Urmaiov N. J., R o ‘ziyev O. A., Gulmatov J. Q., Berdiyev S. R. Qishloq xo‘jaligiiqtisodiyoti «tafakkur»

Dehqon xo‘jaliklari faoliyarining asosiy ko‘rsatkichlari
Ko'rsatkichlar
0 ‘lchov
birligi
2005
2006
2007
2008
2009
Qishloq xo'jalik yalpi 
inahsulotida dehqon 
xo'ialiklarimng ulushi
%
61,7
62,3
64,1
65,3
63,3
Sh.i. o‘simlikchilikda
%
20.6
21,5
22,9
22,0
23,4
chorvachilikda
%
41,1
40,8
41,2
43,3
39,9
Dehqon xocjaliklari 
boni
dona
4544420
4631675
4673210
4703433
4759174
Dehqon xo‘jaliklariga 
biriktirilgan ekin 
maydoni
ming ga
441,9
454,8
458,0
466,7
472,8
Jami ekin maydonida 
tlehqon xo‘jaliklarining 
ulushi
%
12,1
12,5
12,9
12,9
13,1
Manba: 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi ma'lumotlari.
Ushbu jadval ma’lumotlaridan ko'rinib turibdiki, mamlakatimizda 
yalpi qishloq xo'jalik mahsulotlari tarkibida dehqon xo‘jaliklarining ulushi 
ancha yuqoridir.
Mamlakatimizda 2009-yilda qishloq xo'jalik yalpi mahsulotining 63,3 
foizi 
dehqon 
xo'jaliklari 
tomonidan 
yaratilgan. 
2009-yil 
holatiga 
mamlakatimizda 4759174 ta dehqon xo‘jaliklari mavjud bo‘lib, ularga 472,8 
ming gektar ekin maydoni ajratib berilgan, bu jami ekin maydoninig 13,1 
foizini tashkil etadi. 2009-yil 1-yanvar holatiga jami qoramollarning 92,8 foizi, 
shu jumladan sigirlaming 94,3 foizi, qo‘y va echkilaming 76,9 foizi, 
yilqilarning 82,2 foizi, parrandalarning 65,8 foizi dehqon xo'jaliklari hissasiga 
to‘g‘ri keladi. 2008-yilda jami yetishtirilgan go‘shtning 95,0 foizi, sutning 96,8 
foizi, tuxumning 61,8 foizi dehqon xo'jaliklari hissasiga to‘g‘ri keladi.
39
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Surxondaryo 
viloyatida 
2008-yil 
1-yanvar 
holatiga 
dehqon 
xo'jaliklarining umumiy soni 386307 ta bo‘lib, yuridik shaxs maqomiga ega 
bo‘lgan dehqon xo‘jaliklari soni 512 tani tashkil etadi. Ularga 64738 gektar yer 
maydoni biriktirilgan. 2007-yilda Surxondaryo viloyati bo‘yicha ishlab 
chiqarilgan 96,5 ming tonna kartoshkaning 94,2 ming tonnasi (97,6 %), 349,7 
ming tonna sabzavotning 261,9 ming tonnasi (74,9 %) dehqon xo‘jaliklari 
tomonidan yetishtirildi.
Fermer va dehqon xo‘jaliklarida ekinlaming hosildorligi, chorva 
hayvonlarining mahsuldorligi boshqa turdagi xo‘jaliklardagiga nisbatan ancha 
yuqoii. Chunki ularda mulkka egalik hissi va moddiy manfaatdorlik ancha 
yuqori, ular o‘z mehnatlari natijalariga o‘zlari egalik qiladi. Shuning uchun 
ham mamlakatimizda fermer va dehqon xo‘jaliklarining faoliyatini yanada 
rivojlantirishga alohida e'tibor berilmoqda.
Qishloq xo‘jalik mahsulotlari ishlab chiqarishda boshqa tarmoq 
korxonalariga tegishli yordamchi xo‘jaliklar ham ishtirok etadi. Masalan, 
transport korxonasi o‘z xodimlarining qishloq xo‘jalik mahsulotlariga boigan 
talabini qondirish maqsadida m aium yer uchastlcasini ijaraga olib, yordamchi 
xo‘jalikni tashkil etishi va unda turli qishloq xo‘jalik mahsulotlarini ishlab 
chiqarishi mumkin.
Respublikamizda mustaqillikkacha boigan davrda qishloq xo‘jalik 
tarmogida 
qo'shma 
korxonalar 
mavjud 
boimagan. 
Mustaqillikka 
erishilgandan so‘ng erkin bozor munosabatlari barpo etilishi mulkchilikning 
shu turini va unga asoslangan tadbirkorlik shaklini tashkil etish hamda faoliyat 
yuritishi uchun huquqiy, iqtisodiy asoslar yaratib berildi. Ularda qo‘shma 
tadbirkorlik mulkdorlaming moddiy va pul mablag‘larini birlashtirish yo‘li 
bilan tashkil etilishi ta'kidlangan. Hozirgi vaqtda mamlakatimiz qishloq 
xo'jaligida qo'shma korxonalaming tashkil etilishi va ulaming faoliyat yuritishi 
talab darajasida emas. Vaholanki hukumatimiz tomonidan xorijiy investorlar 
uchun barcha huquqiy va iqtisodiy shart-sharoitlar yaratib berilgan. Jumladan, 
chet ellik tadbirkorlaming qonun doirasida erkin faoliyat yuritish va mulkiga 
egalik qilish kafolati ta’minlangan. Respublikamizda ishlab chiqarish faoliyati 
bilan shug‘ullanuvchi chet ellik tadbirkorlarga soliq hamda bojxona 
to‘lovlariga oid ko‘plab imtiyozlar ham joriy etilgan. Xorijiy investorlami 
mazkur imkoniyat va shart-sharoitlar bilan tanishtirish orqali ulami 
mamlakatimiz qishloq xo‘jaligiga kengroq jalb etishga erishish lozim.
Kelajakda mamlakatimizda chet ellik tadbirkorlarga yanada qulay 
investitsion muhitni yaratib, ulami qishloq xo‘jaligi tarmog‘iga kengroq jalb 
etish va ulaming sarmoyalari evaziga mazkur tarmoqqa zamonaviy 
texnologiyalarni jalb etish, qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qayta ishlash hajmini 
keskin oshiiish muhim vazifalardan biridir. Qishloq xo‘jaligik mahsulotlarini 
ishlab chiqarish va yetishtirilayotgan mahsulotlami qayta ishlash, ulami
40
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

iste’mol uchun tayyor bo‘lgan mahsulotlarga aylantirish uchun turli xildagi 
qo‘shma korxonalami tashkil etish mumkin. Bu jarayon mamlakat qishloq 
xo'jaligiga yangi texnikalar, ilg‘or, samarali texnologiyalar kirib kelishini 
ta'minlaydigan chet el valyutalari oqimini ko‘paytiradi. Natijada tarmoqning 
moddiy-texnika bazasi mustahkamlanib, 
ishlab chiqarish kuchlarining 
rivojlanishi va maqsadga muvofiq joylashishi ta'minlanadi. Qishloq xo'jaligida 
qo'shma korxonalaming tashkil etilishi xalqaro miqyosda mehnat taqsimotmi 
rivojlantirishga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Ular tufayli qo‘shimcha ish joylan 
tashkil etilib, aholini ish bilan ta’minlash muammosi hal qilinishiga m a’lum 
darajada ulush qo'shiladi. Bu korxonalarda faoliyat ko‘rsatayotganlammg 
moddiy sharoiti yaxshilanishini ta'minlaydi. Pirovard natijada aholim sifatli 
mahsulotlar bilan ta'minlanish darajasi yuksalib, turmush darajasi oshadi.
Qisqacha xulosalar
Qishloq xo'jaligida amalga oshirilgan agrar-iqtisodiy islohotlar 
natijasida jamoa, xususiy va aralash mulkchilik shakllari bosqichma-bosqich 
barpo etilib, muttasil rivojlantirilmoqda. Xususiy mulkchilik asosida fermer va 
dehqon xo‘jaliklari va tadbirkorlikning boshqa shakllari tashkil qilinib, taraqqiy 
ettirilmoqda.
Qishloq 
xo‘jaligida 
dehqonlarning 
moddiy 
manfaatdorligini 
ta'minlovchi, ularda haqiqiy mulkdorlik hissini uyg'otuvchi xo‘jalik yuritish 
shakllarini joriy etishga ham alohida e’tibor berib kelinmoqda.
Qishloq xo‘jaligida davlat ahamiyatiga molik bo‘lgan ayrim 
masalalami hal etish uchun tarmoqda davlat mulki va unga asoslangan xo‘jalik 
yuritish shakli ham saqlab qolingan. Kelajakda xususiy hamda qo‘shma 
mulkchilikka asoslangan korxonalami rivojlantirishga e’tibomi kuchaytirish 
maqsadga muvofiqdir.