Ushbu o’quv-uslubiy majmua 5120100- filologiya va tillarni o’qitish (o’zbek tili) bakalavryat ta’lim yo’nalishida ta’lim olayotgan talabalarga mo’ljallangan

Mustahkamlash uchun savollar:

1. 
   “So‘zlashuv tili” tushunchasini izohlang.
   
2. 
   So‘zlashuv tili nimaning aralashuvi oqibatida yuzaga keladi?
   
3. 
   Lisoniy hamjamiyat nima?
   
4. 
   Nima uchun “lisoniy hamjamiyat” tushunchasini aniqlashda lingvistik va ijtimoiy xususiyatlar birligi muhim hisoblanadi?
   
5. 
   Interferensiyaning yo‘nalishlarini ayting.
   

Adabiyotlar
1. Belikov V. I., Kro’sin L. P. Sotsiolingvistika. –M., 2001.
2. Brayt U. Vvedenie: parametro’ sotsiolingvistiki G’G’ Novoe v lingvistike. Vo’p. VII. –M., 1975.
3. Vinogradov V. A., Koval A. I., Porxomovskiy V.Ya. Sotsiolingvisticheskaya tipologiya. Zapadnaya Afrika. –M., 1984.
4.Stepanov G. V. Tipologiya yazo’kovo’x sostoyaniy i situatsiy v stranax romanskoy rechi. –M., 1976.
3-ma’ruza. Lisoniy variativlik.
Reja:
1. Lisoniy variativlik.
2. Ijtimoiy variativlik.
3. Erkak va ayol nutqining variativligi
Tayanch so‘z va iboralar: lisoniy variativlik, “til bilish”, ijtimoiy variativlik, tilning ichki differensiatsiyasi, stratifikatsion va vaziyatli variativlik, erkak nutqining variativligi, ayol nutqining variativligi.
Identiv o’quv maqsadlari:

• 
  Lisoniy variativlikni aytib beradi.
  
• 
  Ijtimoiy variativlik izohlab beradi.
  
• 
  Lisoniy kodni tushuntiring.
  
• 
  Til qo‘llash sohasini ayting.
  

1-asosiy savolning bayoni:
3.1. Lisoniy variativlik
Agarda biz muloqot jarayonida bir til vositasining tasarrufidan boshqa til vositasining tasarrufiga o‘ta olsak, masalan, adresatning almashinishida o‘sha mavzuni muhokama qilishda davom etsak, demak, bizning ixtiyorimizda ayni mavzu haqida turlicha gapirishga imkon beradigan vositalar majmui bo‘ladi. Bu tilning favqulodda muhim xususiyati bo‘lib, u so‘zlovchining muayyan tilda nafaqat o‘z fikrlarini erkin ifodalash, balki uni turli usullar orqali berish imkoniyati bilan ham ta'minlaydi. Til egasining ayni bir ma'noni turlicha ifodalay olishi, uning qayta ifodalash qobiliyati deyiladi. Mazkur qobiliyat aytilgandan ma'noni chiqarib olish qobiliyati va to‘g‘ri iboralarni noto‘g‘ri iboralardan farqlash mahorati bilan birga, “til bilish” deb nomlanadigan murakkab psixik malaka asosida yotadi.
Variativlik nutqiy kommunikatsiyaning barcha darajalarida – turli til vositalarini bilishdan tortib, to so‘zlashuvchining bir tilga tegishli turli fonetik va urg‘u variantlariga yo‘l qo‘yilishini tushunib yetishigacha bo‘lgan darajalarda namoyon bo‘ladi. Masalan, Toshkent shahrida piyola so‘zini ikki xil talaffuz qilish kuzatiladi: “pila” va “pela”. Bu fonetik variativlikka misol bo‘ladi. Yoki Farg‘onada narvon o‘rniga shoti, Xorazmda sabzi o‘rniga gashir so‘zlarining qo‘llanilishi leksik variativlikka misol bo‘ladi.