Уз б е к и с т о н р е с п у б л и к а



Download 16,21 Mb.
bet20/69
Sana22.02.2022
Hajmi16,21 Mb.
#89934
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   69
Bog'liq
Mantiq (M.Sharipov, D.Fayzixo'jayev) (1)

Авторитет (autoritas - х,окимият, таъсир) - кенг маъно­ да ижтимоий хдётнинг турли сох,аларида бирор шахснинг ёки ташкилотнииг купчилик томонидан тан олинган но- расмий таъсиридир. Етарли асос конуни билан боглик булган масалаларни х,ал килишда авторитет тушунчаси обрули, эътиборли, нуфузли манба маъносида кулланилади. Авто- ритетларга асосланиш деганда эса, бирор фикр, мулохаза- нинг чинлигини асослашда обрули, эътиборли, нуфузли манбаларга мурожаат килиш тушунилади. Нуфузли манба сифатида алохида шахсларнинг фикр ва мулохдзалари, мукаддас диний китобларда ёзилган сура ва оятлар, халк маколлари ва х,икматли сузларидан фойдаланилади.
Авторитетларнинг амал килиш доираси ва давомийли- ги турли хил булади. Тор доирада амал киладиган, киска мудцатли авторитетлардан фикр-мулох,азаларни асослашда х,аммавакт х,ам фойдаланиб булмайди. Чунки вакт утиши ёки амал килиш доирасининг узгариши бу авторитетлар­ нинг мавкеини тушириб юбориши мумкин.
Кенг доирада амал киладиган ва доимий, мунтазам булган авторитегларгина фикр-мулох,азаларнинг чинлигини аниклаш учун етарли асос булади. Бундай авторитетлар тарихий шароитнинг, сиёсий узгаришларнинг таъсирида уз кадр-кцм- матларини йукотмайдилар, вакт синовига бардошли булади­ лар. Умуминсоний маънавий маданият хазинасидан жой олган буюк мутафаккирларнинг х,икматли сузлари, умуминсоний- ахлокий кадриятлар, халкларнинг ижтимоий-тарихий тажрибасини акс эттирган маколлар фикр-мулох,азаларнинг
1 И.А. Каримов. Миллий истиклол мафкураси - халк эътикоди ва буюк келажакка ишончдир: «FIDOKOR» газетаси мухбири саволларига жавоблар. - Т.:«Узбекистон», 2000. 30-6.

www.ziyouz.com kutubxonasi



чинлигини асослашда етарли далил х,исобланади. Маса­ лан, «Илм олиш учун тинимсиз изланиш зарур» эканли- ги хакидаги фикрни хазрат Мир Алишер Навоийнинг
«Билмаганни сураб урганган олим, орланиб сурамаган узига золим» сузлари билан, шунингдек, хадисларда келтирилган «Бешикдан то кабргача илм изла» каби фикр-мулохазалар ёрдамида асослаш мумкин.
Авторитетларга асосланиш билан авторитар тафаккур- ни узаро фаркдаш зарур. Авторитарлик - асосланганлик- нинг узгарган, бузилган куриниши булиб, унда мулохаза юритиш ва унинг чинлигини аниклаш вазифаси автори- тетлар зиммасига юкланади.
Авторитар тафаккур бирор муаммони урганишдан аввал узини «асосий мулохазалар йигиндиси» билан чеклаб куяди. Бу мулохазалар йигиндиси тадкикотнинг асосий йуналишини белтлаб беради ва купинча аввадцан маълум булган натижа- ни келтириб чикаради. Дастлабки асос булган фикрлар системаси намуна сифатида кабул килинади ва бошка фикр­ лар унга буйсундирилади. Агар асосий мулохазаларнинг де- ярли барчаси авторитетлар томонидан айтилган булса, унинг давомчиларига бу фикрларни тушунтириш ва изохлаш кола- ди, холос. Бу янгиликлардан ва ижодийликдан махрум булган фикр юритиш усули булиб, диалектик тафаккурга зидцир. Авторитетлар нуфузли манбалар, жамият аъзолари, хусусан, ёшларда миллий мафкура ва миллий гояни шакллантиришда асосий омиллардан бирвдир. Шу уринда матбуотнинг, айникса, радио ва телеввдениенинг у ёки бу манбанинг авторитет деб тан олинишидаги роли эътиборлидир. Бу хакда Презвденти- миз И.Каримов: «Бизнинг матбуотимиз, телевидениемиз хам тарихга оид маколалар чоп этганда, курсатувлар тайёрлаган- да бир кишининг фикрини ягона хакикат сифатида кабул кдлинишига йул куймаслиги даркор. Муайян масалада турли фикрларни бериш, бахс оркали хакикат ойдинлашувига эришиш лозим»1, деб таъкидааган.
Авторитетлар масаласи мураккаб ва куп кирралидир. Шу сабабдан фикр-мулохазаларнинг чинлигини асослашда авторитет хисобланган фикрлардан конкрет шароитга мос равишда, меъёрга амал килган холда фойдаланиш зарур.
Урф-одат авлодцан авлодга мерос булиб утадиган ва муайян жамият ёки ижтимоий гурух томонидан кабул кдлин-
1 И. Каримов.Тарчшй хотирасиз келажак йук,. «М улокот», 1998, 5-
сон, 15-6.

