Uslubiy majmua. Toshkent: tdtu, 202, 202 bet

Hisoblash (Kompyuter) tarmog'ining turlari:
- LAN (Local Area Network) - Local tarmoq (7.11-rasm);
- PAN (Personal Area Network) - Shaxsiy tarmoq (7.12-rasm);
- MAN (Metropolitan Area Network) - Shahar tarmog’i (7.13-rasm);
- WAN (Wide Area Network) - Global tarmoq (7.14-rasm).
LAN (mahalliy tarmoq)
LAN (Local Area Network) - Local tarmoq
Lokal tarmoq - bu bino, ofis kabi kichik bir hududda bir-biriga ulangan
kompyuterlar guruhidir.
LAN ikki yoki undan ortiq shaxsiy kompyuterlarni aloqa vositasi orqali
ulanishda ishlatiladi, masalan, o’ralgan juft kabel, koaksial kabel, optik tolali kabel
va boshqalar.
U arzon, chunki u xablar, tarmoq adapterlari va Ethernet kabellari kabi arzon
qo'shimcha qurilmalar bilan qurilgan.
Ma'lumotlar Lokal tarmoqda juda tez tezlikda uzatiladi. Lokal tarmoq yuqori
xavfsizlikni ta'minlaydi.
7.11-rasm. LAN (Local Area Network) - Local tarmoq
PAN (Personal Area Network) - Shaxsiy tarmoq
Shaxsiy tarmoq - bu har bir kishi ichida odatda 10 metr oralig'ida joylashgan
tarmoq.
Shaxsiy foydalanish tarmog'i shaxsiy foydalanishdagi kompyuter
qurilmalarini ulash uchun ishlatiladi.
Tomas Zimmerman shaxsiy tarmoq g'oyasini ilgari surgan birinchi
tadqiqotchi olim hisoblanadi.
Shaxsiy tarmoq 30 fut maydonni o'z ichiga oladi.

---

67
Shaxsiy tarmoqlarni rivojlantirish uchun foydalaniladigan shaxsiy
kompyuter qurilmalari - bu noutbuk, mobil telefonlar, media pleer va o'yin
stantsiyalari.
Shaxsiy tarmoqining ikki turi mavjud:
- Simli shaxsiy tarmoq (Wired Personal Area Network);
- Simsiz shaxsiy tarmoq (Wireless Personal Area Network).
Simsiz shaxsiy tarmoq WiFi, Bluetooth kabi simsiz texnologiyalardan
foydalangan holda ishlab chiqilgan. Bu past darajadagi tarmoq hisoblanadi.
Simli shaxsiy tarmoq USB (universal serial bus) orqali yaratiladi.
Shaxsiy tarmoqqa misollar:
Tana tarmog'i - bu odam bilan harakatlanadigan tarmoq. Masalan, mobil
tarmoq odam bilan harakat qiladi. Aytaylik, biror kishi tarmoq ulanishini o'rnatadi
va keyin ma'lumot almashish uchun boshqa qurilma bilan ulanishni yaratadi.
Oflayn tarmoq uy ichida yaratilishi mumkin, shuning uchun u uy tarmog'i
sifatida ham tanilgan. Uy tarmog'i printerlar, kompyuter, televizor kabi
qurilmalarni birlashtirish uchun mo'ljallangan, ammo ular Internetga ulanmagan.
Kichik uy ofisi: VPN (Virtual Private Network - Virtual xususiy tarmoq) dan
foydalanib, Internetga va korporativ tarmoqqa turli xil qurilmalarni ulash uchun
foydalaniladi.
7.12-rasm. PAN (Personal Area Network) - Shaxsiy tarmoq
MAN (Metropolitan Area Network) - Shahar tarmog’i
Shahar tarmog'i - bu kattaroq tarmoqni hosil qilish uchun boshqa LAN-ni
ulash orqali katta geografik hududni qamrab oladigan tarmoq.
Davlat idoralari MAN dan fuqarolar va xususiy tarmoqlarga ulanish uchun
foydalanadilar.
MAN-da, turli xil LANlar bir-biriga telefon almashish liniyasi orqali
ulanadi.

---

68
MAN-da eng ko'p ishlatiladigan protokollar RS-232, Frame Relay, ATM,
ISDN, OC-3, ADSL va boshqalar.
U Lokal (mahalliy) tarmoqqa (LAN) qaraganda ancha yuqori.
MAN tarmoqlaridan foydalanish:
- MAN shahardagi banklar o'rtasidagi aloqada ishlatiladi.
- Aviakompaniyani bron qilishda ishlatilishi mumkin.
- shahar ichidagi ta’lim muassasalarida ishlatilishi mumkin.
- bundan tashqari, u harbiy sohada aloqa qilish uchun ishlatilishi mumkin.
7.13-rasm. MAN (Metropolitan Area Network) - Shahar tarmog’i
WAN (Wide Area Network) - Global tarmoq
Global tarmoq - bu davlatlar yoki mamlakatlat kabi katta jug'rofiy hududni
qamrab oladigan tarmoq.
Global tarmoq LANga qaraganda ancha katta tarmoqdir.
Global tarmoq faqat bitta joy bilan chegaralanib qolmaydi, lekin telefon
tarmog'i, optik tolali kabel yoki sun'iy yo'ldosh aloqalari orqali katta jug'rofiy
hududni qamrab oladi.
Internet dunyodagi eng katta WAN biridir.
Global tarmoq biznes, davlat boshqaruvi va ta'lim sohasida keng qo'llaniladi.
Global tarmoqqa misollar:
Mobil keng polosali tarmoq: 4G tarmog'i butun mintaqa yoki mamlakatda
keng qo'llaniladi.
So'nggi mil: Telekom shirkati yuzlab shaharlarda o'z uylarini tolalar bilan
bog'lab, mijozlarga Internet xizmatlarini taqdim etish uchun ishlatiladi.

---

69
Xususiy tarmoq: Bank 44 ofisni birlashtiradigan xususiy tarmoqni taqdim
etadi. Ushbu tarmoq telekom kompaniyasi tomonidan taqdim etilgan telefon orqali
ijaraga olingan liniya yordamida amalga oshiriladi.