Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таьлим вазирлиги

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА УРТА МАХСУС ТАЬЛИМ ВАЗИРЛИГИ

БУХОРО ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ

ИКТИСОДИЁТ(ТАРМОКЛАР ВА СОХАЛАР БУЙИЧА) ЮНАЛИШИ

Фан номи:Минтакавий иктисодиёт

Гурух:9-6 ИКТС-20
Бажарди:Ёдгорова Сунбула
Текширди:Бобоева Г.

БухДУ2022

Минтакавий иктисодиёт фанининг предмети,максади ва вазифалари
Режа:

Кириш

«Минтакавий иктисодиёт» тушунчаси,минтакаларнинг миллий иктисодиёнти ривожланишдаги роли ахамияти

Асосий кисм:

1.«Минтакавий иктисодиёт» фанининг прндмети,урганиш усуллари,обйекти,иктисодиёт сохасидаги мутахасисларни тайёрлашдаги роли.

2.«Минтакавий иктисодиёт асосий тамойиллари ва усуллари.
3.Фаннинг предмет ива бошка фанлар билан узаро богликлиги.

Хулоса

Фанни урганишнинг энг устувор максад ва вазифалари

Минтақавийиқтисодиёт тушунчаси, минтақаларнинг миллий иқтисодиётни ривожланишдаги роли ва аҳамияти. Минтақавий иқтисодиёт фан сифатида ишлаб чиқариш кучлари ва ижтимоий инфратузилма элэмэнтларини, қонуниятлари ва тамойилларини ҳудудий жиҳатдан тадқиқ этади; мамлакат умумий ривожланиш стратегиясива экологик ҳолатини ҳисобга олганҳолда ишлаб чиқариш кучларини жойлаштириш ё‗налишларини белгилайди; ҳудудлар иқтисодиётини ва ҳудудлараро иқтисодий алоқаларниорганади. Бундан ташқари, минтақавий иқтисодиёт ишлаб чиқариш кучларин ижойлаштириш ва ривожлантириш масалаларини мамлакат миқёсида яхлит органади. Зеро, ҳарбирҳудудиқтисодиёти, энг аввало, мамлакатягона хожалик мажмуасининг таркибий қисмидир. Шу билан бирга, мазкур фан мамлакат ва ҳудудларнинг табиий ресурс салоҳиятини, мамлакатнинг жаҳон хожалиги тизимидаги орни, аҳоли, меҳнат ресурслари ва ҳозирги демографик муаммоларни органади; бозор иқтисодиёти шароитида мамлакат ва ҳудудларнинг иқтисодий даражасини таҳлил қилади ҳамда ишлаб чиқариш кучларининг асосий омилларини аниқлайди.

Минтақа – мамлакат ягона халқхожалик мажмуасининг ҳудудий кичик тизими ҳисобланади. У демографик, табиий-экологик, ижтимоий-иқтисодийва техник-иқтисодий жараёнларнинг ички алоқасива озаро муносабати туфайли ҳосил б олган яхлитбирликдир
Мамлакатимизда иқтисодиётни эркинлаштириш, республика марказий бошқарув органлари вазифаларининг асосий қисмини маҳаллий ҳокимиятларва озини-озибошқариш органларизиммасига юклашҳамда уларнинг ваколатларини ошириш бойича копгина ишлар амалга оширилмоқда (жумладан, 2 палатали парламент тизими барпо этилди). Шундан келиб чиқиб, эндиликда минтақавий иқтисодиёт фани мамлакат ҳудудларининг ижтимоий-иқтисодий ривожланиш концепциясини ишлаб чиқиши, минтақавий ривожланишга ва инвестицияларни жойлаштиришга таъсир корсатадиган иқтисодий воситаларни аниқлашилозим.
Кўриб чиқилаётган билим соҳасининг дастлабки тушунчаси ҳудуд. Олинган тушунчалар - минтақа ва иқтисодий макон. Ҳудуд Ер қаттиқ юзасининг маълум бир ҳудуд билан тавсифланган чекланган қисми; географик жойлашуви ва бошқа белгилар. Бир-бирини тўлдирувчи тушунчалар сув майдони- Ер сув сатҳининг чекланган қисми ва аеротория- маълум бир ҳудуд ёки акватория билан боғлиқ бўлган Ер ҳаво қобиғининг бир қисми. “Ҳудуд”, “сув ҳудуди”, “аеротория” тушунчаларининг мазмунини бирлаштирувчи умумий тушунчадир. геотория. Кейинчалик, биз асосан "ҳудуд" тушунчасидан фойдаланамиз, аммо "сув зонаси" ва "аеротория" тушунчалари иқтисодий маконни ўрганишда ҳам қўлланилади.

Ҳудуднинг турли сабабларга кўра бир хиллиги ёки ўрганиш ёки амалий фаолиятнинг муайян мақсадлари нуқтаи назаридан ҳудуднинг ҳаддан ташқари катталиги ҳудудни қисмларга - минтақаларга бўлинишни тақозо этади.

Минтақа- бу маълум ҳудуд, бу бошқа ҳудудлардан бир қанча жиҳатлари билан ажралиб туради ва уни ташкил этувчи элэмэнтларнинг маълум бир яхлитлиги, ўзаро боғлиқлиги билан ажралиб туради. "Регион" сўзи лотинча (регио илдизидан) бўлиб, таржимада мамлакат, минтақа, минтақа 1 деган маънони англатади.

"Регион" сўзининг синоними - "туман". Илгари "регион" атамаси рус тилида "регион" дан кўра кўпроқ қўлланилган. Кейинчалик, биз асосан "минтақа" атамасидан ва "туман" атамасидан фақат маълум турдаги ҳудудларни белгилаш учун илдиз отган жойда фойдаланамиз: маъмурий раён, шаҳар ичидаги раён, йирик иқтисодий раён.

Киритилган ҳудуд тушунчаси жуда мавҳум ("умуман ҳудуд") ва уни конкретлаштириш ва мазмунли талқин қилиш минтақаларнинг айрим турларини аниқлашда амалга оширилишини назарда тутади. Демак, минтақа типологик тушунчадир. Ҳудудлар муайян мақсад ва вазифаларга мувофиқ ҳудуддан ажратилган 2.

Масалан, минтақавий сиёсатнинг асосий қоидалари Россия Федерацияси, 1996 йилда мамлакат Президенти томонидан тасдиқланган, минтақанинг қуйидаги таърифларини ўз ичига олади: бу "... Россия Федерацияси ҳудудининг бир қисми бўлиб, у умумий табиий, ижтимоий-иқтисодий, миллий-маданий ва бошқа хусусиятларга эга. шароитлар. бир нечта субъэктларнинг ҳудуди Ҳудуд ҳуқуқ субъэкти сифатида ишлаётган ҳолларда, у фақат Россия Федерацияси субъэкти сифатида тушунилади "3.

Шубҳасиз, турли фанлар ва амалий фаолият соҳалари ҳудудларни аниқлаш учун ўз тамойилларидан фойдаланадилар. Хусусан, иқтисодиёт учун маъмурий-хўжалик бошқаруви нуқтаи назаридан ҳудудларнинг тақсимланиши, уларнинг ҳудудий меҳнат тақсимотидаги ўрни, меҳнат бозори, товар ва хизматлар фаолияти, ижтимоий-иқтисодий муаммоларнинг типиклиги энг муҳим ҳисобланади. , ва бошқалар.

1. Киритилган "геотория", "ҳудуд", "сув зонаси", "аеротория" ва "минтақа" тушунчалари Э.Б.нинг концептуал ва терминологик луғатининг формулаларига мос келади. Алаева "Ижтимоий-иқтисодий география" (Москва: Мйсл ъ, 1983. С. 50-51, 67-70).

2. Совет минтақашунослиги классикаси Н.Н. Колосовский кўриб чиқилаётган фундаментал тушунчанинг ролини қуйидагича таъкидлайди: “Ҳар қандай фанда, илмий билимлар тарихи кўрсатганидек, энг қийин ва мураккаб масала бошланғич позициялар ва тушунчалардир.Математикада бу сон тушунчасидир. , физикада - материя ва энергия тушунчаси, биологияда - "бирламчи" тирик субстанция - ҳужайра ҳақидаги таълимот, географияда - минтақалар ҳақидаги таълимот.Бир қарашда бу оддий саволлар жуда мураккаб ва қийин бўлиб чиқади. якуний имтиҳонда улар илмий билимлар чуқурлашиб бориши билан уларга қайта-қайта қайтиш зарурлигини таъкидлайдилар "

(Колосовский Н.Н. назарияси иқтисодий раёнлаштириш... М: Фикр, 1969. С. 15).

Вилоят (туман) тушунчаси, албатта, нафақат географияда, балки минтақавий фан, ўлкашунослик ва ҳоказоларда ҳам асосий аҳамиятга эга эканлигини аниқлайлик (1.3-бандга қаранг).

Иқтисодий тадқиқотларга минтақавий ёндашув АҚШда яратилган бўлиб, 1960 йилдан СССРда иқтисодиётни ҳудудий режалаштиришда қўлланила бошланди. Иқтисодий раённи жаҳон иқтисодиётининг бир қисми (тўлиқ ҳуқуқли бозор иштирокчиси) ёки давлатнинг қарам элэмэнти (ажралмас қисми) сифатида кўриб чиқиш мумкин. миллий иқтисодиёт). Биринчи ҳолда, минтақанинг жаҳон иқтисодиёти ва сиёсий жараёнлардаги иштироки кўриб чиқилади. Иккинчи ҳолда, минтақанинг давлат ялпи ички маҳсулотидаги улушини ҳисобга олган ҳолда репродуктив ёндашув қўлланилади.