www.ziyouz.com kutubxonasi



ган бир хил шаклдаги хатти-хдракат, хулк-атвор усули булиб, кишиларнинг турмуш тарзи ва фикр юритишига маълум даражада таъсир курсатади. Урф-одатларга асосланган х,олда фикр юритиш ва хдракат килиш купинча кишиларнинг турмуши, ахлокий меъёрлар ва халк, маросимлари доирасида намоён булади. Миллий f o h ва миллий мафкура урф-одатлар оркали х,ам жамият аъзоларининг онгига сингиб боради. Жамият ёки ижтимоий гурух, томонидан бирор шахе ёки вок,еа-х,одисага нисбатан булган муносабат муайян урф-одатлар билан асосланади. Бунда бирор хатти-х,аракатни асослаш учун «урф- одатларимизга кура...», деб фикр юритилади.
Фикр-мулохдзаларни асослаш мураккаб мантикий жара- ён булиб, унда бир ёки увдан ортик узаро богланган мухо- камалар системасидан фойдаланилади. Мулохазаларнинг чинлигини асослаш тафаккурнинг энг мух,им хусусиятларидан бири булиб, фикрларимизнинг мантикли, тартибли, ишонарли булишини таъминлайди.
Шундай килиб, тугри тафаккурнинг юкорида куриб утилган конунларининг хдр бири чин билимга эришиш учун хизмат килади. Бу конунлар тафаккур жараёнида алохдца-алох,ида ёки бирин-кетин эмас, балки бир вактда, биргаликда фикрлар богланишининг характерига караб амал килади. Айният конунига кура, фикрлаш жараёнида х,ар бир мулох,аза катьий мазмунга эга булиши, айнан шу фикр доирасида узгармаслиги талаб килинади. Бу талабнинг бузилиши фикрда мантикий зиддиятларни келтириб чикаради. Зид мулох,азаларнинг чин ёки хатолигини аниклаш уларни мантикий асослашни такозо этади.
Демак, бу конунларнинг талаблари бир-бирини тулдир- ган х,олда яхлит мантикий тафаккурнинг чин булишини таъминлайди.


Машклар

1.Куйидаги мулох,азалардан фойдаланиб, тафаккур конунларининг табиатини тушунтириб беринг:


1.1 .Конун умумийликдан иборат. У якка предметлар субстанциясидир
(Гегель).
1.2.Мантикий зарурият мантикан тугри булишни англатади (Р.Карнап). 2 .Куйидаги гаплар уларда курсив билан ажратилган сузларни кавс ичидаги сузлар билан алмаштирганда айнанлигини (уз мазмунини) саклаб
коладими?



