Ўқув фанининг долзарблиги ва олий касбий таълимдаги ўрни

3 
7 
2 
 
 
 
1 
 
4.4.3-rasm. 
To‘lov topshiriqnomalari bo‘yicha hisob-kitoblardagi 
hujjatlar aylanishi
49
. 
 
Yuqorida keltirilgan rasmga quyidagicha tavsif beramiz:
1.
Eng avvalo mol jo‘natuvchi va mol oluvchi korxonalar o‘rtasida xo‘jalik 
shartnomasi tuziladi.
2.
Shartnomaga asosan mol jo‘natuvchi korxona mol oluvchi korxonaga 
maqsulot jo‘natadi. 
3.
Mol oluvchi korxona olgan maqsulotga pul o‘tkazish uchun to‘lov 
topshiriqi rasmiylashtirib o‘ziga xizmat ko‘rsatuvchi bankka topshiradi.
4.
Bank xodimi tomonidan to‘lov topshiriqi asosida mol oluvchi korxona 
hisobvarag‘idan pul chegiriladi.
5.
Hisob-kitob markazi orqali elektron to‘lov mol sotuvchi korxona bankiga 
jo‘natiladi.
6.
Kelib tushgan elektron to‘lov mol sotuvchi korxona bankida mol sotuvchi 
korxona hisobvarag‘iga o‘tkaziladi. 
7.
Elektron to‘lov topshiriqining bir nusxasi to‘langan hujjatlar 
sifatida mol sotuvchi korxonaga beriladi. 
Hozirgi kunda respublikamizda banklar orqali o‘tkazilayotgan barcha to‘lovlarning 45-50 foizi to‘lov 
topshiriqnomalari yordamida amalga oshirilmoqda, bu uning afzalliklari bilan bog‘liqdir.
Bu afzalliklar quyidagilardan iboratdir: 
Pul oluvchining 
banki(6) 
Pul oluvchi (mol 
sotuvchi) 
To‘lovchi (mol 
oluvchi) 
Hisob kitob 
markazi (5) 
To‘lovchining 
banki (4) 

---

-birinchidan, hujjatlar aylanishining oddiyligi va tezligi, ya‘ni hisob- kitoblarni amalga oshirishning texnik 
jixatdan kulayligi. Bu esa o‘z navbatida xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlar va bank xodimlarining mexnat sarfini 
kamaytiradi;
-ikkinchidan, pul mablag‘lari xarakatining tezligi, ya‘ni to‘lov talabnomasiga nisbatan to‘lov topshiriqnomasi 
bo‘yicha hisob-kitoblarda hujjatlarning aylanishi harakati qisqaligi so‘zsiz xo‘jalik oborot mablag‘larining aylanish 
tezligini oshiradi; 
-uchinchidan, tovar sotib oluvchining qabul qilgan tovarlari yoki xizmatlar sifatini oldindan aniqlab olinishi. 
hisob-kitoblarning bu shaklida to‘lov talabnomasi orqali hisob-kitoblarda bo‘lgan kabi bankka raddiya arizasi 
topshirilmaydi, chunki to‘lovchining o‘zi tulovni to‘lashga rozi bo‘lsa, topshiriqnomani bankka topshiradi; 
-to‘rtinchidan, to‘lov topshiriqnomasining barcha tovarsiz operatsiyalarda ko‘llanishi, bu esa ushbu shakl 
bo‘yicha hisob-kitoblarning ahamiyatini yanada yaqqol aks ettiradi. 
To‘lov topshiriqnomasi bo‘yicha hisob-kitoblarning afzalliklari bilan bir qatorda kamchiliklari ham mavjud. 
Kamchiliklar shundan iboratki, mol jo‘natuvchi yoki xizmat ko‘rsatuvchi korxona uchun to‘lovning o‘z vaqtida 
o‘tkazilishi to‘la kafolatlanmagan. Chunki to‘lovning o‘z vaqtida o‘tkazilishi to‘lovchi korxonaning depozit hisob 
varag‘idagi mablag‘lar miqdoriga bog‘liq. To‘lovning to‘liq o‘tkazilishiga etarli pul mablag‘larining bo‘lmasligi pul 
aylanishi sekinlashtiradi va maqsulot jo‘natuvchi yoki xizmat ko‘rsatuvchi korxonaning moliyaviy holatini 
yomonlashtiradi. 
To‟lov talabnomasi 
— o‘zida mablag‘ oluvchini to‘lovchi tomonidan bank orqali ma‘lum bir summani to‘lash 
to‘g‘risidagi talabi aks ettirilgan pul-hisob- kitob hujjatidir. To‘lov talabnomalari bo‘yicha hisob-kitoblar 
umumlashgan holda qanday amalga oshirilishini to‘lov talabnomalari bo‘yicha hisob-kitoblarning hujjatlar aylanishi 
sxemasi orqali yaqqol ko‘rish mumkin.