Минтақавий иқтисодий тадқиқотларнинг вазифалари

Минтақавий иқтисодиётнинг амалий қўлланилиши давлат бошқарувининг самарали модельини ишлаб чиқишдан иборат. Масалан, ўлчам ижтимоий имтиёзлар солиқ юкининг даражаси эса даражага боғлиқ иқтисодий ривожланиш ҳудуди, саноат тармоқларининг ихтисослашуви, меҳнатга лаёқатли ва банд аҳоли сони.
Дастурларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш минтақавий ривожланиш ҳудудий бирликнинг ўзига хос хусусиятларини ва давлат устуворликларини ҳисобга олган ҳолда. Масалан, нефть қазиб олувчи ҳудудларда инфратузилмани яратиш, сейсмик хавфли ҳудудларда (Олтой, Саяний) табиий офат қурбонларини қўллаб-қувватлаш.
Регламент маҳаллий бозорлар нархларни, тарифларни белгилаш орқали, солиқ ставкалари, жарималар. Масалан, субсидияланган ва ривожланаётган ҳудудларда (Қрим ярим ороли) товарлар учун махсус оширилган нархларни жорий этиш.
Ўрнатилган тарқатиш каналлари орқали товарлар ва хизматларни адолатли тақсимлаш. Масалан, иқлим шароити оғир бўлган ҳудудларга (Мурманск, Норилск, Воркута) озиқ-овқат, дори-дармон ва ёқилғини ўз вақтида етказиб бериш учун транспорт йўналишларини яратиш.
Ҳудудлар ўртасида самарали товар ва хизматлар алмашинувини таъминлаш, ахборот ва молиявий қўллаб-қувватлаш, жамоатчилик фикрини шакллантириш. Масалан, Россия Федерацияси Минтақавий ривожланиш вазирлигининг дастурлари аҳолини хабардор қилишни ўз ичига олади имтиёзли дастурлар ипотека кредити.
Ҳудуд иқтисодиётини маҳаллий аҳоли ва тадбиркорлик манфаатларини ҳурмат қилган ҳолда мамлакат иқтисодиётини ривожлантиришнинг ягона дастурларига мослаштириш. Масалан, ҳудудлар учун ижтимоий-иқтисодий ривожланишнинг федерал мақсадли дастурлари. Ҳукумат ягона ривожланиш стандартини яратади, кейин уни иқтисодиётнинг ҳозирги ҳолатига мослаштиради.
Иқтисодий тадқиқотлар нуқтаи назаридан минтақаларнинг таснифи
Иқтисодий раёнда ҳудудлар ва аҳоли пунктларини тақсимлаш тадқиқот мақсадига қараб амалга оширилади. Масалан, дастурни амалга ошириш учун саноат ривожланиши ҳудудлар ривожланган ва ривожланмаган, саноат ва қишлоқ хўжалиги, марказий ва чекка ҳудудларга бўлинади. Ҳудудларни таснифлаш ривожланиш дастурларини мослаштиришга ёрдам берадиган кўплаб хусусиятлар бўйича амалга оширилади.
Ҳудудий хусусиятлар: минтақанинг ишлаб чиқариш ихтисослашуви (масалан, Приморск ўлкаси - балиқ ва денгиз маҳсулотлари ишлаб чиқариш), иқлим зонаси, маъмурий-ҳудудий бўлиниши (республика, ҳудуд, вилоят, туман).
Иқтисодий белгилар: давлат дастурларида иштирок этиш, ишлаб чиқариш ва тижорат корхоналари сони, таълим даражаси, саноат марказлари, ресурслар билан таъминлаш. “Минтақа” тушунчасини шакллантиришнинг энг кўп қўлланиладиган мезонлари қуйидагилардир:

· географик (жойлашуви, ҳудуди ва аҳолисининг катталиги);

· ишлаб чиқариш ва функционал (устивор фаолият турларининг ўзига хослиги);

· шаҳарсозлик (ишлаб чиқариш объэктлари, уй-жой ва хизматларни ривожлантириш характери);

· Социологик (мулоқот, хулқ-атвор нормальари).

Минтақа - ўзига хос тузилиши, вазифалари, ташқи муҳит, тарихи, маданияти, аҳолининг турмуш шароити билан боғлиқ бўлган яхлит тизим.

Минтақавий иқтисодиёт таркибий жиҳатдан мезоиқтисодиёт билан боғлиқ бўлиб, унинг мураккаблиги кўп шакллар билан намоён бўладиган махсус иқтисодий объэктдир.

Минтақавий иқтисодиёт Иқтисодиётнинг ишлаб чиқаришнинг ҳудудий ташкил этилишини ўрганадиган бўлими. Унда алоҳида ҳудудлар иқтисодиётининг бозор ривожланиши ва уларни ягона иқтисодий маконга киритиш билан боғлиқ иқтисодий ҳодиса ва жараёнлар тавсифланади. Шунинг учун тадқиқотчиларнинг мақсади, бир томондан, минтақаларга хос бўлган умумий хусусиятларни аниқлаш, иккинчи томондан, уларнинг ҳар бирининг ўзига хос хусусиятларини аниқлаш ва олинган натижалар асосида ўзига хос хусусиятни ишлаб чиқишдир. уларни янада ҳар томонлама ривожлантириш дастури.ҳудуд иқтисодиётини таҳлил қилишда иккита асосий ёндашув мавжуд.

Минтақавий иқтисодиётга асосий ёндашувлар каби фанларда жаҳон иқтисодий ва геосиёсий ёндашувлардан фаол фойдаланилса жаҳон иқтисодиёти ва сиёсатшуносликда ҳудудий-репродуктив ёндашув миллий иқтисодиётда муҳим ўрин тутади. Тармоқли бошқарув устуворлиги тамойилларига асосланган маъмурий тақсимлаш тизими шароитида ҳудудий иқтисодиёт энг заиф бўғин бўлди. Бу Россиянинг кўплаб минтақалари ривожланишида мураккабликнинг йўқлиги, иқтисодий, ижтимоий ва табиий тизимларнинг турли элэмэнтлари ўртасидаги жиддий тафовутлардан далолат беради. Кўп тузилмали иқтисодиётнинг шаклланиши муносабати билан янги иқтисодий муносабатлар, бутун бошқарув тизимини тубдан ўзгартириш ҳудуднинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишини бошқаришнинг янги механизмини ишлаб чиқиш вазифаси эди. Бундай механизмни яратиш минтақавий такрор ишлаб чиқариш назариясига - ижтимоий такрор ишлаб чиқариш ва уларнинг минтақавий даражада намоён бўлиш қонуниятларини ўрганишга асосланган бўлиши керак. Ҳудуднинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишини бошқаришга репродуктив ёндашув ҳудудий тизимнинг барча элэмэнтлари ўртасидаги муносабатлар ва боғлиқликларни бошқариш, ҳудуд иқтисодиётининг самарали ривожланиши ва аҳоли фаровонлигининг ўсишини таъминлаш зарурлигини билдиради. Бир хил минтақалар мавжуд эмас, узоқ вақтдан бери ривожланган ва яқинда ривожланганлари бор, марказий ва перифериклар бор, аҳоли ўсиб бораётган ва пасайган жойлари бор, баъзиларида кекса ёшдаги аҳоли кўп. бошқаларда ёшларнинг юқори улуши мавжуд. Ҳудудлар ишлаб чиқарувчи кучлар билан тўйинганлик даражаси, ижтимоий тузилиши, хом ашё ва фойдали қазилмалар билан таъминланганлиги, юқори даражада ривожланган саноат, маданий ва метрополия марказларидан узоқлиги билан фарқланади. Ҳудудларни ишлаб чиқаришнинг асосий ихтисослашув манбаларига кўра таснифлаш мумкин: агросаноат, транспорт-саноат, денгиз, балиқчилик, газ ва бошқалар.
Кўпинча ҳудудларни таснифлаш қуйидаги мезонларга асосланади: иқтисодий ривожланиш даражаси ва суръати, ҳудудий тузилиш тури, аҳоли зичлиги коеффициенти, аҳолининг ўсиш суръати, ишлаб чиқариш ихтисослашувининг табиати ва коеффициенти ва бошқалар. ҳудудларнинг бозорга кириши ифодаланган янги мезон таснифи, яъни ҳар қандай ҳудуднинг бозор сиғими. Маълумки, бозор ҳажми ижтимоий меҳнатнинг ихтисослашув даражаси, яъни меҳнат тақсимоти билан узвий богълиқдир. Ижтимоий меҳнат тақсимоти қанчалик чуқур бўлса, ҳар қандай ҳудуд корхоналари ўртасидаги кооператив алоқалар қанчалик кучли бўлса, интеграция шунчалик чуқурроқ бўлади.
Иқтисодиётда ҳудудларни таснифлашнинг бошқа ёндашувлари мавжуд. Масалан, Ғарбнинг саноати ривожланган мамлакатларида қуйидагиларни ажратиш одатий ҳолдир:
1. депрессияга учраган ҳудудлар ўтмишда нисбатан юқори ривожланиш суръатларини намойиш этган;
2. турғун ҳудудлар ўта паст ёки "ноль" ривожланиш суръатлари билан тавсифланади;
3. кашшоф ҳудудлар ёки янги ривожланиш ҳудудлари;
4. микрорегионлар ёки бирламчи иқтисодий раёнлар;
5. биринчи тартибдаги иқтисодий раёнлар(ёки умумий), мамлакатнинг минтақавий макробўлиниш схемасини шакллантириш;
6. дастур (режалаштирилган) ҳудудлар- мақсадли ривожланиш дастурлари қўлланиладиган ва контурлари ушбу тармоқ ҳудудларига тўғри келмайдиган ҳудудлар;
7. ноёб ҳудудлар йирик қурилиш лойиҳаларини амалга ошириш билан боғлиқ (лойиҳа ҳудудлари) ёки ривожланишнинг ниҳоятда паст даражаси билан тавсифланади (муаммоли ҳудудлар).
Замонавий Россияда давом этаётган инқироз туфайли алоҳида маъно муаммоли ҳудудларни олинг. Улар орасида одатда ажралиб туради:

- Ривожланмаган: Шимолий Кавказ, Мари Эл, Олтой, Тува, Псков ва Астрахан вилоятлари.

- Депрессив: Шимолий-Ғарбий, Марказий, Волга, Ғарбий Сибир, Шарқий Сибир

- Чегара ҳудудлари: Калининград вилояти, Приморск ўлкаси, Шимолий Кавказ.

- Экологик хавфли: Мурманск вилояти, Волга бўйи, Уралс, Кузбас, Каспий денгизи қирғоқлари.

Худудларда табиий-географик иқтисодий ва бошқа шароитларда катта фарқлар мавжудлиги сабабли, минтақавий такрор ишлаб чиқариш жараёнлари ўзига хосдир, уларнинг самарадорлиги минтақавий иқтисодиётни ҳар томонлама мутаносиб ривожлантиришнинг зарур шартидир. Вилоят иқтисодиётининг муваффақиятли фаолият кўрсатиши кўп жиҳатдан вилоят ҳокимлигининг марказ ва ҳудудлар манфаатларини ҳисобга олган ҳолда мақбул қарорлар қабул қилиш имконияти ва қобилиятига боғлиқ. Ҳудудларнинг ривожланиш даражаси мулкчилик шакллари билан эмас, балки иқтисодий бошқарув усуллари, ижтимоий-иқтисодий муносабатлар, минтақавий афзалликлардан оқилона фойдаланиш, федерал ва минтақавий ижтимоий-иқтисодий манфаатларни бирлаштириш усулларини излаш билан белгиланади. оқилона ва самарали минтақавий иқтисодий сиёсат.

