Urganch Davlat universiteti “Turizm va Iqtisodiyot “ fakulteti

I-BOB. Yaponiya haqida umumiy ma’lumotlar

1. 
   Yaponiyaning hududiy va tabiiy geografik o’rni.
   

Yaponiya (yaponcha Nippon, Nixon) — Sharqiy Osiyoda, Tinch okeandagi orollarda joylashgan davlat. Ya. hududida 6,8 mingga yaqin orol boʻlib, shim. sharqdan jan. gʻarbga qariyb 3,5 ming km ga choʻzilgan; eng yirik orollari: Xokkaydo, Xonsyu, Sekoku va Kyusyu. Shim. dan Oxota dengizi, sharq va jan. sharqdan Tinch okean, gʻarbdan Yapon va SharqiyXitoy dengizlari bilan oʻralgan. Mayd. 377,8 ming km2. Aholisi 126 mln. kishi (2021). Poytaxti — Tokio shahri. Yaponiya maʼmuriy jihatdan 47 prefekturaga boʻlinadi.
Tabiati. Yaponiya moʻtadil, subtropik va tropik mintaqalarda joylashgan. Qirgʻoq chizigʻining umumiy uz. 30 ming km ga yaqin. Xonsyu o. ning jan. sohili, Sekoku va Kyusyu o. larining qirgʻoqlarida qoʻltiq koʻp; bu yerda murakkab qirgʻoq chizigʻiga ega boʻlgan Ichki Yapon dengizi joylashgan. Ryukyuning jan. orollari marjon riflari bilan oʻralgan.

Yaponiya hududining 3/4 qismi qir va togʻlardan iborat,pasttekisliklar sohil boʻylab ayrim-ayrim joylashgan. Xokkaydo o. dagi tizmalarning baʼzi choʻqqilari 2000 m dan oshadi (Asaxi choʻqqisi — 2290 m). Xonsyu o. ning shim. qismida 3 ta boʻylama togʻ tizmalari boʻlib, ular vodiy va soyliklar bilan boʻlingan; orolda bir qancha vulkan, jumladan, Yaponiya dagi eng baland vulkan — Fudziyama (bal. 3776 m) qad koʻtargan. Xonsyu o. ning markaziy qismidagi tizmalarning choʻqqilari alp selyefli va yilning koʻp qismida qor bilan qoplanib turadi. Sekoku o. ning eng baland joyi 1981 m (Isidzuti choʻqqisi), Kyusyu o. niki 1788 m (Kudzyu vulkani). Yaponiya hududi kuchli seysmik zonada joylashgan (1855, 1891, 1897, 1923, 1995-yillarda falokatli zilzilalar boʻlgan). Yaponiya dagi 150 vulkandan 40 tachasi soʻnmagan. Vulkanli r-nlarda mineral va termal buloklar koʻp. 26 mingdan ortiq issiq suv manbalari bor. Foydali qazilmalardan koʻmir, gaz, temir rudasi, oltingugurt, marganes, qoʻrgʻoshinrux, mis rudalari neft, xromit, oltin, kumush, pirit, kaolin, talk va simob konlari mavjud.

Iqlimi mussonli, shim. da moʻtadil, jan. da subtropik, Ryukyu o. larida asosan tropik ikdim. Xokkaydo o. da, Sapporoda yanv. ning oʻrtacha t-rasi —5°, iyulniki 22°, Okinavada yanv. ning oʻrtacha t-rasi 16°, iyulniki 28°. Materikdan esgan qishki musson Yaponiya hududiga sovuq havo olib keladi va koʻp yogʻin keltiradi. Yiliga 30-martagacha tayfun boʻladi; bu vaqtda kuchli shamol esib, jala quyadi, oʻrtacha yillik yogʻin 1800 mm; Xokkaydo o. ning sharqida yillik yogʻin 800—1200 mm, Sekoku va Kyusyu o. larida 3000 mm, baʼzi joylarda 4000 mm gacha.

Yaponiyaning daryolari qisqa, sersuv va tez oqadi. 24 ta eng katta daryosidan faqat 6 tasining uz. 200 km dan oshadi, jumladan, Sinano daryosining uz. 367 km. Tayfun vaqtida daryolar toshadi. Koʻpgina daryolarning suvi sugʻorishga va gidroenergiya resurslari sifatida sarflanadi. Mayda koʻl koʻp va ular ichimlik suvi manbai boʻlib xizmat qiladi. Eng katta koʻl — Biva (mayd. 670,2 km2, chuq. 103,8 m).

Tuproqlari shim. da podzol va oʻtloqibotqoq, jan. da qoʻngʻir oʻrmon, subtropik va tropiklarda sariq va qizil tuproq. Tekisliklarda allyuvial tuproqlar tarqalgan. Yaponiya hududining 67% oʻrmon va butazorlardan iborat; oʻrmonlarining 41,4% ekib oʻstirilgan. Jami 700 turdan koʻp daraxt va buta hamda 5599 tur oʻt oʻsimligi oʻsadi. Endemik oʻsimlik koʻp. Oʻrmonlar, asosan, igna bargli va keng bargli daraxtlardan iborat.

Yaponiyada sut emizuvchi hayvonlarning 132 turi, qushlarning 490 turi, sudralib yuruvchilarning 110 turi mavjud. Yaponiya qirgʻoqlariga tutash dengiz suvlarida baliqlarning 3000 ga yaqin turi,mollyuskalarning 1200 dan ortiq turi yashaydi.

2.