Uygur, qaqauz, quzey

Key Words: Xinjiang-Uyghur, literature, folklore, modern
dramaturgy, theatre, opera.

---

ƏN GƏNC ƏDƏBİYYATLARDAN BİRİ -
QAQAUZ TÜRKLƏRİNİN ƏDƏBiYYATI
Özət: 
Qaqauzların yazılı ədəbiyyatı türk xalqları arasında 
gec-19-cu yüzildən formalaşmağa başlamışdır. Azərbaycanda 
da qaqauzların tanıdılmasına 20-ci yüzildən başlansa da orta 
çağ qaynaqlarında burada Qaqauz kəndinin olduğu göstərilir.
İndiki Moldova Respublikasının bir hissəsi olan Qaqauz 
Yeri Muxtar Respublikasının başkəndi Komratdır. Bölgə bu 
gün də xalq arasında və coğrafi vahidlərdə Bucaq adlanır. 
Azərbaycanın Qəbələ rayonunda da Komrat adlı dağ və pir, 
ocaq var. Həmin bölgədə 20-ci yüzilin başlarında 7 Bucaq 
kəndi olmuşdur. İndi onların sayı 3-ə ensə də, bucaq adını ya- 
şadan başqa toponimlər də qeydə alınmışdır. Bunlar heç də 
təsadüfi oxşarlığa bənzəmir.
Qaqauz türklərinin ədəbi dilinin inkişafında 20-ci yüzilin ilk 
onilliklərində yaşamış nüfuzlu din xadimi Mixail Çakırın 
yazdığı və tərcümə etdiyi dini duaların, tarixi və etnoqrafık 
məqalələrin rolu olsa da əsaslı dəyişiklik 1957-ci ildə kiril qra- 
fıkasi əsasında əlifbanm yaradılmasından sonra baş vermişdir. 
Belə ki, orta məktəblərdə ana dilində dərslər keçirilməyə baş- 
lamış, qəzetlərdə qaqauz türkcəsində səhifələr hazırlanmış, 
dərs kitabları basılmışdır.
Qaqauz türklərinin yazılı ədəbiyyatının formalaşmasında Mi- 
xail Çakırdan (1861-1938) sonraNikolay Arabacı (1893-1960), 
Nikolay Tanasoğlu (1895-1979), Dionis (Dəniz) Tanasoğlu 
(1922-2006), Nikolay Baboğlu (1928-2008), Mına Kösə (1933-
99), Dmitri Karaçoban (1933-86), Qavril Qaydarcı (1937-98), 
Stepan Kuroğlu (1940-2011), Qeorgi Taşoğlu (1948), Vasi 
Filioğlu (1949), Petr Moysa (1951), Mariya Mercanka (1951), 
Stepan Bulqar (1953), Todur Marinoğlu (1955), Petr Çebotar-

---

Qaqauz (1957), Dmitri Ayoğlu (Novak) (1957), Todur Zanet 
(1958), Andrey Koçancı (1953), Qenov Georgiy (1959), Lyu- 
bov Çimpoeş (1958), Petr Yalancı (1964-2004), Tanas Kara- 
çoban (1965), Tina Sürma (1965), Tudora Arnaut (1970), Güllü 
(Valentin) Karanfıl (1972) və b. böyük əməyi olmuşdur.