ЎҚув-услубий мажмуа

 
 
1. Мотивация 
 
-Кўкрак қафаси, сут бези,диафрагманинг топографик анатомиясини 
билиш,кўкрак қафаси шикастлари ва сут бези касалликлари натижасида 
келиб 
чиқадиган 
асоратларни 
тушуниш,анатомик 
билимларнинг 
фундаментал 
асоси 
булиб,шу 
сохалардаги 
патологик 
жараёнларини,касалликларни ташхислаш ва даволашни амалий хал этишнинг 
осонлаштиради.
-Келажакда тўғри ва ўзига ишонган холда, логик ва критик фикрлашни, 
касбига маъсулиятли ёндошишни талабада шакллантириш. 
-. Талабага жавобгарлик хиссини, , амали кўникмаларни эгаллашда зарурий 
билимлар хажмини кенгайтириш.
- Бўлажак шифокорни шакллантиришда олинган теоретик билимлар ва 
амалий кўникмалар ҳажми талабага келажакдаги амалиётида ёрдам беради. 
Умумий жаррохлик,ички касалликлар . 
3.Машғулотнинг таркиби 

 
2. Фанлараро ва фанлар ичра алоқалар 

---

152 
 
3.1. Назарий қисм 
Кўкрак кафасидаги операциялар хирургияда мухим ўрин тутади. Ушбу 
олперацияларнинг мураккаблиги суяк скелети мавжудлиги билан 
тушунтирилади , чунки бунда оператив кириш йулларини амалга ошириш 
кийин. Бундан ташкари , плевра бўшлиғи очилганда пневмоторакс хосил 
булади ва бу холат махсус нафас олдириш мосламаларини талаб 
килади.Мана шуларни хисобга олганда, кўкрак девори ва кўкрак
бўшлиғидаги аъзоларни топографик анатомияси факатгина жаррохлар эмас 
балки бошқа мутахассислар(терапевт,фтизиатр,невропатолог,онколог ва 
хокозо) амалий қизиқиш ўйғотади. 
Кўкрак топографик анатомиясидан умумий маълумот. 
Чегаралар. Кўкрак сохасининг юқори чегараси тўш суягининг юқори 
қисмида,ўмров устидан кўкрак суягини ўсимтасигача,сўнгра VII бўйин 
умуртқасининг ўсимтасига қараб шартли чизиқлар ўтказилади.Пастки 
чегараси эса тўш суягининг қиличсимон ўсиғидан бошланиб қовурғалар 
равоғи орқали УН қовурғагача, сўнгра 11-12 қовурғалар учидан XII-кўкрак 
умуртқасининг ўсимтасигача белгиланади.Тўш суяги ва умуртқаларнинг суяк 
ўсимталари орқали ўтадиган ўртадаги текислик кўкрак қафасини тенг икки 
қисмга-ўнг ва чапга бўлади.
Кўкрак қафаси. 
Кўкрак қафасини суяк скелети 12 та кўкрак умуртқалари, 12 жуфт 
қовурғалар ва тўш суягидан иборат. Кўкрак қафасини пастки тешиги кўкрак 
қорин пардаси(диафрагма) билан бириктирилган ва шу билан қорин 
бўшлиғидан ажратилган. Кўкрак қафасининг тешиги орқали бўйин атрофи 
аъзолари ўтади. Кўкрак қафасини ички қисми диафрагма ички фасция вароғи 
биан қопланган ва шу бўшлиқ кўкрак бўшлиғи деб аталади: бунда сероза 
пардаси билан чегараланган 3 та қопча бор – 2 та плевра қопи ва битта 
перикард қопи. Кўкрак бўшлиғини хажми кўкрак қафасидан кичик,сабаб 
диафрагма қорин бўшлиғи аъзоларини хисобига 9 ва 10 қовурғалар 
оралиғигача кўтарилган.
Ташқи белгилар: 
1)
Тўш суяги ва ўмровлар. 
2)
Қовурғалар ва қовурғалар равоқлари. 1 қовурға қўлга илинмайди. 
Қовурғалар хисоби 2 қовурғадан бошланади. Қовурға равоқлари 7-8-9-
10 Қовурғалар тоғай қисмидан ташкил топган. 
3)
Қовурғалар оралиги
4)
Кўкрак лар
5)
Умуртраларини усимталари
6)
Мушак белгилари.
7)
Сут безининг сўрғичи. 
Кўкрак кафасидан айрим белгилар оркали утказиладиган шартли 
чизхиклар юкорида курсатилган белгиларга кушимча булиб, ички 
аъзоларни 
чегараларини 
ва 
проекциясини 
аниклашда 
ёрдам 
берадилар(пропедевтикадан кўр). 

---

153 
Кўкрак деворининг каватма- қават тузилиши
1)
Кўкрак кафасининг териси харакатчан:олд ва ён қисимларида орқа 
қисмга нисбатан юпқароқ
2)
Тери ости ёғ тўқимаси қалинлиги одамнинг семизлигига қараб хар хил 
бўлиши мумкин ва ундан тери ости вена қон томирлар жойлашган
3)
Кўкрак кафаси сут безининг капсуласини ташкил килади
4)
Кўкрак нинг хусусий фасцияси мушакларни коплайди ва тўш суяги 
билан боғланган 
5)
Мушаклар – катта ва кичик кўкрак мушаги олдинда , тишсимон 
мушаклар ён қисмида орқанинг кенг мушакги ёндан ва орқа томондан 
жойлашган : кўкрак кафасини пастки қисмида қориннинг ташқи қия 
мушаги бошланади 
6)
Кўкрак кафасини кон билан таъминлашда кўкрак нинг ички артерияси , 
12 жуфт ковургалар оралиги артерияси ва кўкрак нинг ен томонидан 
ўтадиган артерияси қатнашадилар.
Сут бези
Сут (кўкрак) бези жуфт аъзо бўлиб,аёлларда кўкракнинг катта мушаги 
устида жойлашган ,унинг чегаралари: юқоридан пастга 3 қовурғадан 7
қовурғагача, ич томондан тўш суягини қиррасидан қўлтиқ остидан 
ўтказиладиган олдинги чизиққача. Кўкрак безини ниқоби юзаки фация 
варақларидан иборат. Юқорида фасция ўмровга махкамланиб,сут безининг 
осиб турувчи боғламини ташкил қилади. Юзаки ва хусусий фациялар 
орасида ғовак ёғ тўқимаси (сут бези ости ) жайлашган, Сут бези 15 20 та 
нурсимон(радиал) жойлашган бўлакчалардан иборат ва улар фация 
тармоқлари ёрдамида ажралиб туриб ўз чиқариш йўлларига эга. 
Кон билан таъминланиши
Сут безига келадиган артериал қон томирлари 3 та кўкракнинг ички ва ён 
артерияларидан хамда 3 дан 7 гача қовурға оралиғидаги артериялардан. 
Нерв тармоқлари эса сут безига қовурға оралиғидаги нервлардан ва бўйин 
елка нерв тўкималаридан келади. 
Рак касаллигида ва ўткир йирингли яллиғланишда рўй берадиган 
жараёнлар(метастазлар) нуқтаи назаридан сут безининг лимфа томирлари 
алохида ахамиятга эга. Сут безининг лимфа оқиш йўллари асосан 
қуйидагича: қўлтиқ ости лимфа безларига ўмров усти ва ўмров ости 
безларига кўкракнинг ички артерияси атрофида жойлашган безларга хамда 
қориннинг олд девори лимфа йўллари орқали оқади. 
Қовурғалар оралиғи топографияси. 
Иккита ёнма ён жойлашган қовурғалар орасидаги масофа қовурғалар 
оралиғи деб аталади. Унда мушаклар ва томир нервлари жойлашган. Ташқи 
қовурғалараро мушаклар толаси юқоридан пастга ва орқадан олдинга қараб 
жойлашган. Ички мушаклар толалари эса пастдан юқорига ва орқадан 
олдинга қаратилган. Кўрсатилган мушаклар орасида хар бир юқорида 
жойлашган қовурға остида кичик бир бўшлиқ(ёриқ) пайдо бўлиб унда нерв 
ва томирлар тутами жойлашган. Ушбу тутам элементлари юқоридан
пастга қуйидаги тартибда жойлашган: вена ,артерия, нерв(ВАН).Кўкрак 

---

154 
девори орқа қисмида(умуртқадан қўлтиқ ости ўрта чизиғигача) артерия ва 
вена эгатига жойлашган. Кўкракнинг олд қисмида томирлар қовурға билан 
химоя қилинмайдилар, шу сабабдан улар жарохатда, пункция ва операция 
вақтида шикастланиши мумкин. 
Кўкрак деворининг ички томони фасция ва плевранинг париетал вароғи 
билан қопланган. Фасция ва плевра орасида юқа плевра атрофи ёғ 
тўқимаси жойлашган ва унинг яллигланиши параплеврит деб аталади. 
Кўкракнинг ички артерияси. Артерия кўрак деворининг ички томонида 
қовурғалар тоғай қисмини устида жойлашган ва фасция хамда плевра 
билан қопланган. Биринчи иккинчи қовурғалар орлиғида артерия тўш 
суягини четидан 7 8 мм пастки қисмларида эса 12 мм масофада жойлашган. 
Кўкрак ички артериясини 3 қовурға даражасигача иккита вена кузатиб 
келади, юқорироқда эса улар қуйилиб биринчи вена ташкил қилиб 
артериядан ичкарида ётади. Артериялар қовурғалар дўғаси атрофида икки 
тармоққа диафрагма ва юқори қорин артериясига бўлинади . Кўкрак ички 
артерияси йўналишида регионал лимфа безлари жойлашган.
Диафрагма мушак ва пай қисимлардан иборат. Диафрагманинг 
юқори юзаси кўкрак ички фасцияси ва париетал плевра вароғи билан 
қопланган, пастдан эса қорин ички фасцияси ва қорин парда билан 
қопланган. Диафрагманинг ўнг гумбази 4 чи қовурға оралиғигача чап 
гумбази эса 5 чи қовурғагача кўтарилган. 
Диафрагманинг мушак қисми хар иккала томондан уч қисимдан иборат: 
тўш , қовурға ва бел қисми: булар ўртага қараб йўналиб пай марказига 
ўтадилар. Пай марказида пастки ковак вена ва унинг ўнг диафрагма нерви 
учун тешиклар бор. 
Диафрагманинг бел қисмида учтадан оёқча мавжуд ва уларнинг толалари 
оралиғида аорта кўкрак лимфа ирмоғи хамда олдинроқ жойлашган 
қизилўнгач ва адашган нервлар учун тешиклар хосил бўлади. 
Кўкрак қовурға ва бел қисмларнинг чегарасида мушак толалари айрилиб 
бу ерда 4 та учбурчак еки ёрик шаклидаги бўш жойлари мавжуд. Бу жойлар 
ички чурралар хосил бўлишида ёки йирингли жараён тарқалишида 
ахамиятга эга. Уларнинг номи тўш суягидан чап томонда Ларрей 
учбурчаги, ўнг томонда Моргани учбурчаги бел қисмида эса жуфт бўлган 
Бохдалек учбурчаклари . ушбу учбурчаклар кўкрак бўшлиғи томонидан 
кўкрак фасцияси ва плевра билан, қорин бўшлиғи томондан қорин 
фасцияси ва қорин парда билан беркитилган. Диафрагмани икки жуфт кон 
томирлар таъминлайди:ички кўкрак артерияси ва пастки диафрага 
артериялари хамда юқоридиафрагма артериялари билан қовурғалар 
оралиғидаги томирлар. 
Иннервация: диафрагмал, адашган ва симпатик нервлар хамда қовурғалар 
оралиғидаги нервлар томонидан таъминланади.