Urmaiov N. J., R o ‘ziyev O. A., Gulmatov J. Q., Berdiyev S. R. Qishloq xo‘jaligiiqtisodiyoti «tafakkur»

Markaziy Osiyoda don yetishtirish hajmi to‘g‘risida
ma'lumot
Davlatlar
Ekin maydoni, 
mln. ga
Yalpi hosil, 
mln. tonna
Hosildorlik,
s/ga
1992
2005
1992
2005
1992
2005
Qozog'iston
13,72
11,50
18,29
11,10
13,0
10,0
Qirg‘iziston
0,25
0,42
0,68
0,95
27,0
22,0
Turkmaniston
0,20
0,90
0,38
2,83
19,0
31,0
Tojikiston
0,18
0,32
0,17
0,63
9,0
20,0
0 ‘zbekiston
0,63
1,40
0,96
5,75
15,0
41,0
Ushbu jadval ma'lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, Markaziy Osiyoda 
Qozog'iston Respublikasi don yetishtirish bo‘yicha yetakchi bo'lib, ikkinchi 
o'rinni mamlakatimiz egallaydi. Mamlakatimiz donli ekinlar hosildorligi 
bo‘yicha eng yuqori ko‘rsatkichga ega.
Amalga 
oshirilayotgan 
islohotlar 
natijasida 
keyingi 
yillarda 
dehqonchilik mahsulotlari yetishtirishda xo‘jalik yuritish shakllari salmog'i 
ham o‘zgarmoqda. 2007-yil holatiga boshoqli donning 81,6 foizi fermer 
xo‘jaliklarida, 16,7 foizi esa dehqon xo‘jaliklarida yetishtirilgan (13.4-jadval).
256
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

13.4-jadval
2007-yilda dehqonchilik mahsulotlari ishlab chiqarishning xo‘jalik yuritish 
shakllari bo‘yicha tarkibi, jam iga nisbatan foizda
Mahsulotlar
Qishloq xo‘jalik 
korxonalari
Fermer
xo'jaliklari
Dehqon
xo'jaliklari
Boshoqli don
1,7
81,6
16,7
Kartoshka
0,5
15,0
84,5
Sabzavot
0,9
33,2
65,9
Poliz
1,7
49,5
48,8
Meva
2,1
45,7
52,2
Uzum
1,9
54,5
43,6
Manba: Davlat statistika qo'mitasi axborotnomasi ma'lumotlari.
Mamlakatimiz qishloq 
xo‘jaligida muhim 
o'rinni 
egallovchi 
mahsulotlardan yana biri paxtadir. 2008-yilda 3400,5 ming tonna paxta 
xomashyosi davlatga sotilgan bo‘lib, 2007-yilga nisbatan 92,3 foizni tashkil 
etadi. Paxta ekin maydoni 2008-yilda 1425,0 ming gektar bo‘lib, 2007-yilga 
nisbatan 98,2 foizni tashkil etgan. 2009-yilda esa paxta ekin maydoni 1347,1 
ming gektami tashkil etgan.
Yurtimiz g‘o‘za o‘simligi ekiladigan eng shimoliy mamlakatlardan biri 
bo‘lib, uni yetishtirish uhcun qulay shart-sharoit va xalqimiz tomonidan 
to‘plangan boy tajriba mavjud. 0 ‘zbekiston hozirgi vaqtda paxta yetishtirish 
bo'yicha dunyoda oltinchi, uni eksport qilish bo‘yicha esa ikkinchi o'rinda 
turadi.
Ta'kidlash kerakki, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi ta'siri oqibatida 
jahon bozorida paxta xomashyosiga boTgan talabning pasayishi kuzatilmoqda. 
Biroq bu jarayon o‘zbek paxtasiga boTgan ehtiyojga jiddiy ta’sir 
ko'rsatmayapti. Chunki serquyosh zaminimizda yetishtirilgan paxta tolasi 
rangi, tolasining uzunligi, pishiqligi jihatdan tashqi bozorda raqobatbardosh 
boTib, sifat ko'rsatkichlari bo'yicha ustunlikka ega. Jahon bozorida raqobat 
tobora kuchayib borayotgan bir paytda mamlakatimizda paxta eksporti hajmini 
oshirish, uning raqobatbardoshligini ta'minlash bo‘yicha tegishli chora- 
tadbirlar amalga oshirilayotgani o‘z samarasini berayotganini ta’kidlash joiz. 
Milliy sertifikatlashda jahon amaliyotida qoTlanilayotgan “HVI” tizimiga 
o'tilgani, paxta terminallari, transport infratuzilmasi va logistikaning yaxshi 
yoTga qo‘yilgani, eng muhimi barcha xaridorlarga teng imkoniyatlar yaratilib, 
shartnoma hajmlari, yetkazib berish va hisob-kitob shartlari bo'yicha hech 
qanday cheklovlarga yo‘1 qoyilmayotgani bu borada muhim omil boTayotir.
257
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Mustaqillikning ilk yillarida mamlakadmiz aholisining kartoshkaga 
bo‘lgan ehtiyoji to'liq qondirilmas va shu sababli ehtiyojning ma'lum qismi 
chetdan sotib olingan kartoshka hisobidan qondirilar edi. Ushbu holatga barham 
berish va o‘zimizda yetishtirilgan kartoshka bilan mamlakatimiz aholisi 
ehtiyojini to‘liq qondirish borasida izchil islohotlar olib borildi. Jumladan, 
yurtimizda kartoshka seleksiyasi va urug'chiligini rivojlantirishga alohida e'tibor 
qaratilib, mahalliy sharoitlarga mos, yuqori hosilli, kasalliklarga chidamli navlar 
yaratildi. Gollandiyadan ham kartoshkaning yuqori hosilli navlari olib kelib 
ekildi va mahalliy sharoitlarga moslashtirildi. Buning natijasida yurtimizda 
kartoshka yetishtirish hajmi keskin oshdi.
Mamlakatimiz viloyatlari bo‘yicha 2008-yilda kartoshka ekin maydoni, 
hosildorligi va yalpi hosili to‘g‘risidagi ma'lumotlar 13.5-jadvalda keltirilgan.
13.5-jadval