Қуръоннинг жамланиши. Абу Бакр даврларида Қуръоннинг жамланиши

Ҳижратдан кейинги даврда Қуръоннинг ёзиб борилиши ва жамланишига доир Зайд ибн Собитнинг сўзи эътиборга молик: “Биз Пайғамбар (с.а.в.) ҳузурларида тери бўлакларига Қуръонни ёзар эдик”. (Ҳоким “Мустадрак”). Яна унинг ривоят қилишича, “Расулуллоҳ (с.а.в.) ҳузурларида ваҳийни ёзиб борар эдим. У киши менга ёзиб бўлганимдан сўнг “Ўқи!” дер эдилар. Мен ўқир эдим. Агар бирор нарса тушиб қолган бўлса тўғрилар эдилар”.

Муслим ривоят қилишича, “Расулуллоҳ (с.а.в.): Мендан Қуръондан бошқа нарсани ёзиб борманглар”, деганлар.

Ушбу даврда Муҳаммад (с.а.в.)га котиблик қилганлар Абдуллоҳ ибн Арқам, Зайд ибн Собит, Жаъфар, Умар, Усмон, Муғийра, Муовия, Холид ибн Саъийд ибн Ослар ҳисобланади.

2-босқич.

2-босқич.

Абу Бакр (р.а.) даврларида Қуръоннинг ёзма яхлит ҳолга келтирилиши.632 йил Ямома жангидан сўнг Умар ибн Хаттоб ушбу давр учун янгича ёндашувни кўтариб чиқди. У ҳам бўлса, Қуръонни ёзма равишда жамлаш зарурлиги ғояси эди. Ривоятга кўра, Абу Бакр (р.а.) давридаги дастлабки ёзма жамланишга Қуръонни ёд билганларнинг вафоти, унинг кишилар онгидан кўтарилиш хавфи сабаб бўлган. Чунки Ислом тарихига оид манбаларда ушбу жангда 70 нафар Қуръонни ёд олган кишилар вафот этгани нақл этилади.

Айрим ўринларда келтирилган маълумотларга кўра, Зайд ибн Собит “Лақод жаакум...” (Тавба: 128) оятини Хузайма ибн Собит Ансорийдан топгани ва уни Тавба сурасига киритгани, яна бошқа ривоятда “Минал муъминийн рижалун садақу ма ъаҳадуллоҳа алайҳи” (Аҳзоб: 23) оятини қидириб, Абу Хузайма ал-Ансорийдан топгани ва Аҳзоб сурасига киритгани айтилган.

Айрим ўринларда келтирилган маълумотларга кўра, Зайд ибн Собит “Лақод жаакум...” (Тавба: 128) оятини Хузайма ибн Собит Ансорийдан топгани ва уни Тавба сурасига киритгани, яна бошқа ривоятда “Минал муъминийн рижалун садақу ма ъаҳадуллоҳа алайҳи” (Аҳзоб: 23) оятини қидириб, Абу Хузайма ал-Ансорийдан топгани ва Аҳзоб сурасига киритгани айтилган.

Ушбу жамланма “суҳуф бакрия”–“Абу Бакр саҳифалари” ёки “Абу Бакр мусҳафи” сифатида номланиб, етти лаҳжани ўз ичига олган деб ҳисобланади. Кейинги Усмон мусҳафи эса, умуман олганда, етти лаҳжадан бири Қурайш лаҳжасига кўра ёзилган. Мазкур мусҳаф аввал Абу Бакрда, унинг вафотидан сўнг Умар ибн Хаттобда, кейин эса, унинг қизи Ҳафсада сақланади.