Қурилиш конструкциялари фани муҳандисни шакллантирадиган фанлардан бири

А
в
/Р
в
> А
х
/Р
х 
Шунинг учун мўртмас бирикма такрорий юкланганда, унинг қаршилиги 
кафолат билан ишончни оқлайди. Конструкцияларнинг бир қисмининг кам 
юкланиши, иккинчи қисмининг эса ҳаддан ташқари ортиқ зўриқиши натижасида 
мўрт бузилиш содир бўлади. 
Силжувчан 
мўртмас 
бирикмалар 
конструкцияларнинг 
барча 
қисмига 
зўриқишни бир текис тақсимлаши эвазига бирикманинг ишончли ишлаш 
кафолатини беради. 

---

256 
Бирикманинг мустаҳкамлигини текширишда, ёғочнинг бутоғи, дарзи, қийшиқ 
толалиги каби нуқсонларига эътибор бериш керак. Нуқсонларнинг таъсири кам 
сонли мустаҳкам боғловчили бирикмада кўпроқ бўлади. Шунинг учун бирикмаларда 
зўриқишларни текис тарқатиш мақсадида кўп сонли майда боғловчилардан 
фойдаланиш керак. Бу ўз навбатида кўчиб-силжиш текисликлари сонини 
кўпайтириб, ёрилишдан ва синишдан содир бўладиган хавфни анча камайтиради 
(17.1-расм). 
P
0
P
x
2 
P
b
A
x
1 
AB 
0 
A 
17.1-расм. Боғловчилар сонининг бирикма мўртлигига таъсири графиги 
Бирикмадаги барча боғловчилар бир турда бўлиши ва бир хил бикрликка эга 
бўлиши ҳамда улар элемент ўқига нисбатан симметрик жойлашиши, қўшимча 
зўриқиш ҳосил қилмаслиги керак. Буюмнинг бириккан жойида кесим юзасини 
камроқ бўшаштиришга интилиш керак. 
Ишлаб чиқариш нуқтаи назаридан тайёрлаш ва йиғиш содда, текшириб 
турилиши қулай бирикмалар афзал ҳисобланади. 
Ёғоч конструкциялари элементларининг бирикмалари ҳисоби ҚМҚ 2.03.08-98 
га мувофиқ олиб борилади. Алоҳида боғловчи ёки бирикмага таъсир этувчи ҳисобий
зўриқиш, уларнинг юк кўтариш қобилиятидан ортмаслиги керак. 

---

257 
Ҳисоблаш жараёнида зўриқишлар боғловчиларнинг юк кўтариш қобилиятига 
мос равишда тақсимланади деб фараз қилинади.
Бирикмаларда зўриқишнинг бир қисмини бевосита, бошқа қисмини боғловчи 
орқали ўтказишга рухсат этилмайди. Бирикманинг ва унда қўлланилган 
боғловчининг турига қараб боғланувчи материалда эзилиш ва ёрилиш, боғловчида 
эса эгилиш содир бўлади. 
Бирикманинг юк кўтариш қобилияти қуйидаги шартлари орқали ҳисобланади:
ёғочнинг эзилиш шарти бўйича 
N
см
≤Т = R
скα 
А
см
 ;
(17.1) 
ёғочнинг силжишда ёрилишнинг шарти бўйича: 
ск
ср
cк
cк
А
R
Т
N



; (17.2) 
боғловчининг эгилишга ишлаш шарти бўйича 
N
n
≤T

; 
бу ерда:
 Ncм
, N
ск
– эзувчи, силжитиб-ёрувчи ҳисобий зўриқишлар; 
Т
– бирикманинг ёки алоҳида олинган боғловчининг ҳисобий юк кўтариш 
қобилияти; 
R
ск

– ёғочнинг бурчак остида эзилишга ҳисобий қаршилиги; 
А
см
;
 
А
ск
- эзилиш ва ёрилиш ҳисобий юзаси; 
N
n
=Pҳn
- бир дона боғловчи учун ҳисобий зўриқиш (Р-силжиш юзаси бўйича 
зўриқишлар йиғиндиси); 
n
- силжишдаги боғловчилар сони; 
Т
и
- эгилишга ишловчи боғловчининг юк кўтариш қобилияти;
ср
cк
R

- бурчак остидаги силжиб-ёрилиш юзаси бўйича ўртача ҳисобий қаршилик: 
е
l
R
R