Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тош ке нт давлат


Ш БОБ. МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА ФОНЕТИК-



Download 4,43 Mb.
Pdf ko'rish
bet26/42
Sana13.06.2022
Hajmi4,43 Mb.
#660917
TuriМонография
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   42
Bog'liq
ФОНЕТИК ФОНЕМАТИК НУТҚ КАМЧИЛИКЛАПИНИ БАРТАРАФ ЭТИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

Ш БОБ. МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА ФОНЕТИК-
ФОНЕМАТИК НУТК КАМЧИЛИГИНИ БАРТАРАФ ЭТИШ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ
1. Экспериментал (тажриба синов) таълимнинг методологик
асоси ва уни ташкил килиш
Бизнинг текширшнларимизда методологик асос булиб, тафаккур 
ва нуткнинг узаро богликдиги уакидаги таълимот хизмат килди.
Билиш назарияси киши хаётининг фаол фаолияти давомида 
онгнинг шаклланишига ва борликни суз оркали ифодалашга 
асосланади. Иш харакатининг битта предмет билан жуда куп 
такрорланиши уларнинг хусусият ва баъзилари киши онгида 
мухрланиб колишга сабаб булди. Кейинчалик киши фаолияти 
ривожланиши билан бирга кишилар бошка предметлар орасидан 
узлари фойдаланадиган предметларни ажратиб ола бошлайдилар, 
уларни умумлаштирувчи сузларни куллаган холда фикран белгилаб 
оладилар.
И.П.Павлов, иккинчи сигнал тизими ривожланишининг мухим 
шарти кишининг узи кабилар билан мулокотда булишидир, дейди.
Биз томондан нуткдаги хар бир товушдаги камчиликни 
йукотишга хизмат диладиган зарур холатлар хисобга олинди: бунда 
биз кинеститик ва эшитиш идрокига суяндик. Суз ва товушларнинг 
аник акустик идрокини тугри талаффузсиз, тугри артикуляциясиз 
тасаввур килишимиз кийин.
Сакланган анализатор тамойилига таянган холда, биз хар бир 
боланинг компенсатор имкониятларини 5ФгаВДик> бу эса шцца 
максадни белгилаб олишга имкон берди.
Материални танлаш давомида биз уни болаларда тартиб- 
интизом, 
хакикатгуйлик, 
мехиатсеварлик, 
дустига, 
мехнат 
кишиларига хурмат каби хусусиятларни тарбиялаш кераклигига 
эътибор бердик.
Болаларни 
коррекцией 
укитиш 
жараёнида 
биз 
Л.С.Виготскийнинг 
дефектнинг 
мураккаб 
структураси, 
я кин 
ривожланиши зонасини хисобга олган ва сензитив даврларни
64


максимал куллаган холда аномал ривожланишни коррекциялаш ва 
компинсациялаш хакидаги таълимотига суяндик.
Л.С.Виготский бола ривожида маълум давр булиб, бу даврда 
керакли функция тез ва тулик шаклланишини курсатиб берган. Бошка 
хеч бир даврда бундай туликдикка кейин эришиб булмайди. Бу 
даврлар маълум бир функция, фаолият жараёни учун сезгир 
хисобланади.
Фонетик-фонематик камчиликка эта булган болаларни укитишда 
биз куйидаги тамойилларга таяндик: она тилининг хусусиятларини 
хисобга олиш; системалилик, комплекслилик; онтогенетик йул, 
камчиликнинг систематикаси, структура ва механизмини хисобга 
олиш; умумдидактик тамойиллар (кургазмали куроллар, индивидуал 
ёндашиш учун тур ли хил материаллар).
Тажриба синов гурухига артикуляцион аппарат тузилишида 
купол бузилишлари булмаган ва нормал интеллектли камчилиги бор 
болалар кирдилар.
Артикуляцион аппаратни тайёрлаш ишлари, фонетик идрокни 
ривожлантириш, болалар нуткига товушларни куйиш ( постановка), 
артикуляцияси ва дифференциацияси юзасидан ишлар олиб борилди.
Мактабгача ёшдаги болалар учун асосий фаолият уйин булса 
хам, психологларнинг (Л.С.Виготский, А.Н.Монтьев) фикрича беш 
ёшли болалар баъзан у киш фаолияти билан хам шугулланишлари 
мумкин. Шунинг учун биз уйин фаолиятини укиш материаллари 
билан алмаштириб туришга харакат килдик.
Индивидуал 
машгулотлар 
таълимнинг 
биринчи давридан 
бошлабок хар куни утказилди. Уларнинг асосий мазмуни бор 
товушларни мустахкамлаш ва тугри товушларни шакллантиршцдан 
иборат булди.
Индивидуал машгулотлар шундай ташкил килиндики, бунда 
болалар фронтал, машгулотлар учун ажратилган материалларни 
узлаштиришга тайёрландилар. Фронтал машгулотлар хафтада 5 марта 
узтказилди.
Мустахкамлаш учун утказиладиган машгулотга товуш белгилаб 
олинди. Фронтал машгулотлар давомида товуш мустахкамлаш билан
65


бир даторда лексика бойитилди ва нущнинг грамматик тузилиши 
шакллантирилади.
Нутднинг фонетик томондан камчиликларини бартараф этиш 
тизими уз ичига дуйидаги булимларни олади:
1. Огзаки нутдни идрок дилишни шакллантириш.
2. Артикуляцион аппарат моторикасини ривожлантириш.
3. Сиргалувчи, шовдинли, сонор, тил орда, чудур тил орда (д, г) 
товушлар артикуляциясини тугри тарбиялаш, уларни турли фонетик 
шароитларда автоматизация ва дифференциация дипишга ургатиш.
Биз болаларда товушларни дайта ипшаш кетма-кетлиги, узбек 
тилидаги товушларни артикуляцион жидатдан узаро боглидлигини 
дисобга олган долда белгиладик. Товушлар кетма-кетлигини дар бир 
боланинг индивидуал дусусиятига кура танладик.
Нутднинг товуш томонидаги камчиликларни бартараф этиш 
тизими уз ичига дуйидаги булимларни олади:
• Товуш артикуляциясини анидлаш, суздаги, бугиндаги товушни 
ажратиш;
• Берилган товуш урнини топиш (бошида, )фтасида, охирида);
• Суздаги товушлар сонини ва кетма-кетлигини анидлаш.
Биз дидактик ва нутдий материал танлаш давомида ундош 
товушлар енгил анидланишини, айнидса, очид бугинда - суз бошида 
ёки суз зфтасида келган булса, ёпид бугинда эса - суз уртасида, яна 
бошда товушларга богланган булса, дийинрод кечишини дисобга 
олдик: товушлар датори усиши билан товушни ажратиш дийинчилиги 
ошаверади.
Бизнинг радбарлигимиз остида тарбиячи ва ота-оналар болалар 
билан артикуляцион аппаратни ривожлантирувчи ёки нутдий 
материал ни 
мустадкамловчи 
машклар, 
фонетик 
идрокнинг
ривожланишига таъсир курсатувчи уйинларни утказдилар.
Биз мадсус дафтарга тарбиячининг олиб борадиган ишини, 
алодида дафтарга ота-оналарнинг вазифаларини ёзиб бордик.
Ота-оналар ва тарбиячилар учун очид логопедик машгулотлар ва 
судбатлар уюштирдик.
6 6



Download 4,43 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   42




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish