лалари - суз бирикмаси ва гап кабилар хакида фикр
юритилади.
М антикий грамматика ёхуд грамматикадаги манти
кий йуналиш сузсиз фикр (маъно), ф икрсиз (маъносиз)
суз йутсдиги тушунчасидан келиб чик,иб, грамматик ва
мантикий категорияларни - суз билан тушунчани -
уларни айнан бир нарса деб билади.
Албатта, мантикий категориялар
билан грамматик
категорияларнинг узаро мувофик келиши, тенг булиши
мавжуд х°диса. У шубха уйготмайди. Аммо бу манти-
Книнг барча категориялари тилда тугридан - тугри уз
аксини топиш и шарт дегани эмас (масалан, тушунча-
нинг суз маъносига, хукм ва
хулосанинг эса турли
типдаги гапларга мос булиши, мувофик булиши каби
лар). Ф ранцуз тилшуноси Ш .Балли тугри айтганидек,
«тил оркали ифодаланган \а р бир ф икр мантикий,
психологик
ва
лисоний
ж щ атдан
аникланади»,
бахоланади. Ушбу фанларнинг
\ар
бири гапни уз нуктаи
назаридан урганади, Бу — аксиома.
Аристотель ту ри
Кайд этганидек, «\ар бир нутк (ra n -Р.Р.) фикр ифода-
лайди, аммо \ам м а нутк Хам узида хукмни ташимайди».
Тил ва тафаккур узаро боглик, аммо уларнинг хар
бири узига хос хусусиятларга, ж щ атларга эга.
Хар бир тилда мантикий тушуччаларни акс эттир-
майдиган, ифодаламайдиган, аммо \и с - \аяж он , хо\иш
- истак - майл
ифодаловчи сузлар буладики, бундай
с$>злар мантик томонидан «тан олинмайди».
Хар кандай тилда бир таркибли гаплар, гапнинг ик-
кинчи даражали булаклари, сурок за ундов гаплар мав-
жудки, бундай гаплар мантикий тушунчаларга зил келади.
М антикий грамматика грамматик категорияларни
ман-тикдй категориялар билан тенг \олда олиб,
уларни
айнан бир нарса сифатида карайди ва лисоний ходи-
саларни мантик ва мантикий категория терминлари
оркали тасвирлаш ни
уз
вазифаси деб бчлади.
7
!
Тафаккурнинг умумлисоний шакл ва конуният-
ларини текширувчи, урганувчи мантик ф ани инсон
онгининг хиссий ва иродавий томонлари билан х^ам,
лисоний ифодаларнинг
шакллари билан хам кизик-
майди, бу ж и\атларга эътибор бермайди. М антикий
грамматикада тил хдлисаларига тарихий ёндашиш хам
мутлако мавжуд эмас.
М антикий хукмда хамма вакт иккита булак-субъект
ва предикат мавжуд булади. Л исоний бирлик булган
гапда эса битта (келди), иккита (бола ухлади), учта ва
ундан ортик (2005 йил си \ат ва саломатлик йилидир)
булак булиши мумкин.
Хукм умуминсоний характерга эга, гап эса хамма
вак^ миллий шаклда намоён булади.
Хуллас, мантикий (ёки
фалсафий, рационал) грамма
тика айни бир мазмуннинг турли тилларда турли воси-
талар билан ифодаланишини \исобга олмади. Ш унинг
дек, ушбу грамматика ифода воситаларининг конун ва
категориялари хар хил булиши мумкинлигини тушун-
мади. М антикий грамматика тилга узгармайдиган, бир
хилда турувчи ходиса сифатида караб, айни грамматика
Хар доим мантик коидаларига
бир хилда мос келади, деб
Хисоблайдики, бунда гайри тарихийлик мавжудцир.
Айтилган
камчиликларга
карамасдан
П ор-Рояль
грамматикаси уз даври учун ижобий а\амиятга эга булди,
яъни асар шу типдаги катор грамматикаларнинг яра-
тилиш и учун асос булди, хизмат килди.
Уз даврида катта шухратга эга булган фалсафий -
мантикий грамматика узигача яратилган грамматикалар
каби илмий грамматикагача булган грамматика сиф а
тида бахоланади.
Do'stlaringiz bilan baham: