Uslubiyat tilshunoslik fanining bir bo‘limi bo‘lib, nutq jarayonida til hodisalarining maqsadga, sharoitga va muhitga mos ravishda foydalanish qonuniyatlari bilan tanishtiradi

• Uslubiyat tilshunoslik fanining bir bo‘limi bo‘lib, nutq jarayonida til hodisalarining maqsadga, sharoitga va muhitga mos ravishda foydalanish qonuniyatlari bilan tanishtiradi. Uslubiyatda uslublar, til vositalarining nutqda qo‘llanish yo‘llari, lug‘aviy, frazeologik va grammatik birliklarning qo‘llanish xususiyatlari o‘rganiladi. Adabiy tilning ijtimoiy hayotdagi ma’lum bir sohada qo‘llanadigan, bir qancha o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lgan ko‘rinishi adabiy til uslubi deyiladi. Uslub orqali so‘zlovchi shaxs narsalarga, voqealarga shaxsiy munosabatini aks ettiradi. O‘zbek adabiy tilida quyidagi asosiy nutq uslublari bor: so‘zlashuv uslubi, badiiy uslub, rasmiy uslub, ommabop uslub, ilmiy uslub (ayrim darsliklarda so‘zlashuv uslubidan boshqa barcha uslublar kitobiy uslub degan umumiy nom ostida beriladi)

• Demak, adabiy tilning ijtimoiy hayotning ma’lum sohasi doirasida qo‘llaniladigan bir necha ko‘rinishlari mavjud. Ana shunday ko‘rinishlari nutq uslublari hisoblanadi.
• Adabiy tilning ijtimoiy hayotning ma’lum sohasi doirasida qo‘llaniladigan ko‘rinishi nutq uslublari deyiladi.
• O‘zbek tilining nutq uslublarini o‘rganuvchi tilshunoslik bo‘limiga esa o‘zbek tili uslubiyati deyiladi.

• O‘zbek tilining ichki tuzilishinigina o‘rganish bizga bu til haqida to‘la axborotni bera olmaydi, chunki til birliklaridan qachon, qayerda, qanday vaziyatda foydalana bilish ham katta ahamiyatga ega.
• Masalan, muhtaram, qimmatli, aziz singari so‘zlarni ma’lum shaxs bildiruvchi so‘zlarga faqat rasmiy, publitsistik uslublarda qo‘shib ishlatishingiz mumkin: Muhtaram Solijon Soqiyevich! Qimmatli aka, aziz opajon kabi.
• Bunday birikmalarni yoningizda siz bilan oddiy holatda jonli muloqot qilib turgan kishilarga qo‘llay olmaysiz. Agar shunday birikmalarni qo‘llasangiz, noqulay ahvolga tushasiz.

• Quyidagi matnning qaysi uslubga xosligini aniqlab, unga tavsif bering.
•  
• Xudo ne’matlarin oliysi idrok,
• Aqlni madh etar kimki dili pok.
•  
• Aql yo‘l ko‘rsatib, dilni etar shod
• Har ikki olamda aqlli obod.
•  
• Aql bir tirik jon — bilmaydi zavol,
• Aql turmush asli buni yodlab ol.
•  
• Aqldan g‘amginlik, shodlik, o‘ktamlik,
• Aqldan borlig-u yo‘qlig-u kamlik.
•  
• Kishi ish qilarkan beaql-u idrok,
• Bu ishdan bo‘ladi yurak-bag‘ri chok.

• Mashq

•  
• Kundalik hayotda uyda, ko‘cha-ko‘yda, ish joylarida va boshqa joylarda kishilarning bir-biri bilan erkin muloqotga kirishuvi so‘zlashuv uslubi orqali yuzaga chiqadi.
•  
• Oddiy so‘zlashuv uslubida so‘zlovchi nutq vaziyatidan kelib chiqib, axborot uchun eng kerakli so‘zlarnigina ishlatadi. Qolganlari nutqiy vaziyatdan bilinib turadi yoki imo-ishora va mimikalar bilan to‘ldiriladi. Masalan, kinoteatr chiрtaxonasidan chiрta olish uchun so‘raysiz:
• — Beshinchidan ikkita (Menga beshinchi qatordan ikkita chiрta bering deb o‘tirmaysiz).
• So‘zlashuv uslubining o‘zi ikki turga bo‘linadi:
• 1) adabiy so‘zlashuv uslubi; 2) oddiy so‘zlashuv us­lubi.
•  
•