21.02.2022
Hajmi366,43 Kb.
#22031
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   31
Bog'liq
МАЪРУЗА МАТНИ tavakkalchilikni boshqarish

Таваккалчиликнинг хукукий жихатлари.

Таваккалчилик билан боглик карорларни кабул килиш-бу хукук нуктаи назаридан икки томонлама караб чикилувчи масаладир. Бир томондан-у ута мухим фукаролик хукукий жавобгарлик холати иккинчидан у ваколат тугрисидаги масаладир. Умуман махсус юридик адабиётларда таваккалчилик билан боглик карорлар кабул килиш ва бундай карорлар учун жавобгарлик маъсулиятини хукукий тартибга солиш, тартибга солувчи иктисодий манфаатдор хужалик объектлари булимида караб чикилади.
Бу булимга хужалик хисоби шароитида курилган зарарларни коплаш масалалари хам киритилган, лекин хужалик фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш натижасида юкори ташкилотлар режаларини барбод этгани учун кулланилувчи жарималар бундан мустасно.
Агар ташкилотнинг хужалик манфаатлари давлат манфаатлари билан мос тушса, камдан кам холда жамоатчиликнинг манфаатларига зид холатлар юзага келади, шунинг учун хужалик рахбарларини жиноий жавобгарликка тортиш усули кам кулланилади. Куп холларда кандайдир хукукий манфаатларга зид хатти харакат окибатида етказилган зарарни коплатиш сануцияси учраб туради.
Хужалик таваккалчилиги билан боглик харакатлар учун жавобгарлик масаласини биз фукаролик хукуки позициясидан туриб тадкик киламиз.
Бу учун биринчи навбатда таваккалчиликни хукукий тушунчасига тариф беришимиз лозим. Юкорида келтирилган таваккалчиликни иктисодий ва математик тавсифи факатгинахукукий тариф учун асос була олади холос.
Таваккалчиликнинг замонавий хукукий тушунчаларида карор кабул килувчи шахс хатти харакатидаги ноаник омилларни мавжудлиги ифодаланади, бу эса хукукий адабиётларда хукмрон булган таваккалчиликка салбий муносабатга олиб келади: хукук нуктаи назаридан таваккалчилик, шартнома буйича зарарни коплаш ёки бошка маъсулият аосларда тугаган жойдан бошланади, таваккалчиликдан куриладиган зарар тушунчасини караб чикар эканмиз, уни хавф-хатар солувчивазият окибатларига киёслаш мумкин. Хавф-хатар солувчи холатни биз кандайдир йукотишга имкон яратувчи холат-деб таърифлаймиз. Амалда бундай холатларнинг хаммаси хам зарарли окибат билан тугамайди. Бундай зарарнинг кандайдир бир улуши учун хеч ким жавобгар булмайди. Шунга ухшаш вазият таваккалчилик холатида хам содир булади. Шундай килиб, кейинги холатига нисбатан куйидаги муаммо юзага келади: -Киши зарар курса-ю, -хеч кандай конунга асосан келитирлган зарарни хеч кимдан ундириб булмаса ва у учун хеч кимни моддий жавобгарликка тортилмаса?
Таваккалчилик манаби-бошкача суз билан айтганда-курилган зарар манбаи (сабаби)-бу хужалик рахбари томонидан хужалик фаолиятини келажаги учун килинган хисоб-китобларни амалга ошмай колиши окибатида куриладиган зарар микдори ёки даромад ололмаслик, олганда хам жуда оз микдорда фойда куришга айтилади.
Зарар хужасизлик окибатида хам содир булиши мумкин, лекин уни аниклашнинг аник чегараси мавжуд эмас.
Хукукий адабиётларда узок муддат хукмронлик килган мулохазалар «хужасизлик» тушунчаси хар хилдаги фаолият турларига нисбатан бир мазмунга эга эмас ва амалиётда бир хил маънода ишлатилиши мумкин эмас деган гояни илгари сурган.
Шунинг учун бу тушунчага табакалаштириш юзасидан ёндошамиз.
Карор кабул килиш каби алохида холлар окибатида юзага келувчи йукотишларга табакалашган холда ёндашув айникса мухимдир. Бу сохада хужасизлик тушунчаси хужалик карорлари; уларни бажарилиши ва бахоланиши орасида на муваккат, на худудий узилиш булмаганида, ташкилтни бошкариш учун шу сохани мутахасиси булиш кифоя булган пайтда унчалик ахамият касб этмас эди. Ривожланган социалистик хужаликларида хусусий маъсулият ва таваккалчилик бошкарув функциясининг янги аломатига айланади. Давлат бир каторда ташкилот сохиби сифатида келтирилган зарар учун ва таваккалчилик учун маъсулият бошкарув функциясини бажариб турган директор зиммасига юклатилади. Кандайдир кабул килинган карор окибатида курилган зарар вокеа содир булган захотиёк сезилмайди. Уни аниклаш учун узок муддатли тахлил талаб этилади. Кайд этиб утганимиздек, таваккалчилик билан хужасизлик орасидаги аник чегарани курсатиш жуда кийин. Олинган натижалар биргина алохида карор окибати булмай, балки барча максадга йуналтирилган фаолият натижаси булиши мумкин. Шундай вазият хам булади-ки, унинг натижасида автоматик тарзда олинадиган фойданинг камайиши ёки карор натижалари ижобий булса даромад аник усиши билан боглик булади.
Лекин бу, бошкача хужалик фаолиятлари «натижалари» учун жиноий ва мехнат хукуки буйича жавобгарликка тортишга асос йук дегани эмас.
Агар лавозим йурикномаси талаблари бузилса, рахбарнинг уз лавозимига нолойиклиги, укувсизлиги, саводсизлиги окибатида утказилган бирор тадбир, ёки кабул килинган карор моддий, маънавий зарар келтирса, ёки ходимни соглигига жиддий таъсир курсатса, у рахбарни жавобгарликка тортилиши мукаррар.
Кейинги мухим ва муаммони мураккаблаштирувчи мухим хусусият бу бошкарув карорлари окибатида коидага кура зарар курилмайдию, кабул килинмаган бошка карор окибатида содир булиши мумкин булган натижага нисбатан паст курсаткичга эришилади.
Кабул килинган ва килинмаган натижасида курилган зарар ёки олинмаган даромадни бахолаш шу кадар ноаник-ки, унда курилган яккол намоён булмай мавхум тавсифга эга булмайди, хамда уни катор холларда пулда бахолаш имкони булмайди.
Таваккалчиликни хукукий тартибга солиш алохида хужалик карорлари окибатида юзага келувчи зарарларни коплаш учун корхона уз заромади хисобида резерв фондини шакллантириш лозимлигидан еклиб чикади. Ташкилот келтирлган зарарни токи уз резер фонди хисобидан коплаб турган экан хеч кандай санкция тугрисида гап хам булиши мумкин эмас. Резер фондини асоссиз куп сарфлаб юбориш юкори ташкилотлар аралашуви каби маълум санкцияларни куллаш заруратини келтириб чикаради. Шунга ухшаш бизда хам куйидагича нуктаи назар пайдо булади, яъни корхона директори резер фонди суммасига тенг микдордаги курилган зарар суммаси билан боглик таваккалчиликка бориши мумкин, холос. Резер фонди чегарасидан юкори таваккалчилик эди. Биз учун ортикча булди. Жуда катта микдордаги тавакалчилик учун маъсулиятни рахбар ваколати доирасидан ортик даражада мустакил холда уз зиммасига ололмайди, чунки резер фонди улчамидан катта зарар бидлан боглик таваккалчиликка бориш-юкори орган хукукига киради. Санкция тугрисидаги масалага кайтар эканмиз, шу нарсани кайд этишимиз лозимки, хамма вакт хам юкори ташкилот корхона мулкига етказилган моддий зарарлар ёки резерв фонди ортикча сарфлаш учун жазо чорасини куллаш шарт эмас. Жазо чораларини куллаш масаласида берилган бахога боглик булади. Агар ташкилот уз хисобидан ёки хеч булмаганда банкдан олинган киска мудатли кредит хисобидан курилган зарар (олинмаган даромад) ни коплаш имкони булса у холда санкция кулланмаслиги мумкин. Ташкило режасида таваккалчилик элементлари тугрисидаги карор уз ифодасини топиши зарур. Бу карор юкори ташкилот томонидан тасдикланмайди, унинг бажарилиши юкори оргна томонидан назоратга олинмайди, аммо уни режага киритилиши унга конуний тус бериш ва кабул килинган бундай карор натижаси учун маъсулиятни назорат килиш максадини назарда тутади. Мабодо кутиладиган хавф-хатар ва курилиши мумкин булган зарар микдори таваккалчилик элементларига оид карорлар кабул килиш сохаси ва ваколатидан юкори булса, у холда юкори ташкилот билан келиши зарур.




  1. Download 366,43 Kb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish