Қурилиш конструкциялари фани муҳандисни шакллантирадиган фанлардан бири

p
c
pc
tg
K
q








2
1
0
45
1
( 21.3 ) 
бунда: K
c
- сейсмиклик коэффициенти ер қимирлаш кучига боғлиқ бўлади. 7 балл-
0,025; 8 балл-0,05; 9 балл - 0,10; га тенг бўлади. 
φ
1 
- грунтни турғунликка ҳисоблашдаги ички ишқаланиш бурчаги; σ
a
, σ
p
- 
статик ҳолдаги актив ва пассив босимлар. 
Тўлқин ўтиши натижасида грунтда қўшимча горизонтал номал σ
p
уринма τ
h
кучланиш ҳосил бўлади, буларни қуйидагича аниқлаш мумкин: 
0
0
2
1
2
1
T
C
K
T
C
K
s
c
c
h
p
s
c
h





















( 21.4 ) 
бунда: γ
s
- грунтнинг солиштирма оғирлиги; C
p
, C
s
- бўйлама ва кўндаланг тарқалиш 
тезлиги; Т
0
- ер тебранишларининг энг кўп бўлгандаги тебраниш даври. 
Бундан ташқари сейсмик кучни ҳам ҳисобга олинади: 
ik
t
c
i
k
ik
k
m
Q
S







0
( 21.5 ) 

---

330 
бунда: Q
k
– k нуқтага қўйилган юкнинг қиймати; m
i
– 1 дан 1,5 гача ўзгарадиган ва 
иморатнинг жавобгарлик синфларига боғлиқ коэффициент; 
ik
i



0
– келтирилган 
динамик коэффициент. Тиргович девор учун 
5
,
1
0


ik
i


Тебраниш шаклини ҳисобга 
олади. 
21.2.
Қурилиш майдонининг зилзилабардошлиги
Иншоот заминнинг зилзилага мустаҳкамлигини аниқлашда, тўлқинлар таъсири 
натижасида ҳосил бўлувчи сейсмик тебранишнинг юқори қиймати (α
max
) асосий роль 
ўйнайди. Шунинг учун ҳисоб ишларида сейсмик тезланишнинг юқори қийматини
тўғри ва аниқ белгилаш жуда катта аҳамият касб этади. 
Бу мақсадда аҳоли яшайдиган йирик пунктларда, ҳамда катта аҳамиятга эга 
бўлган саноат ва гидротехника қурилиш объектларида махсус геологик ва 
гидрогеологик қидирув ишлари олиб борилади. Бу қидирув ишлари натижасида 
кузатилган район учун йирик масштабли харита тузилиб, унда турли грунтлар ўзига 
хос баллар билан ифодаланади. Сейсмик хариталар умумий асосга таяниб тузилади. 
Бунда юқоридагиларни ҳисобга олиб грунтларнинг сейсмик хусусиятлари асос 
қилиб олинади. «Сейсмомикрорайон» харитаси деб аталувчи бундай хариталардан 
майдоннинг зилзилага нисбатан мустаҳкамлигини ва қурилиш иш-лари олиб бориш 
учун қулай бўлган майдон ахтаришда фойдаланилади. 
Грунтларнинг зилзила балини аниқлашда С.В.Медведев таклиф этган қуйидаги 
ифодадан фойдаланилади: 






k
k
м
м
U
U
k






lg
lg
67
,
1
(21.6)
бунда: k - ҳисоблаш балининг мезон грунтига нисбатан ортиқ ёки камлиги; U
к
, U
м
- 
кузатув олиб борилаётган ва мезон грунтларда зилзила тўлқинларининг тарқалиш 
тезлиги; ρ
к
, ρ
м
- кузатув олиб борилаётган ва мезон грунтлар заррача-ларининг 
зичлиги. 

---

331 
«Зилзилабардош заминлар» усули
Кейинги вақтда кучли зилзилалар юз берадиган жойларида кўплаб турли 
иншоотлар бунёд этилиши сабабли уларнинг сейсмик жиҳатдан мустаҳкамлигини 
таъминлаш асосий вазифадир. 
Ҳар қандай заминнинг зилзилага мустаҳкамлик ҳолатини аниқлашда 
грунтларнинг физик-механиқ ва мустаҳкамлик кўрсаткичларидан фойдаланиш 
мақсадга мувофиқ бўлиб қолди.
Қурилиш майдонининг зилзилага мустаҳкамлиги “Зилзилабардош заминлар” 
усулидан топилади.Бу усулга асосан ҳар қандай қурилиш майдонининг 
зилзилабардошлиги шу майдон ташқил топган грунтларнинг физик-механиқ ва 
мустаҳкамлик кўрсаткичлари ва иншоотнинг заминга таъсир этувчи босим қиймати 
ҳисобга олинган ҳолда аниқланади. Бунда қурилиш майдонининг ҳисобий зилзила 
бали шу майдон жойлашган жойнинг белгиланган баллдан ортиқ ёки камлиги 
сейсмик мустаҳкамлик коэффициенти орқали ифодаланади: