Urganch davlat universiteti X. R. Matyoqubov, J. K. Tojiyev texnologiya va dizayn

Katta miqyosdagi 
ishlab chiqarish ommaviy ishlab chiqarishga o`tish shaklidir. 
Katta  miqyosli  ishlab  chiqarishda  mahsulot  ishlab  chiqarish  uzoq  vaqt  davomida 
katta  hajmda  amalga  oshiriladi.  Odatda,  ushbu  turdagi  korxonalar  alohida  turdagi 
mahsulotlarni  ishlab  chiqarishga  ixtisoslashgan  yoki  predmet  turiga  ko`ra 
to`plamlarni ishlab chiqaradilar.  
Ommaviy ishlab chiqarish
 - bu bir vaqtning o`zida va parallel ravishda ishlab 
chiqariladigan,  bir  xil  maqsadga,  dizaynga,  texnologik  turdagi  bir  hil  bo`lgan  qat‘iy 
cheklangan mahsulotlarning doimiy ravishda chiqarilishi bilan tavsiflanadigan ishlab 
chiqarishni tashkil etish shakli.  
Ommaviy  ishlab  chiqarishning  o`ziga  xos  xususiyati  bir  xil  turdagi  mahsulotni 
uzoq vaqt davomida katta hajmda ishlab chiqarishdir. Ommaviy ishlab chiqarishning 
eng  muhim  xususiyati  mahsulot  turlarini  cheklashdir.  Zavod  yoki  ustaxonada  bitta 
yoki  ikkita  mahsulot  ishlab  chiqariladi.  Bu  birlashtirilgan  va  almashinadigan 
elementlarning mahsulotlarini loyihalashda keng qo`llanilishining iqtisodiy maqsadga 
muvofiqligini  yaratadi.  Mahsulotlarning  alohida  birliklari  bir-biridan  farq  qilmaydi 
(xususiyatlar  va  konfiguratsiyada  ozgina  farqlar  bo`lishi  mumkin).  Ishlab  chiqarish 
birligining  tizimdan  o`tishi  uchun  vaqt  juda  qisqa:  u  daqiqa  yoki  soat  bilan 
o`lchanadi. Oylik va yillik dasturlardagi mahsulotlar soni bir xil. Mahsulotlar yuqori 
standartlashtirish va ularning tarkibiy qismlari va qismlarini birlashtirish bilan ajralib 
turadi.  Ommaviy  ishlab  chiqarish  yuqori  darajadagi  murakkab mexanizatsiyalash  va 
texnologik  jarayonlarni  avtomatlashtirish  bilan  tavsiflanadi.  Ommaviy  ishlab 
chiqarish turi  avtomobil  zavodlari, qishloq  xo`jaligi  mashinalari  zavodlari,  poyabzal 
sanoati korxonalari va boshqalarga xosdir.  
Ishlab chiqarishning sezilarli hajmlari yuqori samarali uskunalardan (avtomatik 
mashinalar,  modulli  mashinalar,  avtomatik  liniyalar)  foydalanishga  imkon  beradi. 
Universal  uskunalar  o`rniga  maxsus  moslama  ishlatiladi.  Differentsial  texnologik 
jarayon  ularning  har  biri  uchun  cheklangan  miqdordagi  batafsil  operatsiyalarni 
amalga  oshirish  orqali  tor  ixtisoslashtirilgan  ish  joylariga  imkon  beradi.  Texnologik 
jarayonni  puxta  rivojlantirish,  maxsus  mashina  va  uskunalardan  foydalanish  yuqori 
malakali  ishchi-operatorlardan  foydalanishga  imkon  beradi.  Shu  bilan  birga,  yuqori 
malakali sozlash ishchilarining mehnatidan keng foydalaniladi.  

---

- 116 - 
 
Ishlab chiqarish turi uni tashkil etish, boshqaruv va iqtisodiy ko`rsatkichlarning 
xususiyatlariga hal qiluvchi ta‘sir ko`rsatadi. Ishlab chiqarish turining tashkiliy-texnik 
xususiyatlari  korxonaning  iqtisodiy  ko`rsatkichlariga,  faoliyatining  samaradorligiga 
ta‘sir qiladi. Mehnatning texnik qurollantirishi va ishlab chiqarishni yakka tartibdan 
ommaviy  va  ommaviy  ishlab  chiqarishga  o`tish  davrida  ishlab  chiqarish  hajmining 
o`sishi  bilan  tirik  mehnat  ulushi  kamayadi  va  uskunalarni  saqlash  va  ishlatish  bilan 
bog`liq  xarajatlar  oshadi.  Bu  ishlab  chiqarish  xarajatlarining  pasayishiga,  uning 
tarkibidagi  o`zgarishlarga  olib  keladi.  Shunday  qilib,  mahsulotlarni  ommaviy  ishlab 
chiqarishda  ilg`or  texnologik  jarayonlar,  asboblar  va  jihozlarni  qo`llash,  kompleks 
mexanizatsiyalash  va  avtomatlashtirish  individual  va  seriyali  ishlab  chiqarishga 
qaraganda osonroq yechiladi.