Узбекистан Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги олий уцув юртлари талабалари


bet7/70
Sana24.01.2023
Hajmi
#901912
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   70
Bog'liq
Bozor iqtisodiyoti asoslari (M.Rasulov)

— М. Расулов
33
www.ziyouz.com kutubxonasi


М аъмурий-режали тизим даврида ик;тисодиёт Уз ички 
крнунлари буйича даракатда булмай, балки сиёсат ва гоя 
таъкдблиги остида эди. Давлат манфаатини таъминлаш ши- 
ори остида адолини тухтовсиз кишлок, хужалик ишларига 
сафарбар этиш, бундай амалиётни курилиш ишларида дам 
куллаш, керакли ва кераксиз шанбаликлар утказиш ва дока- 
золар бунга мисол була олади. Оддий додца кделинадиган 
ишлар дам саф арбарлик оркали бажарилиши оммавий туе 
олган эди.Текинга давлатга деб меднат кдлиш одат тусига 
кирган эди.
Бу тизим нинг я н а бир энг зарарли томони сифат муам- 
мосининг чукурлашуви, кучайиши булди. Ш ахсий манфа- 
атдорликни эътиборга олмаслик жавобгарликнинг йук, булиб 
кетиш и, бегоначилик кайфиятининг авж олиш и мадсулот 
сифатида уз аксини топиб, бу дар томонлама жамиятга за- 
рар келтирди. И ш ловчининг технологик талабга риоя кдл- 
маслиги туфайли иш лаб чикариладиган товарлар ва хизмат- 
лар асосан паст сифатли, истеъмол хусусиятларининг етиш- 
маслиги билан фарк^ганар эди.
Маълумки, товар иш лаб чикдрилар экан, у истеъмол 
учун зарур барча хусусиятларга эга булиши керак. Си- 
фатсиз товар булиш и мумкин эмас. Ш ундай булгандан 
кейин товар сиф ати тугрисида ran юритиш деч кдндай 
мантик^а эга булмайди. Чунки бунинг узи ишлаб чика- 
риш ж араёнини англатади, унинг мазмунига киради.
Б озор хуж алик усулига келсак, бутунлай бошк;ача 
долатни курамиз. Б озор идтисодиёти бир к;анча устун- 
ликларга эгаки, у дал кдлувчи адамият касб этади. Авва- 
ло биз юк,орида куриб утган нуцеонларни бартараф эта­
ди ва м аъ м у ри й -реж ал и Ута м арказлаш ган бошдариш 
усулининг салбий о^ибатларига йул куймай, хужалик- 
ларнинг эркин даракат к,илиш шароитини яратади.
Бозор ик^исодиёти механизми мавжуд илмий техно­
логик я н ги л и к л ар н и н г кУлланишини рагбатлантиради, 
харажатларни пасайтириш , сифатни кутариш, товарлар 
ва хизмат курсатиш хилларини купайтиришга олиб ке- 
лади, иш лаб чик;ариш дажми ва тузи ли ш и н и талабга 
мослаб боради.
Бозорча усулнинг энг мудим ва асосий афзалликла- 
рига куйидагиларни киритиш мумкин:
1. 
Бозор иктисодиётида шахсий манфаатдорликнинг 
асослиги.
www.ziyouz.com kutubxonasi


2. Эркин ик^исодий фаолият.
3. Хужалик юритишдаги таш аббускорлик.
Юк;орида бозор икп’исодиёти ривожи и н сон манфаати-
дан келиб чик^ш ини таъкидлаган эдик. М анфаатлар ичида 
шахсий манфаатнинг устунлиги ва ижтимоий манф аат шах- 
сий манфаат асосида юзага келиши хакдца хам ra n юритган 
эдик.
Хак,ик;атан хам бозор ик^тисодиёти харакати шахсий 
манфаатнинг реаллашуви туфайли юз бери ш и мумкин, 
бусиз унинг муносабатлари харакати учун зарур ик;тисо- 
дий шароит мавжуд булиши мумкин эмас. Ш ахсий ман­
фаатнинг таъминланиш и, шу асосда хуж аликнинг юри- 
тилиши ик;тисодий муваффак^ятни таъминлайди. Бозор 
ик^исодига шахсий манфаатгина озук,а беради. И ж тимо­
ий манфаат, давлат манфаати устунлиги эса зарурий ша- 
роитдагина вак^инча ёки тасодифий холатлардагина куч 
бериш и мумкин.
Ик,тисодиёт и н со н талабига к;араб р и в о ж то п ад и , ис- 
теъмолга к;араб иш лаб чик;ариш кен гаяд и . Ш у н и н г учун 
ик;тисод бозор усули билан б ош кд р и л ад и ган м ам лакат- 
ларда товар кам чиллиги эмас, балки ортик;чалиги муам- 
модир. Бозор ик^исодиётидаги ди едатн и у зи га ж алб эта- 
ди ган, жуда ки й и н ч и л и к билан кучади ган н а р с а товар- 
л ар н и с о ти ш д и р , чунки т о в а р л а р н и н г м у л -к у л л и ги , 
уларнинг хилм а-хиллигига эриш илади. А м ер и ка Кушма 
Ш татлари ва О врупо етакчи м ам л ак атл ар и д а кишлок, 
хужалиги махсулоти етиш тириш ни к у п ай ти р и ш эмас, 
балки уни кам ай ти ри ш , айник;са э к и н м ай д о н л ар и н и
к,иск,артириб хосилни ош ириш д авл ат то м о н и д а н д о та ­
ция этилади.
Бозор асосида ривожланган м ам лакатларда ижтимоий 
муаммоларнинг хал к^ишниши анча юк,ори. Ш ахсий м ан­
ф аатнинг реаллаш уви, ай ни^са, д ар о м ад такси м оти д а 
яед ол куринади. Х аки^атан хам мехнат, ф а о л и я т нати- 
жасига к;араб хак, туланади. Д аром ад д ар аж аси нисбатан 
жуда юк,ори. Демак, турмуш даражаси хам юцори. Бу юк;ори 
дараж а кенг ривож ланган бозор и ^ ти с о д и ё ти н и н г хоси- 
ласидир.
К ейинги мухим аф зал л и к — эр к и н и ^ ти с о д и й ф ао- 
л и ятн и н г ж орий этилиш и. М аълум ки, и н с о н тарихан 
эркинлик учун курашади ва бора-бора барча сохаларда шун- 
га эришади. И ^тисодиёт сохасида бу бозор усули туфайли
www.ziyouz.com kutubxonasi


