Ustav kapitali auditining me’yoriy-huquqiy asoslari va ma’lumot manbalari

1. Ustav kapitali auditining me’yoriy-huquqiy asoslari va ma’lumot manbalari.

Xususiy kapital korxonaning o‘z mablag‘lari manbaining asosini tashkil etuvchi kursatkich hisoblanib uning tarkibiga korxona ustav kapitali zaxira kapitali kushilgan kapital hamda taksimlanmagan foyda koplanmagan zarar kiradi. 

Korxona ustav kapitali uning ustavi va ta’sis shartnomasiga muvofiq qoidaga ko‘ra ta’sischilarning hissalari hisobiga barpo etiladi. U korxonaning xo‘jalik faoliyatidan olinadigan foydasi hisobiga zarur bo‘lganda ta’sischilarning maqsadli badallari hisobiga ham to‘ldirilishi mumkin.

Korxonaning xususiy kapitali uning moliyaviy salohiyatining asosiy qismi bo‘lib, uni ko‘paytirish bozor iqtisodiyoti sharoitida muhim ahamiyatga egadir. U korxonaning o‘z qudrati darajasini qay darajada ekanligini bildiradi.

O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2004-yil 15-yanvaridagi 5-sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan “Moliyaviy hisobot”ning 5-shaklida xususiy kapitalning tuzilmasi quyidagilardan iboratdir deb ko’rsatilgan: ustav kapitali, qo’shilgan kapital, rezerv kapitali, taqsimlanmagan foyda, xususiy kapital bilan qoplanmagan zarar.

Korxonalar buxgalteriya hisobining ob’yekti bo’lib, moliyaviy xo’jalik faoliyatini shakllantiruvchi aktivlar va majburiyatlar hisoblanadi. Lekin shu bilan birgalikda shu mulk shaklining o’ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqadigan va buxgalteriya hisobida inobatga olish shart bo’lgan ob’yektlar ham mavjud. Buxgalteriya hisobining shunday ob’yektlaridan biri korxona va tashkilotlarda mulkni tasarruf etish, boshqarish va unga egalik qilish usuli yordamida liberal iqtisodiy-ijtimoiy faoliyat ko’rsatishdir. Buxgalteriya hisobida bu jarayon o’ziga xos xususiyatlarga ega. Bularga aksiya chiqarish va uning muomalasi bilan bog’liq operatsiyalar, xususiy (ustav) kapital, qimmatli qog’ozlar, daromad (foyda), dividend to’lovlari, maxsus shakllanadigan fondlar va foydaning taqsimoti kabi jarayonlar kiradi.

Ushbu ob’yektlarni tadqiq qilishda buxgalteriya hisobining muhim fundamental tamoyillaridan biri bo’lgan ikki yoqlama yozuv tamoyiliga asoslaniladi.

Buning zamirida quyidagi tenglik yotadi: