Узбекистан академия наук республики узбекистан

4-расм. Сузиш бассейнларини қуёш иссиқлик насоси билан қиздириш схемаси: 
1 - бассейн; 2 - насос; 3 - фильтр; 4 - қайтиш клапани; 5 – солнечный коллектор; 
6-иссиқлик алмашиниш қурилмаси; 7 – иссиқлик насос; 8 – уч йўлли клапан. 
Юқоридаги келтирилган сузиш бассейнларини қиздириш тизимлари таҳлилидан 
келиб чиқиб республикамизнинг жанубий қисмида жойлашган Қарши шаҳридаги сузиш 
бассейнларини қиздиришда қуёш тузли сув ҳавзаси ёрдамида сузиш бассейнларини 
қиздириш тизимини таклиф қиламиз. 
Қуёш энергиясининг иссиқлигидан фойдаланиш учун қуёш нурланишини йиғиш 
керак. Иссиқликни йиғишда қуёш тузли сув ҳавзасидан фойдаланиш мумкин. Авваламбор 
қуёш тузли сув ҳавзаси нима ва унинг хусусиятлари қандай. Қуёш тузли сув ҳавзаси (6-
расм) пастки қисмида саёз тик шўр суви бўлган, таги қора рангда ёки қора плёнка билан 
қопланган (2 - 4 м) ҳовуз бўлиб, унда қуйи пастки қатламда қуёш нурлари таъсирида 
сувнинг ҳарорати максимал 90 - 100 
⁰
С гача кўтарилиши мумкин. Ҳовузнинг 1 м
2
майдонига 500 - 1000 кг ош тузи керак бўлади. [11]. 
Қуёш тузли сув ҳавзаси (6-расм) уч хил қатламли бўлиб катта қуёш коллектори 
сифатида ишлаши мумкин. Ичидаги катта миқдордаги суюқлик туфайли у иссиқлик 
энергиясини тўплайди.
Ушбу учта қатлам тузнинг тарқалишини аниқ кўрсатадиган юқори 
конвектив зона, конвектив бўлмаган ўрта зона ва пастки конвектив зона деб номланади. 

---

328 
Юқори конвектив зона ва пастки конвектив зона бир ҳил бўлиб, иссиқлик конвекция 
қатлами орқали узатилади [11]. 
6-расм. Қуёш тузли сув ҳавзасининг диаграммаси ва сув ҳавзаси чуқурлиги бўйлаб 
суюқлик ҳароратининг ўзгариши. 
Қуёш тузли сув ҳавзасида эса энергиясининг асосий қисми тузли сув ҳавзасининг 
тубига сингиб кетади. Юқоридаги совуқ сув қатламига нисбатан пастки иссиқ шўр сув 
қатламида туз кўпроқ эрийди ва шуни ҳисобига сув зичлиги ортади. Пастки қисмида 
жойлашган юқори зичликдаги тузли шўр сув қизиб зичликлар фарқи туфайли юқорига 
кўтарила олмайди. 
Қуёш нурланиш оқимининг ўртача суткалик интенсивлиги тропик ҳудудлар ва 
чўлларда 210–250 Вт/м
2
[18–21,2 мЖ/ (м
2
сут)], Ўзбекистонда 186–214 Вт/м
2
[16,1–28,47 
мЖ/ (м
2
сут)], максимал миқдори эса (ер юзининг сатҳида) — 1000 Вт/м
2
, қуёш доимийси 
1530 Вт/м
2
тенг (атмосферанинг юқори чегарасида қуёш нурларига перпендикулар сиртда). 
Марказий Осиё республикаларида йил давомида қуёш нур сочишининг давомийлиги 2700–
3035 соатга тенг. Йил давомида 1м
2
горизонтал сиртга Ашхаботда — 1720 кВт/соат, 
Тошкентда — 1684 кВт/соат, Нукусда — 1632 кВт/соат, Термезда — 1872 кВт/соат энергия 
тушади [12]. 
Шуни ҳисобига республикамизнинг жанубий ҳудудида жойлашган Сузиш 
бассейнларини қиздиришда қайта тикланувчи энергия манбаларидан қуёш тузли сув 
ҳавзали ёки унинг комбинацияси асосида ишлайдиган иссиқлик насосли тизимлардан 
фойдаланиш энг самарали усул хисобланади.(6-расм)