Ushbu kitob mazmuni bilan tanishish sizning ma’naviy sog’lomlashishingiz uchun xizmat qilishi mumkin. Faqat, haqiqatlar nisbiy ekanini bilib yashashni istamagan odamlarga uni tavsiya qilmang

Tirik ozuqa 
Bobning boshida sizga tiriklikning shartini aytib o’tgandim. Yuqorida 
esa to’g’ri ovqatlanish haqida bir nechta ko’rsatmalarni keltirdim. Keling, 
endi shu ikki bo’limni umumlashtiraylik. 
Shubha 
yo’qki, bizning hayotiy energiya darajamiz (ya’ni, shaxsiy 
kuchimiz) yuqori bo’lishi biz iste’mol qilayotgan ozuqaga bog’liq. Ovqatni 
qanday tanavvul qilgan ma’qul ekanini ko’rdik – endi aynan qanday 
ovqatlarni iste’mol qilgan ma’qul ekanini ko’ramiz. 
Oddiy mantiqdan kelib chiqadiki, hayotiy quvvatimizni oshirish uchun
tiriklik quvvatiga boy yoki 
tirik ozuqa
tanovul 
qilish darkor. Ya’ni tarkibida 
erkin elektronlari ko’p bo’lgan ozuqa bizning hayotiy quvvat zaxiralarimizni 
to’ldiradi. 
Pazandalik 
– inson o’ylab topgan eng ajoyib narsalardan biri. U 
bo’lmasa, shuncha tansiq taomlar ham bo’lmasdi – ko’nikkan 
taomlarimizsiz esa oddiy hayotni tasavvur qilish mushkul. 
Faqat pazandalikning birgina aybi bor. Bizni betakror taomlar bilan 
siylaydigan oshpazlarimiz bundan bir oz xafa 
bo’lsalar ham, buni aytishga 
majburman. Pazandalik ko’p hollarda tirik ozuqani o’lik ovqatga 
aylantiradi. Boshqacha qilib aytganda, pazandalik tirik maxsulotni o’ldirish 
hisobiga unga biz ko’nikkan ta’mni beradi. 
Issiqlik yordamida pishirilgan har qanday taom hayotiy quvvatdan 
mahrum qilingan bo’ladi. Chunki issiqlik ta’sirida uning tarkibidagi barcha 
erkin elektronlar bog’i uzilib, ular sochilib ketgan bo’ladi. Bundan tashqari, 
undagi ko’plab foydali fermentlar parchalanib ketadi. 
Hammaga ayonki, erta bahorda aholida holsizlik holadi kuzatiladi. 
Buni xalqda “ilik uzildi payt” deb atashadi. Buning sababi butun qish 

---

Javlon Juraev
O’zlik Sari Yetti Qadam – 2
www.juraev.uz 
80
davomida o’lik ovqat yeyishdir. Qishgacha maxsulotlar uzoq saqlanadi va 
ular tiriklik quvvatini yo’qotadi – bunday ozuqa esa odam hayotiy quvvatini 
kerakli darajadi tutib tura olmaydi. 
Shu bois sharq xalqlari erta bahorda undirilgan don maxsulotlarini 
iste’mol qiladilar. O’z tarixi boshida biz bilgan sumalak ham shunchaki 
undirilgan bug’doy sharbatidan hech qanday issiqlik ta’sirisiz 
tayyorlangan. Lekin keyinchalik bu jarayonga pazandalik aralashgan va u 
hozir biz ko’nikkan usulda (ya’ni deyarli 12 soat o’tda qaynatib) 
pishiriladigan bo’lgan. 
Undirilgan donning siri juda oddiy. Don maxsulotlari 
– o’ziga xos 
muzlatib qo’yilgan hayotiy energiya. Ular pishib yetilishi bilan terilib, 
saqlab qo’yilsa – uzoq vaqt buzilmasdan turaveradi. Lekin istalgan payt 
ularga o’sish uchun sharoit yaratilsa, ular o’zlarida saqlab yotgan tiriklik 
quvvatini yuzaga chiqaradilar. 
Donning barcha quvvati uning o’zagida saqlanadi. O’zak asosan 
kraxmaldan iborat g’ilofga o’ralgan bo’ladi. Nam tuproqqa tushganda shu 
kraxmal qatlam bo’kadi va o’zakda kimyoviy-biologik jarayonlar 
boshlanadi 
– o’zak o’sa boshlaydi. Bunda u aynan atrofidagi kraxmalni 
ozuqa sifatida qayta ishlab, glyukozaga aylantiradi. Eng katta mo’jiza 
mana shu yerda sodir bo’ladi – tabiat kuchlari kimyoviy va biologik 
jarayonlar orqali o’lik (anorganik) kraxmalni tirik (organik) glyukozaga 
aylantiradi. Buning uchun urug’ o’zi yotgan tuproq va unga berilgan 
suvdan hayotiy quvvat oladi. Agar unga erkin elektronlardan ajragan o’lik 
suv quyilsa yoki u yotgan tuproq tarkibidagi moddalarda erkin elektronlar 
kam bo’lsa – urug’ unib chiqmaydi (axir, fizikaning buyuk qonuni aytib 
q
o’ygan “yo’qdan bor bo’lmas” deb). 
Shu yerda tuproq unumdorligi haqida aytib o’tmoqchiman. Qachonki 
tuproq tarkibida tirik organizmlar qoldiqlari ko’p bo’lsa – u unumdor 
bo’ladi. Agar chorbog’ingizdagi tuproq unumdor bo’lishini istasangiz, 
yerga to’kilgan daraxt barglarini to’plab yoqib yubormasdan, ularni yerga 
qo’shib chopiq qiling. Qish davomida ular parchalanib ketadi va o’zidagi 
bor tiriklik quvvatini tuproqqa beradi. 
Bahorgi quvvat taqchilligini yengish uchun odam undirilgan don kabi 
hayotiy quvvat “batareyalari”ni iste’mol qilishi zarur. Oddiygina suvda ivitib 
qo’yib bug’doy, jo’xori, mosh, sholi, arpa kabi donlarni undirish mumkin. 
Faqat bunda 
tirik suvdan
foydalanish kerak. 

---

Javlon Juraev
O’zlik Sari Yetti Qadam – 2
www.juraev.uz 
81
Tirik suv 
– anglab turganingizdek, tarkibida erkin elektronlari ko’p 
bo’lgan suvdir. Soy va buloq suvlari shunday xususiyatga ega. Suvning 
tiriklik quvvatini uzoq vaqt saqlab qolishni istasangiz, uni metall idishda 
saqlamang. Metall atomlari o’ta “ochko’z” bo’ladilar va o’zlariga tegingan 
har qanday atom elektronlarini tortib olish xususiyatiga ega. 
Afsuski, tabiiy tirik suv manbaiga hamma ham ega emas. Masalan, 
shahar aholisi tirik suvdan deyarli mahrum. Shahar uylariga metall 
quvurlarda yetkazib beriladigan suvda tiriklik quvvatidan asar ham 
qolmagan bo’ladi. Undan tashqari, xavfsizlik maqsadida suvni qaynatib 
iste’mol qilishadi. Qaynatish esa suvda qolgan erkin elektronlarni ham 
tarqatib yuboradi. Xo’sh, bu holatda nima qilish kerak? 
Avval aytilgandek, suvni metall idishda saqlamaslik kerak 
– u 
shundoq ham sizga yetib kelguncha quvur atomlariga anchagina 
elektronlarini berib qo’yadi. Qaynatib sovutilgan suvni plastik, sopol yoki 
chinni idishga quyib, uning ichiga ko’kat, sabzavot yoki meva 
bo’lakchalarini solib qo’yish kerak. Buning uchun oddiy yalpiz (u suvga 
yaxna xushta
’m beradi) turp yoki rediska (ular ham suvni ta’mini 
yaxshilash bilan birga unga shifobaxsh xislatlarini beradilar) yoki sharbatli 
mevalardan foydalanish mumkin. Bunda suvga solingan tirik maxsulotlar 
o’z tarkibidagi erkin elektronlarni unga beradi va uni “to’yintiradi”. Bunday 
suvni iste’mol qilgan odam ham chanqog’ini qondiradi, ham hayotiy 
quvvatini tiklaydi. Agar bunday suvga yuz chayilsa, undagi ko’p nuqsonlar 
yo’qoladi, teri yosharadi va ko’rkamlashadi. Kosmetologlar bekorga 
mijozlariga mevali yoki sabzavotli niqoblarni tavsiya etmaydilar. 
Umumiy qilib olganda, ovqatlanishda bir tamoyilga amal qilgan 
ma’qul: