Ўқув қулланма Тошкент 2011 йил

2.1.1. Профессионал мобил алоқа тизимлари

Профессионал мобил радиоалоқа (ПМР) тури бугунги кунда транкинг радиоалоқа тизимлари сифатида маълум бўлиб, ҲРТ таркибида энг “кекса” ҳисобланади. Бу алоқа тури ўтган асрнинг 30-йилларида пайдо бўлиб, етмиш йилдан ортиқ вақт давомида инсониятга хизмат қилиб келмоқда. Маълумки, ПМР тизимларига жамият хавфсизлиги хизматлари ва ҳуқуқ тартибини муҳофаза қилиш учун турли ваколатли тармоқлар (тез тиббий ёрдам ва фавқулодда вазиятлар бўйича, муниципиал ва транспорт хизматлари, йирик индустриал объектлар ва бошқалар) киради. Қабул қилинган халқаро классификация бўйича ПМР тизимларининг икки синфи, яъни профессионал мобил радиоалоқа тизимлари - PMR (ингл. Professional (Private) Mobile Radio) ва умумий фойдаланиш мобил радиоалоқа тизимлари - PAMR (ингл. Public Access Mobile Radio) мавжуд. Биринчи синфдаги тизимлар бир фойдаланувчи ёки фойдаланувчилар гуруҳи тасарруфида бўлади ва умумий фойдаланиш тармоқларига чиқиш имкониятига эга бўлади, лекин тижорий хизматларни кўрсатмайди. ПМР тизимларининг иккинчи синфи эса кўплаб фойдаланувчиларга тижорий асосда УФТТ (PSTN) тармоқларига чиқиш имкониятини беради ва оператор томонидан яратилади.
Транкинг режимида ишлайдиган ПМР тизимларнинг фарқли ўзига хос хусусияти – бу умумий бошқариш шинаси ёрдамида бир-бирлари билан боғланган бир нечта ретрансляторлардан иборат сайтнинг (ретрансляция пунктининг) мавжуд частота ресурсидан умумий фойдаланиш ҳисобига радиочастоталарни самарали ишлатиш қобилиятидир. Шунингдек, ПМР тизимларида радиоэфирни “енгиллатишга” абонент радиостанциясининг узаткичи доимий равишда эмас, балки фақат махсус тугма – тангента (ингл. Push To Talk - PTT) босилганида ишлаши хизмат қилади.
ПМР тизимларининг ривожланиши алоқани сифати, тезкорлиги ва конфиденциаллигини яхшилашга ҳамда аналог тизимлардан рақамли тизимларга ўтказиш йўналтирилган. Рақамли ПМР тизимларининг пайдо бўлиши билан илгари аналог тизимларида тўла меъёрда эришиб бўлмайдиган кўплаб замонавий хизматларни тақдим этиш имконияти пайдо бўлди. Мавжуд аналог ПМР тизимлари (SmartTrunkII, LTR, Multi-Net, Accessnet, Smartnet, EDACS, MPT-1327) тармоқларини қуришда етарли даражада ихчам эмас, маълумот узатишда имкониятлари чекланган, бир-бирлари билан мослашмайдиган, юқори конфиденциалликни ва санкциясиз уланишдан ишончли ҳимояни таъминлай олмаслик каби камчиликларга эга. Бу “нуқсонлар” эса кўп сонли бир-бирлари билан мослашмайдиган аналог стандартларни алмаштириш учун яратилган рақамли ПМР стандартларида бартараф этилиши кўзда тутилган. Рақамли транкинг тизимларининг ихчам архитектураси туфайли ахборотларни юқори ҳимоялаш даражасини таъминловчи регионал ва миллий кўламлардаги тармоқларни яратиш ва уларда индивидуал, гуруҳли ва кенг қамровли чақирувларни узатиш имкониятига эга бўлади.
Ҳозирги кунда энг ривож топган рақамли ПМР тизимлари Европада алоқа соҳасида стандартлар бўйича ETSI институти ишлаб чиққан TETRA лойиҳаси хамда Американинг жамият хавфсизлиги ташкилотлари алоқа бошқарувчилари Ассоциациясининг АРСО-25 лойиҳаси ҳисобланади. Бундан ташқари, рақамли ПМР бозорида “корхонавий” стандартлар статусини олган EADS (Франция) фирмасининг TETRAPOL тизими, Motorola (АҚШ) фирмасининг iDEN тизими, Ericsson (Швеция) фирмасининг EDACS тизими ва бошқалар ишлатилмоқда.
АРСО-25 рақамли транкинг алоқаси стандарти “очиқ стандарт” статусига эга бўлиб, Шимолий ва Жанубий Америка, шунингдек, Жануби-Шарқий Осиё ва Океания давлатларида кенг қўлланилади. АРСО-25 лойиҳасига боғлиқ тадқиқотлар ва стандартлаш ишлари 1992 йилда тугатилган, лекин стандартнинг спецификациялари бир неча марта қайта тўлдирилди. АРСО-25 стандарти аналог ва рақамли тармоқларни ҳамда транкинг ва конвенционал⁹ тармоқларнинг ўзаро ишлаш имкониятини таъминлайди. Шунингдек, мавжуд бўлган аналог тармоқларидан рақамли тармоқларга равон ўтиш мақсадида стандарт икки босқичда амалиётга татбиқ этилмоқда.Техник нуқтаи назардан иккинчи босқичга ўтиш частоталар тўри қадамини икки марта камайтириш (яъни 6,25kGs гача) ва спектрал жиҳатдан самарадор бўлган CQPSK модуляция усулидан фойдаланиш каби янгиликлар хисобига бўлмоқда [9]. Шу билан бирга, каналларни вақт бўйича ажратиш, яъни TDMA технологиясидан фойдаланиш ҳисобига APCO-25 тизимларини TETRA стандарти билан бирлаштириш масаласи ҳам илгари сурилмоқда.
GSM сотали алоқа стандартининг ютуқларидан таъсирланиб, ETSI институти 1994 йилда TETRA (ингл. TransEuropean Trunked Radio) “Рақамли транкинг алоқа трансевропа очиқ стандарини” яратди. Кейинчалик стандартга бошқа минтақаларнинг ҳам катта қизиқиши туфайли унинг таъсир этиш ҳудуди фақат Европа билан чекланиб қолмади ва ҳозирги вақтда TETRA қисқартмаси “Ер сирти транкинг радиоалоқаси” (ингл. TErrestrial Trunked RAdio) номи билан ёйилмоқда. TETRA стандарти асосига турли частоталар диапазонларида ва алоқа протоколлари билан фарқ қиладиган тармоқларни минимал харажатларда яратишга имкон берадиган универсал техник ечимлар қўйилган. TETRA тизими частота ресурсини тежаш билан бир қаторда (25 kGs частоталар полосасида 4та мантиқий канал) истиқболда 3-авлод хизматларини тақдим этиш ва турли жорий этиш сценарийларини кўзда тутиб, функционалликни ошириш бўйича катта имкониятларни таъминлайди. TETRA стандарти ривожланишда давом этмоқда ва унинг базасида юқори тезликда маълумотларни симсиз узатиш тизимлари ишлаб чиқилмоқда (стандарнинг ҳозирги TETRA V+D версияси 28,8kbit/sek. максимал маълумот узатиш тезлигини таъминлайди). Каналларнинг пакетли коммутацияловчи стандартининг TETRA PDO янги версиясида эса 32kbit/sek. тезликка эришилади. Бундан ташқари, стандартнинг ишчи частоталар диапазонини кенгайтириш, уни денгиз ва авиация хизматлари (вертолётлар ва учиш тезлиги 500km/soat бўлган енгил самолётлар), қишлоқ жойларида алоқани ташкил этиш (100km гача масофаларда) ва бошқа вазифалар учун мослаштириш бўйича ишлар олиб борилмоқда [10].
ПМР тизимларининг кейинги ривожланиши фойдаланувчиларнинг ўсиб бораётган талабларини қондириш учун алоқа ривожланишининг замонавий анъаналарини ҳисобга олувчи янги хизматларни ўз спецификацияларига киритишга қаратилган. Хусусан, умумий фойдаланиладиган тармоқлар (Интернет) ҳамда корпоратив тармоқлар орасида тармоқлараро ўзаро ишлаш имкониятига эга булган IP протоколи асосида қурилган тармоқлардан фойдаланиш таклиф этилмоқда. Бундай тармоқ қўлланилганда технология ўта юқори маълумот узатиш тезлигини талаб қиладиган иловаларга мўлжалланади. Бошланғич юқори тезликдаги иловалар учун бир неча ўнлаб Mbit/sek тезликлардан фойдаланилса-да, кейинчалик ПМР тизимларининг янги ишланмалари 155Mbit/sek дан юқори тезликларни таъминлашга қодир бўлиши тахмин қилинмоқда. Бунда тўла мобиллик ва кенг ҳудудларни коплаш («роуминг» имкониятлари) каби афзалликлар сақланади [11].
Шунингдек, ПМР тизимларини LTE мобил алоқа технологиси сари ривожлантириш устида ҳам ишлар олиб борилмоқда ва шу тариқа 4G авлоди даражасида ПМР ҳамда сотали алоқа функционалларининг янада яқинлашиши кутилмоқда.