амалга ош ади. Бунинг асоси хужаликка булган муносабат, 
аввало, иш лаб чик,ариш воситаларига булган муносабат би- 
лан белгиланади. Бозор шароитида хужалик узиники були- 
ш игина бу сохдца эркин \аракат, ихтиёрий фаолият курса- 
тиш ш ароитини яратиши мумкин.
Бу, аввало мулк муносабатларига, мулк шаклларига 
ôofjihk
,. Б озор муносабатлари хукмронлигида ижтимоий 
мулк асос була олмайди. Демак, маъмурий-режали бош- 
к;арув усулига хос мулк шакллари тубдан узгариши талаб 
кдпиниб, у эрки н ик^исодиёт ш ароитига мос долга кел- 
тирилади.
Х уж алик узиники, кдйси иш билан шугулланиш эр- 
кинлиги булгандан кейин эътибор фак,ат тУла бозор учун 
иш лаш ва бор им кониятларини уз хужалигини ривож - 
лантириш учун царатилади. И ш асосан бозор талаби б и ­
лан тухтовсиз узгартириш, янгилаш асосида олиб бори- 
лади. Х уж алик уз механизмлари туфайли хдракатда була- 
ди, икгисодиёт эса узининг донун, донуниятлари асосида 
эрки н ^аракат кдпади.
Б озор икгисодиётининг ян а бир афзаллиги ташаббус- 
ко рл и кка асосланиш , дедик. Бу хужалик юритишдаги эр- 
к и н л и кд ан келиб чи^ади. Э рки н ли к жон куйдириш , бор 
имкониятларини ишга солишни талаб кдпади. Хужаликни 
к е н га й т и р и ш , иш ю ритиш га я н г и л и к ки ри ти ш , уни 
тухтовсиз такомиллаш тириб бориш табиий талабга айла- 
нади, бусиз аввало тадбиркор булиш мумкин эмас. Бу 
албатта х,ар том онлама, айнидоа, моддий ракбатлантири- 
лади.
И ш лаб чик,аришни кенгайтириш , уни тухтовсиз бозор 
талаби асосида янгилаб бориш ички талабга айланади. Бу­
сиз тадбиркорнинг шахсий м анф аати руёбга чик,майди, 
амалга ош м айди. Бировнинг далда бериши, давлатнинг 
курсатма бериш ининг х,еч \ож ати йук;. Ташаббус ихтиёрий 
булиб, таш аббускор уз билими, тушунчаси, тажрибаси ва 
умуман бор им кониятларини тупа иш га солишга харакат 
цилади.
КУриниб турибдики, бозор таш аббускорликнинг ик;ти- 
содий асосини яратиб беради, ташаббускорликсиз бозор 
иктисодиёти ривожланмайди.
Жамият mapaiçiçuëmu тажрибаси шуни курсатадики, ин-
соният хаёт ининг асоси булган щ тисодиёт учун энг маъ-
www.ziyouz.com kutubxonasi


кул булган йул бозорча ривожланишдир. Ик,тисодиётни бо-
зор усулида бошцариш цившшзациянинг энг катта муваф-
фациятидир
. Ч унки инсоннинг азал и й тал аб и булган да- 
ромаднинг ортиб бориши ва и стеъм олнинг усиб бориши- 
да факдт бозор усули восита була олиш и мумкин. Инсоният 
бундан албатга самарали ф ойдаланиш и, уни тухтовсиз та- 
комиллаш тириб бориши, уни б ойитиб бориш и зарур.
Бозор иктисодиёти билан аралаш иктисодиётнинг мав- 
жудлигидан к,атъи назар, утиш даврига хос хусусиятлардан 
бири шуки, давлат иктисодиёти узок вакг устунлик кил ад и, 
чунки давлатнинг узи бозор муносабатларининг шаклланиш 
ташаббускори булиб, утиш даврвдаги асосий юкни уз зим- 
масига олгандагина бу жараён тезлашади.

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   70




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish