Ushbu o’quv-uslubiy majmua 5120100- filologiya va tillarni o’qitish (o’zbek tili) bakalavryat ta’lim yo’nalishida ta’lim olayotgan talabalarga mo’ljallangan

8-seminar mashg‘ulot. Ekzogloss lisoniy vaziyat.
Muvofiqlashmagan ekzogloss lisoniy vaziyat. Agar tillarning tarkibiy qismi funksional jihatdan har xil muloqot muhitida va turli ijtimoiy guruhlarda taqsimlangan bo‘lsa, u holda, muvofiqlashmagan lisoniy vaziyat yuzaga keladi. Muvofiqlashmagan ekzogloss bir necha tarkibli bo‘lishi mumkin.
Ikki tarkibli muvofiqlashmagan ekzogloss. Uning tarkibi 1) kundalik turmushda qo‘llaniladigan nutq uchun xizmat qiladigan tillar, ya’ni mahalliy tillar; shuningdek, 2) makrovositachi til qismlaridan iborat. Bunday mahalliy tilga Angliyadagi uels tili, Fransiyada dehqonlar va dengizchilar tomonidan qo‘llaniladigan breton tili misol bo‘la oladi. Bu yerda ichki muloqotda mahalliy tildan foydalanilsa-da, jamoa tashqarisidagi muloqotda makrovositachi tilni qo‘llashga to‘g‘ri keladi. Ikki tarkibli muvofiqlashmagan ekzogloss Paragvaydagi murakkablashgan lisoniy vaziyat uchun ham xosdir.
Seminar mashg`uloti savollariga quyidagi adabiyotlardan javob topasiz:
1. Avrorin V.A. Problemo’ izucheniya funktsionalnoy storono’ yazo’ka (k voprosu o predmete sotsiolingvistiki). –L., 1975.
2. Brayt U. Vvedenie: parametro’ sotsiolingvistiki // Novoe v lingvistike. Vo’p. VII. –M., 1975.
3. Belikov V. I., Kro’sin L. P. Sotsiolingvistika. –M., 2001.
4. Shveytser A.D. Sovremennaya sotsiolingvistika: Teoriya. Problemo’. Metodo’. –M.: Nauka, 1976.

9-seminar mashg‘ulot.
Endogloss lisoniy vaziyat.
Bir tilning tarmoqlari (ost tizimlari) majmuyiga endogloss (yunon. endon – “ichki”) lisoniy vaziyat deyiladi. Endogloss lisoniy vaziyat ham muvofiqlashgan va muvofiqlashmagan bo‘ladi.
Muvofiqlashgan endogloss lisoniy vaziyat. Muvofiqlashgan endogloss lisoniy vaziyatning asosiy xususiyati unda milliy tilning bir qancha tarmoqlari (ost tizimlari) o‘z vazifasi jihatidan bir xil, teng hisoblanadi. Biroq hozirgi kunda biron bir mamlakatda lisoniy vaziyatning mazkur turini uchratish mushkul. Shunga qaramay, bu turga Somalidagi lisoniy vaziyat biroz yaqinlashadi. U yerda milliy til hududiy dialektlar majmuyida namoyon bo‘ladi, milliy Somali tilining umumiy ko‘rinishi hali shakllanmagan.
Muvofiqlashmagan endogloss lisoniy vaziyat. Muvofiqlashmagan endogloss hodisasi, asosan, G‘arbiy Yevropa davlatlarida uchraydi. Muvofiqlashmagan endogloss bir, ikki va uch tarkibli lisoniy vaziyatlarga ajraladi.