ЎҚув қЎлланма ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат бошқаруви

индивидуал субъектлар ва жамоа 
субъектлар.
Жумладан Ю.Н.Стариловнинг фикрича, ҳуқуқ субъектлари доирасини аниқлаш муҳим масалалардан 
бири ҳисобланади. Чунки айнан улар ҳуқуқий муносабатларнинг иштирокчилари сифатида намоён 
бўлиб, давлат вазифалари ва функцияларини амалга оширадилар; давлат хизмати соҳасида тартибга 
солиш, ташкил этиш, мувофиқлаштириш, фармойиш бериш, контрол (назорат) ваколатларини амалга 
оширадилар; юридик ва жисмоний шахслар томонидан содир этиладиган ҳуқуқбузарликларни кўриб 
чиқадилар ва ҳ.к.
1
Ҳуқуқ субъектлари сифатида қонунчилик нормалари билан ўрнатилган асосларда, давлат хизматини 
амалга оширишда иштирок этувчи жисмоний ва юридик шахслар (ташкилотлар) намоён бўлади. Ҳуқуқ 
субъектлари – оммавий бошқарув фаолияти томонларининг бири бўлиб, қонунчилик билан маълум бир 
ҳуқуқларга, мажбуриятларга, ваколатларга, жавобгарликка, ҳуқуқий муносабатларга киришиш қобилиятига 
эга бўлган давлат-хизмат муносабатларининг иштирокчиларидир. Ҳуқуқ субъектлари томонидан уларга 
берилган ҳуқуқлар ва мажбуриятларни бажариши аниқ бир ҳуқуқий муносабат доирасида амалга 
оширилади.
Давлат хизматчиси, мансабдор шахслар ҳуқуқнинг индивидуал субъектлари ҳисобланади. Улар давлат 
ҳокимияти органларида давлат мансабларини эгаллайдилар, мазкур органлар билан қатъий ва доимий 
алоқаларда бўладилар; уларнинг мақоми норматив ҳуқуқий ҳужжатлар билан тартибга солинади; давлат 
органлари ваколатларини амалга оширадилар ва маълум бир давлат-ҳокимият ваколатига эга бўладилар; 
давлат органлари номидан ҳаракат қиладилар ва қарорлар қабул қиладилар.
Давлат-хизмат муносабатларининг жамоа субъектлари – бу инсонлар гуруҳи бўлиб, ташқи 
муносабатларда мустақил субъект сифатида иштирок этадилар; уларни ташкил этиш тартиби ва фаолияти 
норматив ҳуқуқий ҳужжатлар билан тартибга солинади. Ҳуқуқий муносабатларда жамоа субъектлари ўз 
номларидан ҳаракат қиладилар; қонун ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда уларнинг ҳуқуқлари ва 
маълум бир мажбуриятлари белгилаб қўйилади. 
Ҳуқуқ субъектлари ўзининг табиати, ҳуқуқий мақоми ва бошқа белгиларига кўра бир-биридан 
фарқланади.
1
Ўша китоб. 121-124-б.лар.
Давлат-хизмат муносабатларининг 
субъектлари