2.1 .Узбекистон Республикаси ислохотларни чукурлаштириш ва жамиятни янгилаш борасида зарур тадбирларни амалага оширмокда (мамлакати, давлати, жумхурияти).
2.2. Масалани мухокама килиш жараёнида турли фикрлар билдирилди
(мулохазалар, кдрашлар, нуктаи назар, кузкдрашлар).
3.Куйидаги фикрларнинг ноаник булишини, яъни айният конунига зид эканлигини тушунтириб беринг:
3.1. Карим инглиз тилини яхши билмайди.
3.2. Айбланувчи конунни инкор этган.
3.3. У фойда кетидан кувиб, одамгарчиликни йукотиш даражасига етди.
4. Куйидаги мулохазалар жуфтликларининг чин-хатолигини аниклаш асосида нозидлик конуни ва учинчиси - истисно конуни талабларини тушунтириб беринг:
4.1. Барча сиёсий партиялар уз дастурига эга.
Хеч бир сиёсий партия уз дастурига эга эмас.
4.2. Баъзи абитуриентлар тест синовларидан муваффакиятли утдилар. Баъзи абитуриентлар тест синовларидан муваффакиятли ута олмадилар.
4.3. Барча мета'тар каттик жисмлардир. Баъзи металлар катгик жисмлар эмас.
5.Куйидаги мухокамада асосланаётган фикрни ва унинг мантикий асос- ларини ажратинг, уларнинг узаро узвий богликлигини курсатинг:
Хар кандай инсон, табиийки, мурод-максадсиз яшай олмайди. Бинобарин, токи хаёт мавжуд экан, мамлакатлар, давлатлар ва уларнинг манфаатлари бор экан, улар уз тараккиёт йулини, эртанги кун уфкдарини узининг миллий гояси, миллий мафкураси оркали багпилаб олишга ингилади (И.Каримов).
6. Куйидаги мухокамаларни тафаккур конунлари талабларидан келиб чиклб тахлил килинг:
6.1.«Качонлардир юнон муаррихининг «Харбий хийлалар» рисоласида ёзиб колдирган шу бир тарихий вокеа: оддий чупон Широкнинг бутун бошли кушин устидан козонган фавкулодда галабаси, табиийки, хар хил паст-баланд гапларга сабаб булди.
- У ш а, Ш ирок деганлари оппок сак эмас, кии-кизил сак экан! Бутун бошли лашкарнинг бошига битта узи етибди-я, бу итдан таркаган сак! - хуноб булишди бир тоифа эронликлар.
-У з элинигина эмас, бизни хам шу «Доро» деган золимдан, нихоят, куткарибди-я! Аммо-лекин, боплабди, азамат, чинакам элчи экан! - койил колишди бошка бир тоифа эронликлар.
Купчилик туронликлар эса хам кувониб, хам ташвишланди:
- Т ан гри таолога шукр, четдан келаётган бир балога балогардон топилибди. Б ирок узингдан чиккан балоларга балогардон кани?!»
(Р.Отаев. Элчи. Достон. Т.1999, 1 1 4 -1 15-бетлар.)


6.2. Амалий машгулот пайтида талаба укитувчидан: «Кишини килмаган иши учун жазолаб буладими», деб суради. Укитувчи: «Йук,, жазолаб булмайди», деб жавоб берди. Шунда талаба: «Ундай булса жазоламанг, уйга берилган вазифани кдлмадим», деди.
Такрорлаш учун саволлар
1. Тафаккур конунлари нималарни акс эттиради?
2. Тафаккур конунларининг объектинлиги ва универсаллиги нимада?
3. Айният конунидан келиб чикадиган асосий талаб нимадан иборат?
4. Нозидлик конунининг мохияти нимада? Унинг объектив зиддиятларга булган муносабати кандай?
5. Учинчиси - истисно конуни фикр юритувчи субъект олдига кандай талабни куяди? Бу конун кандай хукмларга нисбатан амап килади?
6. Етарли асос конуни узида тугри мухокама юритиш учун зарур булган кандай талабни ифода этади? У хулоса чикариш, аргументлашда кандай ахамиятга эга?




Download 16,21 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   69




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish