Ўқув фанининг долзарблиги ва олий касбий таълимдаги ўрни

“yaroqli”, ”eskirgan”, va “tulovga yaroqsiz” toifalar buyicha mezonni ishlab chiqarish. 
 
MAVZU: MARKAZIY BANK VA UNING FUNKSIYALARI 
REJA: 
1. Markaziy bankning yuridik shaxs sifatidagi maqomi va funksiyalari 
2. Markaziy bankning tashkiliy va funksional tarkibi 
3. Markaziy bankning boshqaruv tizimi 
4. Markaziy bankning operatsiyalari 
 
Markaziy bankning yuridik shaxs sifatidagi maqomi va funksiyalari 
Mamlakat bank tizimining asosiy bog’ini Markaziy bank hisoblanadi. Markaziy bank bevoaita mijozlarga bank 
xizmatlarini kursatadmaydi ayrim davlat tashkilotlariga bundan mustasno .Barcha mamlakatlarda Markaziy bankning 
bajaradigan vazifalari va funksiyalari deyarli bir xil bulib ularning turli mamlakatlarda turli nomada yuritilishi mumkin. 
Xususan xozirgi kunda bizga ma, lumki dunyoning turli mamlakatlrida ushbu banlar “markaziy bank””xalq bank”” 
emission bank”” zaxira bank””davlat banki” tarzida yuritiladi.Masalan AQShda Federal zaxira tizimi Angilyada Angilya 
banki Yevropada Markaziy banki O’zbekistonda Markaziy bank Qozog’stonda Milliy bank va xokazo.Markaziy 
banklarning vujudga kelish tarixiga etibor qratadigan bulsak ular mamlakatda pul momilasini tartibga solib turuvchi 
moliyaviy muassa sifatida vujudaga keladi.Malumki dastlapki banklar yanada aniqroq qilib aytadigan bulsak tijorat 
banklari musstaqilik ravishda qog’oz pullarni emissiya qilgan Xar bir tijorat bankni muomalaga o’zining “banknota “ 
larini (bank bileti) chiqarishgan Oldingi bulimdan malumki 
banknota-
bu ushbu banklarning unda kursatilgan 

---

mablaglarni xoxlagan paytda real pulga almanishtirilib berilishini kafolatlovchi majburiyatni hisoblanadi.U bankning 
“vekseli “hisoblangan .Uning tijorat veksellaridan bankotlarni xoxlagan vaxta real pullarga almashtirish mumkin 
.Kapitalizimnigng dastlabki davrlarida mijozlarning kreditga bulgan extiyojlarining ortib borishi banklar tomonidan 
chiqarilgan banknotlar bilan qoplangan .Banknotlar muomalaga pulning tulov vositasi funksiyasini bajaradai . Banklar 
o’zlarining pul zaxiralaridan bir necha barobar kup miqdorda banknotlarni muomilaga chiqarishgan . albatta bu malum 
davr davomida mamlakatda pul momilasini tashkil qilish xisob-kitoblarni amalda oshirish va muomila jarayonini tashkil 
etishda o’zining ijobiy natijasini berib kelgan. Biroq vaqt o’tishi bilan tijorat banklari tomonidan muomilaga chiqarilgan 
qog’oz pullarning xajmi va turi juda kupayib ketgan Bu o’z navbatida pullarning qadirsizlanishi ayrim xollarda tijorat 
banklarining bankotlar xolatiga tushib qolishi iqtisodiyotda pul muomasalasini buzulishiga va boshqa qator salbiy 
xolatlarini vujudga kelishiga kelishiga sabab bo’lgan .Bullarning barchasi mamlakatda pul emissiyasini markazlashgan 
holda amalga oshirish va muomilasini tartibga solish zaruriyatini keltirib chiqaradi bu o’z navbatda tijorat banklari 
bazasiga Markaziy banjklarni kelib chiqishiga sabab buladi Markaziy banklarning vujudga kelishi davlatga pul 
emissiyasini markazlashgan xolda amalda oshirish . Masalan AQSHda 1836 va 1860 yillarda 2500 dan ortiq shtat banklari 
tashkil etilib ularning 100 dan ortig’I birinchi 10 yil ichida yopilib ketgan .Shu davrda banklar mustaqil ravishda 
muomilaga pul chiqarish huquqiga ega muomilada ularning 5500 dan ortiq turli pul belgilari amal qilgan . Banklar 
stixiyali ravishda pul muomilasini tashkil etishi umumiy nazoratning mavjud emasligi ularni inqirozga yuz tutishiga 
aholining ishonchini pasayishiga muomiladagi pullarning qadirsizlanishiga sabab bulgan shuningdek pulning vositasi 
funksiyalarini bajarmaslik xolatlari tez-tez sodir bulib turgan Bu esa moliyaviy yuqotilishiga sabab bulgan jumladan 1862 
yilda banklarning inqirozga yuz tutishi natijasida AQSH ning yirik kampaniya va firmalari 100 mlrd AQSH dolaridan 
ortiq zarar kurgan .Bularning omonidan barchasi AQSH xukumati tijorat bankllari va pul muomalasi ustidan tegishli 
nazoratga amalga oshirish zaruryatini keltirib chiqadi 1913 yil AQSH da Federal zaxira tizimi tashkil etilib ushbu bankka 
yagona emissiya huquqi tijorat banklarini faoliyat litsenziyalash vazifasi yuklatilgan . 
Iqtisodiy adabiyotlarda