Ушбу дастур, касб психологияси фанининг еришган ютуқлари, долзарб муаммоларини ҳисобга олган ҳолда тузилди

Identiv o’quv maqsadlari.
1.Kasb tushunchasi bilan tanishtiradi.
2. Shaxs qiziqishlarini  va kasbning ahamiyatini tushuntiradi.
3. Kasb faoliyati ichida shaxslar o’rtasida o’rnatilgan ma’lum aloqalar va axloq
normalarini ta’riflaydi.
4.Mutaxassislik haqida tushuncha beradi.
5. Kasb klassifikatsiyasini bayon qiladi.
6. Shaxsning kasbiy faoliyatga dastlabki saloxiyatli tayyorgarligi va shaxsning
kasbiy faoliyatga bevosita ayni vaktdagi tayyorgarligini qiyosiy solishtiradi.
1 savolning  bayoni
Kasb tushunchasi. Shaxs qiziqishlari va kasb.
Kasb tushunchasi — kasbshunoslikning asosiy kontseptual bosh
tushunchasidir. Kasb tushunchasiga adabiyotlarda  xilma xil tavsiflar juda ko’p.
Avvalambor kasb maxsus tayyorgarlikni talab etuvchi, inson doim tajribadan
o’tkazuvchi va unga yashash uchun manba bo’lib xizmat kiluvchi
mashg’ulotdir.  Kasb bir xil faoliyat bilan shug’ullanuvchi kishilarni
birlashtiradi. Kasb faoliyati ichida shaxslar o’rtasida ma’lum aloqalar va axloq
normalari o’rnatiladi. Kasb jamiyatning mehnatga layoqatli a’zolarini ijtimoiy
birlashtirishning alohida shakli hisoblanadi. Kasbda shaxslarning hatti
harakatlari  va kasbiy ongi  birlashadi.
Kasb" tushunchasi  "mashgulot" tushunchasidan  farq qiladi. "Kasb"
atamasi kasbiy faoliyatning fakatgina yukori statusli turlariga nisbatan

---

22
22
ishlatiladi. Boshka faoliyat turlari mutaxassisliklarga yoki  ish, mashg’ulot
turlariga tegishli bo’ladi. Kasb mutaxassislikdan  ko’ra kengrok tushuncha
bo’lib, kasbiy salohiyatidan tashqari,  muhim sifatlarga ham ega. Kasb odatda
yakin mutaxassisliklar guruxini birlashtiradi. Masalan, shifokorlik kasbi- ,
quyidagi  mutaxassisliklarni birlashtiradi  - terapevt, pediatr akulist, urolog,
onkolog   muxandislik kasbi - mutaxassisliklari - konstruktor, texnolog,
metallurg va xokazolar.
Mutaxassislik - kasbiy ta’lim, tayyorgarlik yo’li bilan ish jarayonidagi
maxsus bilimlar, ko’nikma va malakalar kompleksi bo’lib, ular u yoki bu kasb
doirasida ma’lum faoliyat turini bajarish uchun zaruriy xisoblanadi. Shunday
kilib, mutaxassislik - kasb ichdagi kasbiy faoliyat turi bo’lib, u shaxsiy
yutuklarga yoki o’ziga xos vaziyatlar orqali umumiy natijalarga erishishga
yo’naltirilgan bo’ladi.
Kasb klassifikatsiyasi uchun asos qilib tanlangan belgi quyidagi
talablarga javob berishi kerak:
1. Tanlangan kasb belgisi o’zgarmas, muntazam bo’lishi.
2. Tanlangan kasb belgisi barchaga tushunarliligi.
3. Tanlangan kasb belgisi aniq, yorqin bo’lishi.
4. Tanlangan kasb belgisi bitta belgi bo’yicha faqat bitta guruhga
tegishli bo’lishi.
Ushbu talablarning biriga javob bera olmasa, bu kasb belgisini
klassifikatsiya qilish uchun asos bo’la olmaydi.
Insoniyat rivojlanishida kasbiy faoliyat turlariga  Misrda qadimiy Gretsiyada
(Yunoniston), Rim imperiyasi va boshka rivojlangan davlatlarda ahamiyat
berilgan. Bugungi kunda  sanoatning rivojlanishi   kasblar ro’yxatini
yangilanishiga va kengayishiga olib keldi. Ma’lumotlarda ko’rsatilishicha 1965
yilda AQShda alifbo tartibida 21741 ta kasb va 400 ta mutaxassisliklar ruyxatga
rlingan.  Xalkaro kasblarni tizimlash standarti  bo’yicha 1988 yilda 9333 kasb
ruyxatga olingan. Yagona ta’rif malaka ma’lumotnomasi 7000 ga yaqin kasb va
mutaxassisliklarni birlashtiradi. Bu maxsus xujjatlar ularning tizimli paytidagi
kasbiy vaziyati aks ettiriladi. Vaqt o’tgan sayin kasblar dunyosi  dunyosi doim
uzgarib turadi, yangi kasblar paydo bo’ladi, kasblarning
Xarakterining o’zgarishi  mehnat mazmunini  yangilaydi, natijada, past
malakali mehnat kasblari yo’qolib boradi. Kasblar  nomi ko’pincha o’zgarib
to’radi va o’zida  yillar davomida  shakllangan mehnat xarakterini aks ettiradi.
Bizga ma’lumki ayrim kasblar va mutaxassisliklar nomini o’zgartirmasa ham
bo’ladi: shifokor, o’qituvchi, muxandis, muxarrir, zargar, agranom va xokaza.
Ularning mexnat mazmuni o’zgaradi, ammo kasbning nomi uning moxiyatini
anglatadi va mehnat maxsuldorligiga salbiy ta’sir ko’rsatmaydi. Ijtimoiy
rivojlanish jarayonida yangi kasblar nomini kiritish zaruriyati kelib chiqadi.
1979 yildan buyon Ekaterinburg shaxrida kasb bilim yurtlari uchun
mutaxassislar tayyorlanadi - ya’ni muxandis pedagoglar ammo rasmiy
ma’lumotnomalarda bunday kasb yoki mutaxassislik mavjud emas.
Psixologlar M.I.Dyachenko va A.M.Stolyarenkolar mutaxassisning kasbiy
tayyorgarligiga sabab  ikkita uzaro bog’lik bo’lgan tomonlarni ko’rsatishgan

