Uygur, qaqauz, quzey

3.4. Sürgündən sonra ədəbiyyatın inkişafı
1950-ci illərdə malkar ədəbiyyatında, bütövlükdə Sovet ədə- 
biyyatının mövzusunda nisbi dəyişiklik baş verir. Əmək mövzusu 
önə çıxır. N.S.Xruşşov dövründə rejimdə baş verən yumşalmadan 
istifadə edərək millətin sürgündə çəkdiyi əziyyətlərdən bəhs edən 
bədii əsərlər yaradılır. Lakin bu əsərlərdə quruluş, hökumət, de- 
yil, hökumət başındakı ayrı-ayrı şəxslər tənqid edilir, kommunist 
partiyasının rəhbərliyinin öz nöqsanlarını düzəltdiyi, haqq-əda- 
lətin bərpa olunduğu tərənnüm olunurdu. Yeni mövzunun əhə- 
miyyəti və bədii sənətkarlığın yüksəlişi şairlərə elə əsərlər yarat- 
mağa imkan verirdi ki, mərkəzdə “yaradan insan”, təbiətin də- 
yişdiricisi, qurucusu dayanırdı. B.Qurtuyevin “Kosari”, K.Otaro- 
vun “Bülbüllərin nəğmələri” poemaları buna misal ola bilər.
1960-cı illərdə də qaraçay-malkar poeziyası inkişaf yolların- 
da idi. Bu mərhələ də maraqlı və verimli oldu. Bədii yaradı-

---

cılığa yeni yazarların - Azret Semenov (Semenlanı)(1924- 
2008), T.Zumakulova (Zumakullanı), İbrahim Babayev (Ba- 
balanı), M.Mokayev (Mokalanı), Ahmat Sozayev (Sozalanı) 
(Şamil Ə., 2000:118) 
və başqalarının gəlişi ilə milli ədəbiy- 
yatın yeni siması müəyyənləşdi.
Bu baxımdan malkarların M.Qorki adına Ədəbiyyat İnsti- 
tutunu bitirən ilk qadın şairləri olan Tanzila Zumakulovanın 
yaradıcılığı diqqətçəkəndir.
Azret Ismayıl ulu Semenov (Semenlanı)(1924, 
Qaraçay 
Çərkəz MV Uçkulan kəndi -2008). Qaraçayaların ünlü ozanı İs- 
mayılın oğlu olan Azretin şeirləri şairin ana dilinin gözlliyini və 
zənginliyini öyrənmək baxımından da olduqça önəmlidir. Sür- 
gündə çətin günlər yaşayan gənc şair vətənə döndükdən sonra 
ali təhsil ala bilir. 1963-cü ildə Qaraçay-Çərkəs Dövlət Univer- 
sitetini bitirir. Şairin ilk kitabı “Cazuv ayla” (Yazı ayları) 1964- 
cü ildə çap olunmuşdur. Şifahi xalq ədəbiyyatından səmərəli 
bəhrələnədiyindən və onu çağdaş şeir formaları ilə təqdim etdi- 
yindən böyük oxucu maraqı qazanmışdır. Buna görə də onun 
şeirləri yalnız anadilli oxucular tərəfındən deyil, asan çevriyə 
yatdığından rusdilli oxucular tərəfındən də rəğbətlə qarşılanmış- 
dır. 1967-ci ildə “Seyir Ton”(Qərib kürk) və “Nür ciltinle” (Nur 
qığılcımları), 1974-cü ildə “Ananı kolu” (Ananın əli), 1991-ci il- 
də “Nasıb bolsa” (Kısmət olursa) və b. kitabları çap olunmuşdu.
Onu ana dilindən ən ustalıqla istifadə edən şair kimi tanı- 
yırlar. Elə buna görə də Ömər Xəyyamdan, Rüdəkidən, 
A.S.Puşkindən, Musa Cəlildən, Rəsul Həmzətovdan və b. dün- 
yanın məşhur ədiblərindən etdiyi çevrilər qaraçay-malkar şei- 
rindən demək olar ki, fərqlənmir.
Fəlsəfi və lirik şeirləri ilə diqqəti çəkən, ana dilində və 
rusça 15-ə yaxın kitabı çap etdirən Azret Semenlanının oğlu 
Rakay da şairdir.