Минтақавий сиёсатнинг асосий тушунчалари, мақсад ва вазифалари

Минтақа бугунги кунда иқтисодий ва сиёсий муносабатларнинг асосий субектига айланиб бормоқда. Бундай шароитда муайян ҳудуднинг қиёсий афзалликлари, тарихий-маданий ривожланишининг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда минтақавий сиёсатни амалга оширишнинг ўзига хос хусусиятлари ва устувор йўналишларини аниқлаш жуда муҳимдир. Минтақавий (ижтимоий-иқтисодий) сиёсат- давлатнинг мамлакатнинг сиёсий, иқтисодий, ижтимоий ва экологик ривожланишини фазовий, минтақавий жиҳатдан бошқариш бўйича фаолият соҳаси ва давлат ва минтақалар, шунингдек, минтақалар ўртасидаги муносабатларни акс эттиради.

Минтақавий сиёсатнинг асосий объэктларига қуйидагилар киради: ишлаб чиқариш (биринчи навбатда корхона), ижтимоий (биринчи навбатда - жамият, оила, этнос вакили сифатида шахс), пул-молия ва бошқалар. Минтақавий бошқарув субъэктлари сифатида аниқ вакиллар бўлиши мумкин. давлат ва ҳудудий ҳокимият органлари ҳамда алоҳида муассасалар, ташкилотлар ва корхоналар. Минтақавий сиёсат минтақавий ривожланиш - минтақанинг ички ижтимоий-иқтисодий тузилишини ўзгартириш билан чамбарчас боғлиқ.

Ресурслар билан таъминлаш, иқтисодий ривожланиш даражаси ва аҳолининг ҳаёт сифати, инфратузилма жиҳозлари, атроф-муҳитнинг экологик ҳолати, миллий ва ижтимоий қарама-қаршиликларнинг жиддийлигидаги фазовий фарқлар, уларнинг мавжудлигидан қатъи назар, деярли барча мамлакатларга хосдир. дунёдаги ўрни. Турли давлатларнинг минтақавий сиёсатининг мақсад ва вазифалари бир-бирига мос келмаслиги ва турли чегараларда фарқ қилиши мумкин. Бироқ, барча мамлакатларнинг минтақавий сиёсатига хос умумий мақсадлар мавжуд. Буларга қуйидагилар киради: ягона иқтисодий маконни яратиш ва мустаҳкамлаш ҳамда давлатчиликнинг иқтисодий, ижтимоий, ҳуқуқий ва ташкилий асосларини таъминлаш; ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш учун шарт-шароитларни нисбатан текислаш; давлат учун алоҳида стратегик аҳамиятга эга бўлган ҳудудларни устувор ривожлантириш; ҳудудларнинг табиий, шу жумладан, ресурсларидан максимал даражада фойдаланиш; атроф-муҳит ифлосланишининг олдини олиш, ҳудудий табиатдан фойдаланишни кўкаламзорлаштириш, ҳудудларнинг атроф-муҳитни ҳар томонлама муҳофаза қилиш ва ҳоказолар Бошқача айтганда, замонавий минтақавий сиёсат федерализм ва минтақавийлик манфаатларини уйғунлаштиришга ҳаракат қилмоқда.

Федерализм- федерал, субфедерал ва маҳаллий ҳокимиятлар ўртасида сиёсий ва иқтисодий ваколатларни тақсимлаш принципи.

Минтақавийлик- иқтисодий, ижтимоий, сиёсий ва бошқа муаммоларни кўриб чиқиш ва ҳал этишга минтақа манфаатлари нуқтаи назаридан ёндашиш.

Жаҳон амалиёти шуни кўрсатадики, инқирозли иқтисодиётда минтақавий сиёсатда федерализм ва минтақавийлик тарафдорлари ўртасида қарама-қаршиликлар пайдо бўлиши мумкин, улар "марказ-чекка" ("юқоридан ривожланиш") муносабатлари ва "интрапериферик диффузия" (ривожланиш) орқали ифодаланади.

Минтақавий сиёсати умумроссия тузилмасидаги ҳудудларнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олишга, асосий йўналишларни ўтказишга асосланади. иқтисодий ислоҳотлар ҳудудий миқёсда ўзини ўзи бошқариш ва тадбиркорликни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, ҳудудий ижтимоий-иқтисодий муаммоларни ҳал этиш, улардан оқилона фойдаланиш Табиий бойликлар... Ушбу мақсадга эришиш учун минтақавий сиёсат қуйидаги асосий вазифаларни бажаришга қаратилган:
Ягона ички бозорини, энергия тизимлари, транспорт, коммуникациялар инфратузилмасининг бирлигини, умумий пул тизимини сақлаб қолиш, иқтисодий, илмий, техник ва бошқа эркинликлар мавжуд бўлганда маҳсулот экспорти ва импортини умумий назорат қилиш; Россия бўйлаб корхоналар, мулкчиликнинг турли шаклларидаги эркин рақобат ишлаб чиқарувчилари, товарлар ва капиталнинг эркин ҳаракати ўртасидаги шартнома муносабатлари;

-ҳар бир ҳудудда аҳоли фаровонлигини ошириш, турмуш даражасини босқичма-босқич текислаш, ижтимоий шароитдаги ортиқча қарама-қаршиликларни бартараф этиш; - ҳудудлар ўртасидаги горизонталь алоқаларни кенгайтириш, меҳнат бозорини шакллантириш ва аҳоли бандлигини ҳудудлараро тартибга солиш, акциядорлик жамиятлари, фонд биржалари, тижорат банклари ва бошқалар тизимини ривожлантириш орқали капитал бозорларини яратиш;

- умумий инқироздан чиқиш ва иқтисодиётни ислоҳ қилиш;

- сиёсий беқарорликни, миллатлараро зиддиятларни ва Россиянинг миллий давлат тузилишининг қарама-қаршилигини бартараф этиш ва бошқалар.

Минтақавий сиёсатни амалга ошириш иқтисодий хавфсизлик муаммоларини ҳал қилиш билан чамбарчас боғлиқ.

Иқтисодий хавфсизлик минтақа Иқтисодиётнинг ҳозирги ҳолати, барқарорлиги, барқарорлиги ва ривожланишининг прогрессивлигини тавсифловчи шарт-шароитлар ва омиллар мажмуи. В умумий контур минтақавий иқтисодий хавфсизлик тузилмаси инқироз ва келажакдаги ривожланиш шароитида унинг яшаши ва минтақавий тузилмаларини сақлаб қолиш учун зарур шарт-шароитларни таъминлашга қаратилган омиллар мажмуаси сифатида тақдим этилади; ресурс салоҳиятига нисбатан мамлакат ва унинг ҳудудлари ҳаётий манфаатларини ҳимоя қилиш; ички иммунитетни яратиш ва беқарорлаштирувчи таъсирлардан ташқи ҳимоя қилиш; ҳудудларнинг ички ва жаҳон бозорларидаги рақобатбардошлиги ҳамда мамлакат молиявий аҳволининг барқарорлиги; цивилизациялашган шахсга муносиб шароит ва турмуш тарзи ҳамда ижтимоий жараёнларнинг барқарор ва нормаль такрор ишлаб чиқариш имконияти.
Адабиётда минтақавий хавфсизликни таҳлил қилиш учун ижтимоий воқелик параметрларини миқдорий кўрсаткичлар шаклида аниқлайдиган кўрсаткичлар тизимидан фойдаланиш таклиф этилади, уларга риоя қилмаслик ижтимоий мувозанатни бузишнинг потенциал таҳдидларини реалга айлантиришга олиб келади. бирлар. Ўзига хос хусусият хавфсизлик кўрсаткичлари - уларнинг чегара қиймати. Уларнинг рухсат этилган максимал қийматига яқинлашиш жамиятнинг ижтимоий-иқтисодий барқарорлигига таҳдидларнинг кучайиши ва жамиятнинг беқарорлик ва ижтимоий низолар зонасига кириши билан боғлиқ чегара ёки чегара қийматларидан ошиб кетишини, яъни жамиятнинг ижтимоий-иқтисодий барқарорлигига жиддий путур этказишини кўрсатади. иқтисодий хавфсизлик.

Минтақавий хавфсизлик ҳолати яққол кўрсатиб турибдики, иқтисодий федерализмни мустаҳкамлашга қаратилган вазифаларни амалга оширишда ўртача шароитларга йўналтирилган иқтисодий ислоҳотларга ягона ёндашув бўлиши мумкин эмас. Шу билан бирга, оғирлик маркази умумий иқтисодий муаммолардан минтақавий даражага, давлатнинг ягона иқтисодий майдони доирасида алоҳида ҳудудларни ривожлантиришнинг оқилоналигини баҳолашга ўтиши керак. Шунинг учун минтақавий сиёсатда ривожланган мамлакатлар қуйидаги бўйсунувчи чора-тадбирлар мажмуи одатда қўлланилади: қўллаб-қувватлашни талаб қиладиган ҳудуднинг чегараларини аниқлаш; ҳудудни ихтисослаштириш концепциясини ишлаб чиқиш; ҳудудий сиёсатни амалга оширувчи хўжалик юритувчи субектлар фаолиятини мувофиқлаштириш. Ҳудудлар ривожланишини давлат томонидан тартибга солиш самарадорлигини ошириш барча бошқарув функцияларини, айниқса, прогнозлаш ва режалаштиришни фаоллаштиришни талаб қилади. 12.4 Ҳудудий ривожланишни прогнозлаш

