Uygur, qaqauz, quzey

Açar sözlər: Azərbaycan, Qaqauz Yeri, Komrat, Bucaq,
mani və bayatılar
Giriş
Çağdaş statistik qaynaqlarda dünya xalqları sırasında qa- 
qauzların da adı çəkilir. Onlar haqqında ensiklopedik soraqça- 
larda verilən bilgilər bir-birindən o qədər də fərqlənmir. Ək- 
səriyyətində yazılır ki, türk xalqı olan qaqauzlar əsasən 
Moldova, Ukrayna, Qazaxıstan Respublikalarında, Quzey Qaf- 
qazda, eləcə də Bolqarıstan, Rumıniya, Yunanıstan, Türkiyə və 
Amerikada yaşayırlar. 
Dindarları 
xristianlığın 
ortodoks 
(pravoslav) təriqətinə inanan qaqauzların sayı 200 min nəfər- 
dən çoxdur. Moldova Respublikasındakı Qaqauz Yeri Muxtar 
Vilayətinin 26 kəndində və Komrat, Çadır-Lunqa, Vulkaneş 
rayonlarında toplu, Bessarabka rayonunda bolqar, ukraynalı, 
moldav xalqları ilə qarışıq yaşayırlar. Qaqauzlar 1994-cü il 
dekabrın 23-də Qaqauz Yeri Muxtar Vilayətini qurmuşlar və 
türk dilinin güney-batı (oğuz) ləhcəsində danışırlar. 1957-ci 
ildən 1993-cü ilədək kiril əlifbası əsasında yaradılmış əlifba- 
dan istifadə etmişlər. Sovetlər Birliyi dağıldıqdan sonra bir çox 
türk xalqları kimi onlar da 1996-cı ildən latın qrafıkalı əlifbaya 
keçmişlər 
(Dünya xalqları, 1998:89).
1.1. Azərbaycan qaynaqlarında Qaqauz kəndi
Sovetlər Birliyi dağıldıqdan sonra əsarətdə olan xalqlar 
azadlıq əldə etmələrindən yararlanaraq tarixlərinə, mədəniy-
90

---

yətlərinə dair olduqca dəyərli araşdırmalar aparmaqla yanaşı, 
qaynaqları da nəşr etməyə başladılar. Bu da ərəb, fars dillərini, 
əski əlifbanı bilməyən, arxivlərə getmək imkanı olmayan 
araşdırıcıların da işini asanlaşdırdı. Akademik Ziya Bünyadov 
və tarix elmləri namizədi Hüsaməddin Məmmədov (Qaraman- 
lı) İstanbulda Başbakanlık arxivində saxlanan, Azərbaycan ta- 
rixinə aid qaynaqlardan bir qismini 1996-cı ildə Bakıda «Elm» 
nəşriyyatında kiril əlifbası ilə çap etdirdilər 
(Irəvan, 1996).
Bu qaynaq bir vergi dəftəridir. 16-cı yüzilin sonlarında Sə- 
fəvi və Osmanlı dövlətləri arasında doqquz il sürən savaşa son 
verilmiş, 1590-cı ildə anlaşma imzalanmış, Səfəvilərin quzey- 
batı bölgələri Osmanlı dövlətinin tərkibinə qatılmışdır. Yeni 
bölgədə vergi toplanmasım nizama salmaq üçün Osmanlı mə- 
murları siyahıyaalma keçirmişlər. Bu siyahıyaalma dəftərlə- 
rindən biri «İrəvan əyalətinin müfəssəl dəftəri» adlanır. Dəf- 
tərin 210-cu səhifəsində İrəvan əyalətinin Karni nahiyəsində 
Qaqauz
adında bir kənd olduğu göstərilir