|
Amortizatsiya qilinishi kerak bo‘lgan mol-muik amortizatsiyaning
eng yuqori me’yorlari
x»
A s o s iy v o s ita la m i n g n o m i
A m o r tiz a ts iy a n in g
y i l l i k e n g y u q o r i
m e 'y o r i , fo iz la r d a
Binolar, im oratlar va inshootlar
1
B in o la r , im o r a tla r
5
2
K o 'p r i k l a r
3
D a m b a l a r , t o ‘g ‘o n Ia r
4
K o r x o n a la m in g te m ir v o 'l l a r i
5
O i r g ‘o q n i m u s ta h k a m io v c h i, q i r g 'o q n i h im o v a lo v c h i in s h o o tla r
6
R e z e r v u a r la r , s is te m a la r , b a k la r v a b o s h q a s i g ‘im la r
7
Ic h k i x o 'i a l i k v a x o 'i a lik l a r a r o s u g 'o r i s h ta r m o g ‘i
8
Y o p iq k o lle k to r - d r e n a i ta r m o g 'i
9
S D o rt-so g ‘lo m la s h tir is h in s h o o tla ri
10
I s s iq x o n a la r v a p a m ik la r
11
B o s h q a in s h o o tla r
97
www.ziyouz.com kutubxonasi
A s o s iy v o s ita la m i n g n o m i
A m o r tiz a ts iy a n in g
y illik e n g y u q o r i
m e 'y o r i , fo iz la r d a
U z a t i s h q u r i l m a l a r i
1
E l e k tr u z a t is h h a m d a a lo q a q u r ilm a la r i v a lin iy a ia r i
8
2
I c h k i g a z q u v u r la r i v a b o s b q a q u v u r la r
3
V o d o p r o v o d , k a n a l iz a ts iy a v a is s iq lik ta r m o q la r i
K u c h - q u v v a t b e r a d i g a n m a s h i n a l a r v a u s k u n a l a r
I
I s s iq lik te x n ik a u s k u n a la r i
8
2
T u r b in a u s k u n a la r i v a g a z tu rb in a la ri q u r ilm a la r i
3
E l e k tr d v ig a te lla r i v a d iz e l- g e n e r a to r la r
4
K o m p le k s q u r il m a la r
5
B o s h q a
k u c h - q u v v a t
b e r a d ig a n
m a s h i n a la r
v a
u s k u n a la r
(h a r a k a tla n u v c h i tr a n s p o r td a n ta s h q a r i)
F a o l i y a t t u r l a r i b o 'y i c h a
is h
m a s h i n a i a r i v a
u s k u n a l a r
( h a r a k a t l a n u v c h i t r a n s p o r t d a n t a s h q a r i )
1
lq tis o d iy o tn in g
b a r c h a
ta r m o q la r ig a
te g is h li
m a s h i n a la r
v a
u s k u n a la r
15
2
Q is h lo q x o ‘ja Iig i tr a k to r la r i, m a s h i n a la r i v a u s k u n a la r i
3
Y o T d o s h , u y a li a lo q a , r a d io te le f o n , p e y jin g a lo q a u s k u n a la r i
4
N a s o s la r
5
Y u k tr a n s p o r ti, y u k o r tis h - tu s h ir is h m a s h i n a la r i v a u s k u n a la r i
6
B o s h q a m a s h i n a la r v a u s k u n a la r
H a r a k a t l a n u v c h a n t r a n s p o r t
1
A v to m o b il tr a n s p o r tin in g h a r a k a td a g i ta r k ib i, is h la b c h iq a r is h
tr a n s p o r ti
2 0
2
Y e n g il a v to m o b illa r
3
S a n o a t tr a k to r la r i
4
K o m m u n a l tr a n s p o r t
10
5
B o s h q a tr a n s p o r t v o s ita la r i
2 0
K o m p y u t e r , m a T u m o t l a r n i q a y t a i s h l a s h u s k u n a l a r i
1
K o m p y u te r la r
2 0
2
N u s x a k o ‘c h ir is h - k o ‘p a y tir is h te x n ik a s i
3
B o s h q a la r
B o s h q a g u r u h l a r g a k i r i t i l m a g a n q a t ’iy b e l g i l a n g a n a k t i v l a r
1
K o ‘p y illik d o v - d a r a x tla r
10
2
I d o r a m e b e li v a u s k u n a la r i (s h u j u m la d a n te le f o n a p p a r a tla r i,
h is o b la s h q u r ilm a la r i v a b o s h q a la r )
15
3
B o s h q a la r
10
M a n b a : 0 ‘z b e k i s to n R e s p u b lik a s i s o liq K o d e k s i.
Soliq solish maqsadlari uchun har bir kichik guruh bo‘yicha
amortizatsiya me'yorim qo‘llash orqali, biroq ushbu Kodeksda belgilangan eng
yuqori me'yordan oshmagan holda hisoblab chiqiladi. Soliq solish maqsadlari
uchun amortizatsiyani ushbu Kodeksda belgilanganidan pastroq va soliq
to‘lovchining hisob siyosatida mustahkamlab qo‘yilgan me'yorlar bo'yicha
hisoblashga y o i qo‘yiladi.
98
www.ziyouz.com kutubxonasi
Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar fan-texnika taraqqiyoti
natijasida yaratilgan zamonaviy, serunum texoika vositalarini sotib olishga
intiladi. Xo‘jalikda ma'naviy jihatdan tez eskiradigan asosiy vositalar uchun
tezkor amortizatsiya usulidan ham foydalaniladi. Lekin bu jarayon ular
yordamida yetishtiriladigan mahsulotlaming tannarxlariga bevosita ta’sir etadi.
Chunki bunda mahsulot tannnarxiga o'tkaziladigan amortizatsiya summasi
ko'payadi. Shuning uchun bu usulni qoilashdan avval ulaming o'rindoshligini,
sarf-xarajatlarini va boshqa jihatlarini e'tiborga olish lozim.
Qishloq xo'jaligi fondlari tarkibida
aylanma fondlar
ham muhim
ahamiyatga ega. Aylanma fondlar - mahsulot ishlab chiqarish, xizmatlami
bajarish jarayonida bir marta qatnashib, qiymatini shu mahsulotlarga to‘liq
o‘tkazib, o ‘z shaklini ham o‘zgartiradigan vositalardir. Ularga urug‘liklar,
yoqilg‘i, yog'lovchi materiallar, kimyoviy vositalar, yem-xashaklar, kam
qiymatli, tez to‘zuvchi materiallar, joriy va valyuta hisob raqamlaridagi,
kassadagi mablag‘lar va boshqa shu kabilar kiradi. Aylanma fondlar ishlab
chiqarish va realizatsiya jarayonining uzluksiz amalga oshishini ta'minlab
turadi. Aylanma fondlar qishloq xo‘jalik ishlab chiqarish jarayonida bir
marotaba qatnashib, o‘z shaklini o'zgartiradi. Masalan, ekilgan urug‘
o‘simlikka, mineral o‘g‘itlar esa oziqa moddalarga aylanadi, yonilg'idan
foydalanish natijasida mashina-traktorlar ish bajaradi va hokazo.
Qishloq xo'jaligida aylanma fondlar iqtisodiyot boshqa tarmoqlaridagi
aylanma fondlardan farq qilib, quyidagi o'ziga xos xususiyatlarga ega:
a) ishlab chiqarish siklining uzoq davom etishi munosabati
bilan
aylanma fondlar aylanishining sekinligi. Aylanma fondlami tashkil etishda
uning bu xususiyatini inobatga olish lozim;
b) mehnat predmeti xarajatlarining notekisligi va qishloq xo'jaligi
ishlab chiqarishining mavsumiyligi sababli yilning turli davrlarida aylanma
fondlar sarfi tarkibining keskin o‘zgarib turishi. Qishda aylanma fondlar sarfi
tarkibida yem-xashakning salmog'i yuqori bo‘lsa, bahorda urug‘lik, yoqilg‘i-
moylash materiallari, o‘g‘it, ehtiyot qism va boshqalaming sarfi keskin ortadi;
d) aylanma fondlaming bir qismi ichki
xo‘jalik
ehtiyoji uchun
foydalaniladi. Qishloq xo‘jalik mahsuJotlarining bir qismi sotilmaydi, balki
natural shaklida (um giik, yem-xashak va hokazo) qaytadan ishlab chiqarish
jarayonida foydalaniladi;
e) xo‘jalik yuritishning turli-tuman shakllari sharoitida aylanma
fondlami moliyalashtirish manbalarining turlicha boiishi.
Aylanma
fondlarining
aylanishi
o'zida
uch
bosqichni
mujassamlashtiradi: ta'minot, ishlab chiqarish va realizatsiya (sotish).
Aylanma fondlaming tarkibi korxonalaming ixtisoslashuviga qarab
turlicha boiadi. Masalan, don mahsulotlari yetishtiravchi korxonalarda
aylanma fondlaming asosiy tarkibini uragiik, o‘g‘it, yoqilgi, ehtiyot qismlar,
99
www.ziyouz.com kutubxonasi
texnikalar band etgan bo'lsa, chorvachilik korxonalarida bu tarkibni asosan
ozuqa, boquvdagi hayvonlar band etadi.
Qishloq xo‘jaligidagi aylanma fondlar turkumlanishi 5.2-chizmada
keltirilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
