Ўқув фанининг долзарблиги ва олий касбий таълимдаги ўрни

Kreditning tamoyillari. Kreditning ob’ektlari va sub’ektlari.

---

Kredit munosabatlari iktisodiyotda mavjud anik uslubiy asoslarga tayanadi. Uning asosiy elementlari bo’lgan ssuda 
kapitali bozori operatsiyalari ma’lum tamoyillar asosida olib boriladi. Bu tamoyillar kredit rivojlanishining birinchi 
boskichida ko’zga tashlangan edi. Keyinchalik esa ular umumdavlat va xalkaro kredit konunchiligida yakkol uz aksini 
topdi.
Iqtisodiy kategoriya sifatida kredit bir necha tamoyillarga ega. 
Bular kreditning qaytarib berishliligi, kreditning muddatliligi, kreditning ta’minlanganligi, maqsadliligi va 
to’lovlilik tamoyillaridir.
Kreditning qaytarib berishlilik tamoyili. 
Bu tamoyil kreditning mustakil iktisodiy kategoriya ekanligi shartidir, kaytib berishlik kreditning umumiy belgisi 
hisoblanadi, kaytib berishlilik o’z-o’zidan vujudga kelmaydi: u moddiy jarayonlarga, qiymatning aylanishini tugashiga 
asoslanadi. Ammo doiraviy aylanishning tugashi – bu qaytarib berishi emas, fakat qaytarib berish uchun zamin 
tayyorlashdir. Kreditni qaytarish aylanishdan chikkan mablag’lar qarz oluvchiga pul mablag’larining qaytarish 
imkoniyatini bergan taqdirda qaytariladi, qaytarib berishlilik ikki yoklama jarayonni ifoda etadi, u kreditor uchun xam, 
qarz oluvchi uchun xam bir xil darajada muximdir. 
Qiymatni qaytaruvchi xarakatida xukukiy tomoni xam muximdir. Muayyan bir muddatga beriladigan kiymatga egalik 
xukuki kreditordan qarz oluvchiga o’tmaydi. 
Qarzga beriladigan kiymat fakat muayyan bir muddatgina o’z egasi qo’lidan uzoqlashadi, lekin egasini o’zgartirmaydi. 
Bo’sh turgan resurslarni akkumulyatsiya qiluvchi banklar bu resurslardan o’z resurslari sifatida foydalana olmaydi. Bank 
qarzga beruvchi mablag’ning egasi bo’lib korxona, tashkilot, alohida shaxslar xisoblanadi. Qaytarib berishlilik muayyan 
shartnomada o’zining o’rnini topadi. Qaytarib berishlilik ob’ektiv belgi xisoblanadi. Kreditni qaytarib berishlilik tomoni 
uni boshqa iqtisodiy kategoriyalardan, shu jumladan, moliyadan farq qilish imkonini beradi. Kreditdan samarali 
foydalanish asosidagi qaytarib berishlilik – butun bank faoliyatining markaziy punkti hisoblanadi. Kreditning bu tamoyili 
amaliyotda kredit va undan foydalanganlik uchun foiz summasini kredit bergan muassasa hisobiga ko’chirish yo’li bilan 
to’lanadi. Shu yo’l bilan banklar kredit resurslarining qayta tiklanishini ta’minlaydilar. Sobiq ittifok davrida 
markazlashgan rejali iktisodiyot sharoitida kreditlashning «qaytarilmagan ssuda» deb ataladigan norasmiy tushunchasi 
bor edi. Kreditlashning bu shakli xalq xo’jaligining ko’p tarmoklarida ayniksa qishloq xo’jaligi soxasida keng tarqalgan 
edi. Kredit davlat banki tomonidan qarz oluvchining moliyaviy ahvolini hisobga olmagan holda berilar edi. O’zining 
iqtisodiy mohiyatiga ko’ra qaytarilmaydigan ssudalar byudjet subsidiyalarini qo’shimcha shakli sifatida namoyon 
bo’ladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida «qaytarilmas kredit» tushunchasi bozor iktisodiyoti tamoyillariga yot bo’lib bunday 
kreditning amaliyotda bo’lishi iktisodiyot uchun juda xavfli hisoblanadi. 

---