Минтақавий жараёнларни башорат қилиш мураккаб бошқарув жараёнининг муҳим ва ажралмас қисмидир. Ҳудудлар ривожланишининг иқтисодий, ижтимоий ва экологик оқибатлари, меҳнат, табиий ва моддий ресурслардан тўлиқ фойдаланиш кўп жиҳатдан бунга боғлиқ.
Прогнозлаш- объэктнинг тегишли даврдаги ижтимоий-иқтисодий ривожланиш тенденцияларини таҳлил қилиш асосида келажакдаги маълум бир вақтда башорат қилинаётган объэктнинг ҳолатини илмий башорат қилишдан иборат бўлган режалаштирилган фаолият шаклларидан бири; ёки меъёрий ҳисоб-китоблардан фойдаланиш бўйича.
Минтақавий прогнозлаш методологияси нафақат бутун давлат ижтимоий-иқтисодий тизими даражасида, балки унинг таркибий қисмлари даражасида ҳам амал қиладиган қонунларни билиш ва улардан фойдаланишга асосланади. Минтақавий прогноз тузилмаси такрор ишлаб чиқаришнинг иккала аспектини ҳам, минтақадаги ишлаб чиқариш ва аҳоли пунктларини йиғишнинг турли даражаларини ҳам ўз ичига олади. Тўғридан-тўғри ва ҳаракатларини ҳисобга олган ҳолда прогнозларнинг бутун доирасини ўзаро боғлаш фикр-мулоҳазалар умумлаштирилган ҳудудий прогнозни тақдим этади, унинг асосида ҳудуднинг концепцияси ва стратегик режаси шакллантирилади. Минтақавий прогнозларни ишлаб чиқиш иккита универсал ёндашувга асосланади. Генетик ёндашув ривожланиш йўналишларини минтақа ишлаб чиқарувчи кучларининг эришилган ривожланиш даражаси, юзага келаётган минтақавий муаммолардан келиб чиқиб асослаб беради. Норматив-мақсадли ёндашув билан минтақанинг ривожланиш йўллари илгари ишлаб чиқилган мақсадларга боғлиқ бўлади.

Минтақавий ривожланишни прогнозлаш прогнозлаш ва ҳудудий прогнозлашнинг умумий тамойилларига мувофиқ қурилади. Бу тамойиллар орасида башоратларнинг изчиллиги ва изчиллиги, ўзгарувчанлиги ва узлуксизлиги, шунингдек, текширилиши (ишончлилиги ва аниқлиги) алоҳида аҳамиятга эга. Ҳудудий прогнозлар иқтисодий ва ижтимоий ривожланиш схемаларини ишлаб чиқишда қўлланилади ва молиявий ҳолат ҳудудлар ва уларнинг қисмлари, саноат тармоқларини ривожлантириш ва жойлаштириш, ишлаб чиқарувчи кучларни ривожлантириш ва тақсимлашнинг комплекс (умумий) схемалари. Уларнинг, айниқса, ўрта ва узоқ муддатли даврларга бўлган эҳтиёжи ҳудудий муаммоларнинг узоқ муддатли ва мураккаблиги, макроиқтисодий сиёсатнинг минтақавий комплекслар ва бозорларнинг шаклланишига катта таъсири билан боғлиқ

Прогнозлаш режалаштириш амалий бўлмаган ёки имконсиз бўлган соҳаларда қўлланилади, аммо у ҳеч қандай тарзда режалаштиришнинг ўрнини боса олмайди.
Режалаштириш- давлат ва иқтисодий сиёсатнинг иқтисодий ва ташкилий функцияларини амалга ошириш усули. Режалаштиришнинг муҳим қисмидир дастурлаш... Бунга асосланади прогнозли ўзгаришлар мақсадли комплекс дастурларни ишлаб чиқишни мақсад қилган.
Комиссия ҳудудларни ривожлантиришнинг устувор йўналишларини белгилаш, ижтимоий-иқтисодий ривожланиш мониторингини такомиллаштириш, ҳудудларни ривожлантириш бўйича мақсадли дастурларни амалга оширишга кўмаклашиш бўйича таклифлар тайёрлайди. Таклифларни инобатга олган ҳолда давлат инвестиция дастурлари учун кредитлар бўйича ҳудудий квоталар ажратиши мумкин.
Ҳудуд иқтисодиётининг бир қисмининг бозор муносабатларига ўтиши билан ҳудудий бошқарув механизмининг функционал тузилмаси ўзгаради, бу эса унинг ташкилий-иерархик тузилмаларининг деформациясига ва қисқаришига олиб келади. Федерал, минтақавий ва муниципал ҳокимият субъэктлари ва объэктлари ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг воситачилик усулларининг роли кескин ўсиб бормоқда, уларнинг иқтисодий алоқалари, мулкдан фойдаланиш муносабатлари ва бошқалар мураккаблашмоқда. Буларнинг барчаси ҳудудий бошқарувни шакллантириш ва ривожлантириш учун объэктив асос бўлиб хизмат қилади, унинг вазифалари ҳудудий бошқарувнинг режалаштириш ва директив тизими вазифаларидан фарқ қилади.

Минтақавий ривожланиш мақсадларига мувофиқ, мезонлар (ривожланиш хусусиятлари) ва ушбу мезонларни ўлчайдиган кўрсаткичлар тизими қурилмоқда. Қадриятлар иерархияси ва ривожланиш учун мамлакатлар ва минтақалар ўртасидаги баъзи фарқларга қарамай, халқаро ташкилотлар баъзи универсал интеграл кўрсаткичлар бўйича мамлакатлар ва минтақаларнинг ривожланиш даражасини баҳолаш. Ана шундай кўрсаткичлардан бири БМТ Тараққиёт дастури доирасида ишлаб чиқилган Инсон тараққиёти индексидир. Ушбу кўрсаткич мамлакатларни 0 дан 1 гача ўсиш тартибида белгилайди.

Шу билан бирга, ҳисоблаш учун иқтисодий ривожланишнинг учта кўрсаткичи қўлланилади:

· Туғилганда кутилаётган умр кўриш;

Интеллектуал салоҳият (катталар аҳолисининг саводхонлиги ва ўртача давомийлиги тренинг); Минтақавий ривожланишни бошқаришнинг ушбу усулларини кўриб чиқинг.

Тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш учун қулай умумий шарт-шароитларни яратиш. Бу шартларга бозор инфратузилмаси, хўжалик фаолиятининг янги турларини ривожлантириш учун ер участкаларининг мавжудлиги ва унга бўлган тегишли ҳуқуқлар, яхши ривожланган транспорт, алоқа, офис объэктлари ва бошқалар киради.

Бизнесни тартибга солиш. Маъмурият ушбу ҳудудни ривожлантириш учун зарур бўлган қарорларни қабул қилиш учун тадбиркорларни рағбатлантиришни шакллантиради. Бунга, хусусан, камайтириш орқали эришилади маҳаллий солиқлар ёки кредит воситалари, субсидиялар, кафолатлар ва ҳатто тўғридан-тўғри қарз олиш орқали арзон капитални таъминлаш.

7 ... Ҳудудларнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиши ва рақобатбардошлиги омиллари... Минтақавий иқтисодиётни бошқариш усуллари.

7 .1. Ташкилий ва иқтисодий омиллар.

Ҳудудларнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишига бугунги кунда учта асосий омилнинг таъсири кучаймоқда.

1. Бозор- минтақавий, миллий ва жаҳон бозорларининг ўзаро кириб бориши. Россия ва унинг ҳудудлари учун энг муҳими ташқи савдони либераллаштириш ва яқин келажакда ЕИ билан келишувнинг кучга кириши ва ЖСТга қабул қилиниши мумкин бўлган протекционистик чекловларни олиб ташлашдир.

2. Рақобатбардош- барча санаб ўтилган бозорларда рақобатнинг кучайиши, айниқса нарх бўлмаган рақобат - ҳаёт сифати ва инновациялар соҳасидаги рақобат.

3. Ишлаб чиқариш- ишлаб чиқаришни ташкил этиш усули сифатида фордизмдан пост-фордизмга босқичма-босқич ўтиш, бу қуйидагиларни назарда тутади: оммавий ишлаб чиқаришни кичик ишлаб чиқариш билан алмаштириш; меҳнатни вертикал ташкил этишни алмаштириш - горизонталь; паст индивидуал жавобгарлик - ишлаб чиқариш жараёнида шахснинг иштироки.

Ушбу омиллар ҳудудий табақаланиш ва меҳнат тақсимотидан унинг ҳудудий интеграциясига, бир хил минтақавий бозорлардан - диверсификацияланган бозорларга ва умуман - миллий минтақавий сиёсатдан Федерациянинг алоҳида субъэктлари даражасидаги минтақавий сиёсатга олиб келади.

Ўзгаришлар динамикасини сифатли тавсифлаш ва баҳолаш учун ички муҳит характерловчи омилларнинг қуйидаги гуруҳларини таҳлил қилиш кифоя:

Минтақавий иқтисодиётфанинингпредмети, органиш объэкти, иқтисодиёцоҳасидагимутахассисларнитайёрлашдагироли Минтақавий иқтисодиёт фанининг предмети мамлакат ишлаб чиқариш кучларининг жойлашувини, ҳудудлари жтимоий-иқтисодий ривожланишини, муҳим табиий-иқтисодий, демографиква экологик хусусиятларини ҳамда уларнинг ҳудуд ичидаги, ҳудудлараро ва давлатлараро иқтисодий алоқалариниорганади. Бошқача айтадиган болсак, минтақавий иқтисодиёт фанининг асосий вазифаси ижтимоий ишлаб чиқаришнинг ҳудудий жиҳатларини органишдан иборат. Минтақавий иқтисодиёт фанининг предмети ҳудудий молия-кредит муносабатларини ва минтақалардаги қимматли қогозлар бозорининг шаклланиш жараёнини ҳам органади.
Болажак иқтисодчилар иқтисодий билимларининг шакллан иши иқтисод фанлари тизимидаги конкрет ҳудуд билан шугулланадиган ягона соҳа – минтақавий иқтисодиётни органишдан бошланиши керак. Шу нарсага эътибор бериш лозимки, ҳар қандай иқтисодий фаолият муайян ҳудудда рой
беради. Бунда иқтисодчи ресурс салоҳияти, хожалик тизими ва унинг ривожланиш даражасихусусиятларини мукаммал билиши зарур.
Шундай қилиб, минтақавий иқтисодиёт – ишлаб чиқариш кучларини жойлаштириш ва ривожлантириш масалаларини, мамлакат ва ҳудудлардаги ижтимоий-иқтисодий жараёнларни табиий-экологик шароитлар билан боглиқ ҳолда органадиган фандир. Бозор муносабатларига отиш даврида Узбекистондаги ҳар бир минтақанинг иқтисодий ривожланиш даражаси турлича. Масалан, Тошкент шаҳри, Тошкент ва Фаргона вилоятлари асосий халқ хожалик тармоқларининг ривожланишига кора республиканинг бошқа минтақаларидан олдинда туради. Аксинча, Сурхондарё, Сирдарё, Жиззах вилоятларива Қорақалпогистон Республикаси бу корсаткичлар бойича қуйи оринларни эгаллайдилар. Қишлоқ хожалигидаги ортиқча ишчи кучларининг мавжудлиги -Фаргона водийси вилоятлари олдидаги долзарб муаммолардан ҳисобланади.