Urmaiov N. J

Respublikamiz bo‘yicha sug‘oriladigan qishloq xo‘jaligi yerlarining sifat bahosi
^Viloyatlar 0 ‘rtacha ball boniteti
^{Qoraqalpog‘iston Respublikasi} 41
^Andijon 57
Buxoro 50
^Jizzax 51
^Qashqadaryo 51
Navoiy 52
^Namangan 59
^Samarqand 57
Surxondaryo 56
^Sirdaryo 51
Toshkent 59
^Farg‘ona 56
^Xorazm 53
^{Respublika bo‘yicha:} 55
Manba: Ozbekiston Respublikasi yer resurslari va Davlat kadastri qo‘mitasi ma'lumotlari.

Ushbu jadval ma'lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, respublikamizda yerlarning o‘rtacha ball boniteti 55 ballni tashkil etadi. Namangan, Toshkent, Andijon va Samarqand viloyatlari yerlarining o'rtacha ball boniteti boshqa

64


viloyatlar ko‘rsatkichiga nisbatan yuqori ko‘rsatkichga ega. Mamlakatimizda eng past ball bonitetga ega yerlar Qoraqalpog'iston Respublikasi, Buxoro, Sirdaryo, Jizzax va Qashqadaryo viloyatlarida joylashgan.
Qishloq xo‘jalik yerlarining sifati 10 ta klassga ajratilib, 100 ballik tizimda baholanadi. Bunda 1-2-klasslarga holati yomon yerlar kiradi va ular 0- 20 ball bilan baholanadi, 3-4-klasslarga holati o'rtachadan past yerlar kiradi va ular 21-40 ball bilan baholanadi, 5-6-klasslarga holati o‘rtacha yerlar kiradi va ular 41-60 ball bilan baholanadi, 7-8-klasslarga holati yaxshi yerlar kiradi va ular 61-80 ball bilan baholanadi va nihoyat 9-10-klasslarga holati eng yaxshi yerlar kiradi va ular 81-100 ball bilan baholanadi. Mamlakatimizda 10-klassga kiruvchi, ya'ni 91-100 ballga ega yerlar faqat Andijon (35 ga), Namangan (1301 ga), Samarqand (547 ga), Toshkent (29 ga) va Farg‘ona (452 ga) viloyatlarida mavjud.
Yer monitoringi 0 ‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri qo‘mitasi, ushbu qo‘mitaga qarashli viloyatlardagi Yer resurslari va davlat kadastri boshqarmalari, O'zbekiston Respublikasi qishloq va suv xo'jaligi vazirligi, respublikadagi boshqa manfaatdor vazirliklar, idoralar va tashkilotiarning bevosita ishtirokida amalga oshiriladi.
Yer monitoringi - yer tarkibidagi o'zgarishlami o‘z vaqtida aniqlash, yerlarga baho berish, salbiy jarayonlarining oldini olish va oqibatlarini tugatish uchun yer fondining holatini kuzatib turish tizimidan iborat. Davlat yer kadastri yuritishni, yerdan foydalanishni, yer tuzishni, yer fondidan belgilangan maqsadda va oqilona foydalanish ustidan davlat nazoratini amalga oshirishni, yerlarni muhofaza qilishni axborot bilan ta'minlash yer monitoringi asosida amalga oshiriladi.
Davlat yer kadastri - yerlaming tabiiy, xo'jalik va huquqiy rejimi, ularning toifalari, sifat ko‘rsatkichlari va bahosi, yer uchastkalarining joylashgan manzili va o‘lchamlari, ulami yer egalariga, yerdan foydalanuvchilarga taqsimlash to‘g‘risidagi zamr, ishonchli ma’lumotlar va hujjatlar tizimidan iborat.
1998-yil 28-avgustda O'zbekiston Respublikasining «Davlat Yer kadastri to‘g‘risida»gi Qonuni qabul qilingan. Davlat yer kadastri yer munosabatlarini tartibga solish, yerdan oqilona foydalanish va uni muhofaza qilish, yer tuzishni tashkil etish, yer uchun to‘lanadigan haq miqdorini asoslash, xo‘jalik faoliyatiga baho berish maqsadida barcha tashkilot, korxonalarda fuqarolarni yer to‘g‘risidagi ma'lumotlar bilan ta’minlashga moTjallangan. Davlat yer kadastri yerning qiymat bahosini aniqlashni taqozo etdi va uni tarkibiga olgan boTadi. Davlat yer kadastrining maTumotlari yerlardan foydalanish va ulami muhofaza qilishda, yer uchastkalari berish va ulami olib qo'yishda, yer uchun toTanadigan haq miqdorini belgilashda, yer


65


tuzish ishlarini o'tkazishda, xo'jalik faoliyatiga baho berishda hamda yerlardan foydalanish va uiami muhofaza qilish yuzasidan boshqa tadbirlami amalga oshirishda majburiy tartibda tatbiq etiladi. Davlat yer kadastri butun respublika uchun yagona tizim asosida davlat byudjeti mablag‘lari hisobidan davlat yer kadastri va yer tuzish xizmati organlari tomonidan yuritiladi.
Davlat yer kadastri quyidagilardan tashkil topadi:
- yerdan foydalanuvchilar;
- yer maydoni, uning tarkibi, sifati;
- yemi iqtisodiy baholash.
Yerlami iqtisodiy baholash bir qancha iqtisodiy muhim masalalami hal etishga qaratilgan bo‘lishi lozim. Eng avvalo, yer umumxalq, davlat mulki sifatida baholanishi maqsadga muvofiqdir. Shunda mamlakat milliy boyligining tarkibi - yerning qiymatini, ulushini aniqlash imkoniyati yaratiladi. Shuning bilan birgalikda yeming asosiy vosita sifatida baholanishi ham hal etilishi lozim.
Respublikamizda qishloq xo'jalik yerlarining qiymatini baholash tartibini belgilash maqsadida iqtisodchi olimlar F.Q.Qayumov, A.Abdug‘aniyev, V.T.Frolov, J.M.Maqsudov, G.G.Nagayev, I.A.Akramov va A.A.Tursunovlar tomonidan « 0 ‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligiga moTjallangan yerlarini sifatiy, iqtisodiy va qiymat bahosini aniqlashning muvaqqat uslubi» ishlab chiqildi va u Yer resurslari davlat qo‘mitasining ilmiy- texnik Kengashi tomonidan 1998-yil 6-avgustda tasdiqlangan. Bu muvaqqat uslubiyatda qishloq xo‘jaligiga moTjallangan yerlaming qiymat bahosini (me'yoriy bahosini) aniqlasb tartibi ko‘rsatilgan. Bunda sug‘oriladigan yerlar, bahorikor yerlar va yaylov yerlaming me’yoriy bahosini aniqlash tartiblari lco‘rsatiIgan.
Sug'oriladigan yerlaming me'yoriy bahosini aniqlashning negizida qishloq xo'jalik ekinlari rivojlanishi uchun yerlaming ahamiyatliroq boTgan tabiiy xususiyatlari (tuproq bonitirovkasi) va me'yoriy sof foydasi qiymatini ko‘rsatuvchi sifatlari bo'yicha shu yerlaming solishtirma bahosi yotadi. Bonitirovkalashda tuproqning quyidagi asosiy xususiyatlari va tabiiy sharoitlari hisobga olinadi: tuproqning tipi, mexanik tarkibi, sug‘orib kelinayotganlik muddati, termik resurslar bilan ta’minlanganligi, tuproq hosil qiluvchi jins, yer osti suvining chiqib ketishi, sho'rlanish, erroziyalanish, tosh va gipslanish darajalari. Eng yuqori baho 100 ball bilan eng yuqori mahsuldorlikka ega, eng yaxshi tuproqlar baholanadi.
Tuproqning tabiiy unumdorligini, mahsuldorligini va uning qishloq xo‘jaligida foydalanishga yaroqliligini hisobga ohb respublikamizdagi sug'oriladigan yerlaming ball bonitetlari bo'yicha 10 ta klassi o'matilgan. Bunda, 1-klassga 10 ballgacha, 2-klassga 11 balldan 20 ballgacha, 3-klassga 21
balldan 30 ballgacha, 4-klassga 31 balldan 40 ballgacha, 5-klassga 41 balldan


66


50 ballgacha, 6-klassga 51 balldan 60 ballgacha, 7-klassga 61 balldan 70 ballgacha, 8-klassga 71 balldan 80 ballgacha, 9-klassga 81 balldan 90 ballgacha va 10-klassga 91 balldan 100 ballgacha boigan ball bonitetiga ega sug'oriladigan qishloq xo'jalik yerlari kiradi.
Agronomiya nuqtai nazaridan bonitet ballari baholashning 100 ballik shkalasi bo'yicha 1 ball bahoga qabul qilingan har bir gektardan olinadigan hosildan kelib chiqib, aniq bir qishloq xo‘jalik ekini uchun kadastrli hisoblangan hosildorlikda namoyon bo'ladi. Ball bonitetlari bo'yicha asosiy qishloq xo‘jalik ekinlarining kadastrli hisoblangan hosildorligi 3.5-jadvalda keltirilgan.
3.5-jadval