---

23
23
1. Shaxsning kasbiy faoliyatga dastlabki saloxiyatli tayyorgarligi bu
tayyorgarlikka kasbiy faoliyatning psixik asoslari, bilim, kunikma, malakalar,
shaxsning sifatlari uning munosabati, mazmun va kadriyatlari, afzalliklari
hamda umuman shaxsning zarur bo’lgan kasbiy imkoniyatlari
2. Shaxsning kasbiy faoliyatga bevosita ayni vaktdagi tayyorgarligi.
Mutaxassisning kasbiy tayyorgarligining ushbu tomoni tezkorligi,
o’zgaruvchanligi, har qanday holat va sharoitda aniq masalalarni echish,
mutaxassisning ruhiy va jismoniy holati, jamoadagi ma’naviy psixologik
muxitga bog’likligi.
Mutaxassisning bevosita psixologik tayyorgarligi dastlabki tayyorgarlikni
faollashtirish natijasi sifatida ishtirok etadi. Mutaxassisning kasbiy faoliyatga
dastlabki saloxiyatli tayyorgarligi bevosita ayni vaqtdagi tayyorgarligining asosi
hisoblanadi. Shuning uchun mutaxassislarni oliy o’kuv yurtida tayyorlash unda
kasbiy faoliyat uchun etarli bo’lgan sifatlarni shakllantirish lozim.
Mutaxassis kasbiy tayyorgarligining asosiy va eng murakkab tomoni
(psixologik tomoni) - mutaxassis ruxiyatining kasbiy tayyorgarligi xisoblanadi.
Bu mutaxassisning  psixikasi ruxiy kuchlarining kasbiy masalalarni hal etishga
o’zining vazifalarini bajarishga tayyorligi va yo’nalganligi darajasidir. Hozirgi
zamoy    mutaxassisining    kasbiy    tayyorgarligida    uning     kommunikativ
tayyorligi   alohida   ahamiyatga   ega.    Bunday   tayyorgarlik  mutaxassisda
odamlar bilan kasbiy muhit o’rtasida  yakin alokalar yaratishga, xodimlar va
raxbarlar o’rtasida  uzaro munosabatlarni o’rnata olishga va rivojlantirishga
qodirligi kuzda tutiladi  Shaxsning    kommunikativ   tayyorligi    fakatgina
etarlicha darajada rivojlanganligi u so’z va tildan to’g’ri foydalanishni
bilganidagina mavjud bo’ladi. Shaxsning nutkiy madaniyati uning   fikrlash
madaniyati   rivojlaganligining   ko’rsatkichi  hisoblanadi! Shuning uchun
mutaxassisning shaxsiy va kasbiy kamol topishini muxim shartlaridan   biri
uning   kasbiy   nutkiy   madaniyatini   rivojlantirish xisoblanadi.
Mutaxassisning kommunikativ tayyorgarligi deganda uning  empativligi,
xushmuomalaligi, o’rtoqlik hissining shakllanganligi, jamoatchilikni
rivojlantirishni bilishi, kasbdoshlari bilan o’zaro aloqalar hamda
munosabatlarga tayyorligini va kodirligini, yuzaga kelgan kiyinchiliklarni
to’g’ri xal eta olishni bilishi, ishda, xodimlar, kasbdoshlari bilan
munosabatlarda murosaga kelishni bilishi kuzda tutiladi.