Услубий мажмуа асосида тайѐрланди. Т 2012

Деҳқончилик ва чорвачилик маҳсулотлари ишлаб чиқаришни 
аниқлаш услуби. 
Деҳқончилик ривожини режалаштиришда ер ресурслари 
ва унинг тузилиши режалаштирилади. Шу мақсадда қишлоқ хўжалигига яроқли 
ерлар баланси тузилади. Унда жорий ва режалаштирилган даврлар учун 
фойдаланадиган ерлар, табиий ўтлоқлар, яйловлар, кўп йиллик ўсимликлар 
ўстириладиган ерлар, қўриқ ерлар, қумлоқлар майдони режалаштириладиган 
йилга аниқланади. Режа даврида бўладиган ерлардаги ўзгаришлар асосида энг 
аввало ҳайдаладиган ерлар майдони ҳисобланади. Қишлоқ хўжалигига яроқли 

---

80 
ерларнинг тузилишидаги ўзгаришлар ҳайдаладиган ерларнинг кўпайишига 
олиб келиш керак. 
Ҳайдаладиган ерларнинг умумий майдони аниқлангач, уларнинг 
баланси тузилади. 
Режалаштирилаѐтган йилдаги ҳайдаладиган ерларнинг майдонини 
(у) топиш учун йил бошидаги ҳайдаладиган ерларга ҳайдаладиган ерларнинг 
кўпайиши қўшилиб, камайиши айрилади. 
Қишлоқ хўжалиги экинларининг майдонини аниқлашда қуйидаги 
омиллар ҳисобга олинади: экинлар ҳосилдорлиги, давлат буюртмасининг 
ҳажми, ихтисослашув даражаси, хўжалик ва минтақанинг эҳтиѐжлари, экин 
турларининг самарадорлиги, амалий экиш талабларига риоя қилиш. Минтақа 
қишлоқ хўжалигининг экин майдони қуйидаги тартибда аниқланади: 
1. Давлат буюртмасининг ҳажми юқоридан олинади; 
2. Уруғ (чигит) га эҳтиѐж аниқланади; 
3. Уруғ суғурта фонди аниқланади; 
4. Ем-хашак фонди ҳисобланади; 
5. Бошқа фонд ва резервлар аниқланади. 
Ҳамма моддалар асосида: 
1. Деҳқончилик ишлаб чиқариш ҳажми аниқланади; 
2. Табиий ўтлоқлардаги ишлаб чиқариш ҳажми аниқланади; 
3. Назарда тутилаѐтган ҳосилдорлик аниқланади; 
4. Зарур бўлган экин майдони аниқланади. 
Шу тартибда минтақанинг ҳар бир экин турлари бўйича ҳисоб-
китоб қилинади. 
Экин майдонлари аниқлангач, режали ҳосилдорлик аниқланади. 
Бунинг учун ҳосилдорликка таъсир этувчи асосий омилларни билиш ва улардан 
фойдаланиш лозим. Илмий асосда тузилган картограммалар асосида кимѐвий 
ва органик ўғитлар бериш, самарали ўсимлик навларини қўллаш, тезкор 
технология ва техникадан фойдаланиш, меҳнатнинг янги шаклларидан 
фойдаланиш, мелиорация ва ирригация ишларини такомиллаштириш ва ҳоказо. 
Чорвачилик қорамолчилик, қўйчилик, чўчқачилик, паррандачилик, 
ипакчилик ва ҳоказо соҳаларга бўлинади. Улардан ҳар бирининг йўналишлари 
мавжуд. Масалан, қорамолчилик-сут, сут-гўшт, гўшт йўналишларига бўлинади. 
Шунга мос равишда режалаштиришнинг кўрсаткичлари, режа топшириқлари ва 
режалаштириш усулларидан фойдаланилади. 
Чорвачилик маҳсулотларига аҳолининг эҳтиѐжлари, «Тиббиѐт 
фанлар» академиясининг институтлари ишлаб чиққан, илмий жиҳатдан 
асосланган нормалар асосида аниқланади. Умумий чорва маҳсулотларига 
эҳтиѐжни аниқлаш учун аҳоли эҳтиѐжига қайта ишлаш саноатининг эҳтиѐжи, 
четга чиқариладиган маҳсулотлар ҳажми ва бошқа резервлар қўшилади. 
Чорва маҳсулотларига эҳтиѐж аниқлангач, туѐқлар сони 
аниқланади. Уни чорва подасининг обороти баланси ѐрдамида аниқланади.
Йил бошидаги чорва бош сони ҳисоботлардан олинади. 

---

81 
Сотиб олинадиган чорва моллари бош сони ҳар бир хўжаликнинг аниқ 
иқтисодий ҳолатидан, манфаатларидан келиб чиқиб аниқланади. Асосан пода 
тузилишини яхшилаш мақсадида наслдор чорва сотиб олинади. 
Бузоқ олиш белгиланган нормативлар асосида аниқланади. Табиий 
йўқотиш нормативи 6-8% гача белгиланиши мумкин. Нормативлар чорва 
молларининг ҳар бир тури ва чорвачилик ихтисослашуви бўйича 
табақалаштирилган. 
Режа даврининг якунидаги чорва бош сони қуйидагича аниқланади: 
ч
к
йб
я
д
ЧБ
ЧБ
ЧБ
ЧБ



.
Бу ерда: 
я
д
ЧБ
.
-режа даври якунидаги чорва бош сони; 
йб
ЧБ
-режалаштириладиган йил бошидаги чорва боши; 
к
ЧБ
-чорва бошининг қўшилиши; 
ч
ЧБ
-чорва бошининг чиқими. 
Сут маҳсулотлари ишлаб чиқаришни режалаштириш учун 
сигирларнинг ўртача сони ҳар бир сигирнинг ўртача маҳсулдорлиги бўйича 
аниқланади. Режада маҳсулотни ошириш чоралари белгиланади. Бунинг учун 
чорвачилик маҳсулдорлигига таъсир этувчи омиллар ҳисобга олинади. 
Маҳсулдорликни оширишнинг энг асосий шарти - ем-хашак баланси тузилади.