Urganch davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti tuproqshunoslik kafedrasi



Download 0,86 Mb.
Pdf ko'rish
bet25/31
Sana31.12.2021
Hajmi0,86 Mb.
#214793
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   31
Bog'liq
oshqovoqning ortacha shorlangan tuproqlar fizik xususiyatlariga tasirini organish

Fraktsiya kattaligi, mm 

 

>

0,25



 

 

0,25



-0,1

 

 



0,1

-0,05


 

05

-0,01



 

0,01


-0005

 

0,005



-0,001

 

<

,0010

 

<



   0,.01

 

 



0-30 

 

2,10 



 

4,30 


 

14,62 


 

38,50 


 

11,44 


 

12,0 


 

17,04 


 

40,48 


 

30-50 


 

3,83 


 

3,12 


 

17,6 


 

41,38 


 

11,60 


 

13,0 


 

9,47 


 

34,07 



 

 

58 



 

 

30-50 



 

3,83 


 

3,12 


 

17,6 


 

41,38 


 

11,60 


 

13,0 


 

9,47 


 

34,07 


 

50-70 


 

3,21 


 

5,23 


 

17,2 


 

40,37 


 

10,30 


 

14,80 


 

8,9 


 

34,00 


 

70-100 


 

2,64 


 

 

6,10 



 

 

18,7 



 

 

38,70 



 

 

9,17 



 

 

11,5 



 

 

13,2 



 

 

33,87 



 

Zarrachalarnig  bunday  miqdori  N.A.Kachinskiyning  tuproqni  mexanik  tarkibi 

bo‘yicha  qabul  qilingan  shkalasiga  ko‘ra  o‘rta  mexanik  tarkibga  xosdir.  SHuni 

qayd  qilish  kerakki,  tuproqning  0,01  mm  dan kichik  bo‘lgan zarrachalar  miqdori 

yuqori 

qatlamdan 

pastki 

qatlamlarga 

borgan 

sari 


kamayib 

borishi 


kuzatildi.Umuman olganda tajriba maydoni tuprog‘inig yuqori 1 m. qatlami o‘rta 

mexanik  tarkibli,  keyingi  qatlamlar  tarkibi  nisbatan  yengil  va  quyi  ya'ni  120-150 

sm dan keyingi qatlamlarda qum va shag‘al aralash uchraydi. 

Tuproqni hajmiy massasi  

Haydov  qatlamining  tuzilishi  tuproqda  biokimyoviy,  kimyoviy  va  fizik 

jarayonlarni  kechishida  muhim  ro'l  o‘ynaydi.  O‘simliklar  ildiz  tizimining 

rivojlanishiga  bevosita  ta‘sir  etadi  va  u  orqali  oshqovoq  o‘simligining  umumiy 

rivojlanishini  belgilaydi.  Tuproqning  suv  fizik  xossalari  uning  turi,  mexanik 

tarkibi,  tuzilishi,  organik  va  mineral  moddalarning  miqdori,  strukturasi, 

madaniylashganligi  va  yerga  ishlov  berish  darajalariga  bog‘liq  holda  turlicha 

bo‘ladi.  O‘tloqi  tuproqlar  respublikada  tarqalgan  tuproqlarga  nisbatan  qulay  suv-

fizik xususiyatlarga egaligi bilan ajralib turadi. 

Biz  tajriba  dalasida  turli  oshqovoqni    sug‘orish    rejimi  ta‘sirida  tuproqning 

suv-fizik  xossalarini  o‘rganishga  alohida  e‘tibor  qaratdik.  Tuproq  haydov 

qatlamining    tuzilishini  belgilovchi  asosiy  ko‘rsatkichlaridan  biri  bo‘lib  uning 

hajmiy  og‘irligi  hisoblanadi.Tajriba  qo‘yish  oldidagi  tuproqning  hajmiy  og‘irligi 

haydov qatlami (0–30 sm) da 1,36 g/sm

ni, haydov osti qatlami (0–50 sm) da  1,43 



g/sm

3

 ni  va umuman 1 m. li qatlamda o‘rtacha 1,39 g/sm



3

 ni tashkil etdi. Dalani 




 

 

59 



 

shudgordan oldin sug‘orish, shudgorlash, ekishga tayyorlash, ekish va urug‘ suvi 

berish tuproqning hajmiy og‘irligiga turlicha ta‘sir etdi. Masalan, tajriba sxemasiga  

muvofiq 


shudgordan 

oldin 


sug‘orilgan 

va 


sug'orishrejiminiCHDNSnisbatantuproqnamligi 60 foizbo‘lgan 1- variantlarida  0–

30 sm. li  qatlamda tuproqning hajmiy og‘irligi 1.42 va 0–50 sm. li qatlamda 1,44 

g/sm

3

  ni    tashkil  etgan  bo‘lsa,  sug'orishrejiminiCHDNSnisbatantuproqnamligi  70 



foizbo‘lgan  2-  variantda  tegishlicha  1,40  va  1,42  g/sm

3

  ni  (yuqoridagi 



variantdagiga 

nisbatan 

0,02 

g/sm


3

 

kam), 



sug'orishrejiminiCHDNSnisbatantuproqnamligi  80  foizbo‘lgan  3-  variantda  esa 

1,38 va 1,40 g/sm

3

 ni tashkil etdi. Bu 1 va 2–variantlardagiga nisbatan 0,04 g/sm



3

 

kamdir.  



4.5.1.2- jadval 

Tajriba dalasi tuprog‘ining hajmiy og‘irligi, g/sm

3

 

(Uch yil uchun o‘rtacha)* 



Tuproq 

gorizontla

ri, sm 

Tajriba bo-

shida 

o‘rtacha (3- 



var.) 

Variantlar bo‘yicha hajmiy og‘irlik 







Mavsum boshida 

Mavsum oxirida 

0-10 

1,33 


1,39 

1,37 


1,35 

1,45 


1,47 

1,46 


10-20 

1,36 


1,42 

1,41 


1,39 

1,47 


1,50 

1,48 


20-30 

1,39 


1,45 

1,43 


1,41 

1,50 


1,53 

1,561 


30-40 

1,42 


1,47 

1,44 


1,44 

1,53 


1,54 

1,52 


40-50 

1,43 


1,46 

1,44 


1,43 

1,48 


1,51 

1,50 


50-60 

1,43 


1,43 

1,43 


1,43 

1,44 


1,47 

1,46 


60-70 

1,42 


1,42 

1,42 


1,42 

1,43 


1,44 

1,44 


70-80 

1,40 


1,40 

1,41 


1,41 

1,41 


1,42 

1,42 


80-90 

1,38 


1,39 

1,38 


1,39 

1,38 


1,39 

1,39 


90-100 

1,38 


1,38 

1,39 


1,38 

1,38 


1,39 

1,39 



 

 

60 



 

0-30 


1,36 

1,42 


1,40 

1,38 


1,47 

1,50 


1,48 

0-50 


1,39 

1,44 


1,42 

1,40 


1,49 

1,52 


1,49 

0-70 


1,40 

1,43 


1,42 

1,41 


1,47 

1,49 


1,48 

0-100 


1,39 

1,42 


1,41 

1,41 


1,45 

1,47 


1,46 

Umuman olganda tuproq hajmiy og‘irligining variantlar bo‘yicha o‘zgarishi 

haydov    va  haydov  osti  qatlamlarida  kuchli  namoyon  bo‘ldi.  CHuqur  qatlamlar 

(50–100  sm)da  bu  ko‘rsatkichning  tajriba  boshi  va  oxiridagi    qiymatlari  deyarli 

farq qilmadi.  

4.5.2. Ang’izga ekilgan oshqovoqning tuproq suv o’kazuvchanlik 

xususiyatira ta’siri. 

Suv  o‘tkazuvchanlik    tuproqning  muhim    suv-fizik    xususiyatlaridan  biri  

bo‘lib, u tuproqning suvni singdirish  va pastki qatlamlarga  o‘tkazish qobiliyatini  

tavsiflaydi  –  ushbu  jarayon  filtratsiya  deb  tushuniladi.  Suv  o‘tkazuvchanlik  

tuproqning    mexanik    tarkibi,  strukturasi,  chirindi    miqdori,  qovushmasi  va 

sho‘rtoblik  darajasiga bog‘liq holda turlicha bo‘ladi. Tadqiqot olib borilgan o‘tloqi 

tuproqlar    o‘rtacha  suv  o‘tkazuvchanlikka  ega  bo‘lib,  har  xil  sug‘orish  rejimlari 

ta‘sirida  uning qiymatlari variantlar bo‘yicha turli    miqdorlarni   tashkil etdi. 

Tajribalarda  olingan    ma‘lumotlardan  ko‘rinib  turibdiki,    mazkur 

tuproqlarning  6    soatdagi  suv  o‘tkazuvchanligi  tajribalarni  qo‘yish  arafasida 

(bevosita  ekishdan  oldin)  2015  yil  813,2  m

3

/ga.  ga,  2016  yil  –  798,4  va  2017  yil 



805,9  m

3

/ga.  ga  teng  bo‘ldi.  Dastlabki  1  va  2-  soatlarda  tuproqning    suv 



o‘tkazuvchanligi eng katta qiymatlar (237,4–157,1 m

3

/ga) ni tashkil etgan bo‘lsa, 



navbatdagi kuzatish soatlarida  tuproqning ustki qatlamini sug‘orish ta‘sirida ancha 

zichlashuvi    oqibatida    doimiy    ravishda    kamayib    bordi  va    6-  soatda  eng  kam  

qiymat    –  83,3–78,8  m

3

/ga.  ga  teng  bo‘ldi.  Ushbu  ma‘lumotlar  bunday  tuproqlar 



turkumi tavsifiga to‘liq keladi. 

Shudgordan oldin  sug‘orish, shudgorlash,  dalani ekishga  tayyorlash, ekish, 

sugorish  rejimining  o‘zgarishi  tuproqning    suv    o‘tkazuvchanlik    xususiyatlariga 



 

 

61 



 

turlicha  ta‘sir  etdi.  Ushbu  tadbirlar    to‘liq  qo‘llanilganda  sug'orish  rejimini 

CHDNS  nisbatan  tuproq  namligi  60  foiz  bo‘lgan  1-  variantda  bu  ko‘rsatkich  

mavsum  boshida  2015  yil  665,3  m

3

/ga.  ni,  2016  yil  –  625,3  va  2017  yil  647,9 



m

3

/ga. ni tashkil etgan  bo‘lsa, bu tadbirlardan sug'orish rejimini CHDNS nisbatan 



tuproq namligi 70 foiz bo‘lgan 2- variantda tegishli ravishda 727,1; 703,1 va 712,6 

m

3



/ga.  ga,  sug'orish  rejimini  CHDNS  nisbatan  tuproq  namligi  80  foiz  bo‘lgan  3- 

variantda 695,4; 672,4 va 684,1 m

3

/ga. ga teng bo‘ldi. 



Shunday  qilib,  shudgordan  oldin  sug‘orilgan  va  urug‘  suvi  berilgan 

variantlarda  tuproqning  suv  o‘tkazuvchanligi  sug'orish  rejimini  CHDNS  nisbatan 

tuproq  namligi  60  foiz  bo‘lgan  variantdagiga  nisbatan  30,1–47,1  m

3

/ga,  faqat 



sug'orish  rejimini  CHDNS  nisbatan  tuproq  namligi  60va  70  foiz  bo‘lgan 

variantdagiga  nisbatan  61,8–77,8  m

3

/ga  kam  bo‘lgan.  Bu  holat  shudgordan  oldin 



sug‘orilgan  1  variantda  tuproq  namligini  bunday  sug‘orish  sonining  ortishi  3- 

variantdagiga  nisbatan  bir  muncha  yuqori  bo‘lishligi  va  tuproqni  ekishga 

tayyorlash  jarayonida  uni  nisbatan  ortiqcha  zichlashuvi  (hajmiy  massa 

ma‘lumotlari  keltirilgan  4.5.2.1-jadvalga  qaralsin)  orqali  izohlanadi.  Bu  yerda 

qo‘shimcha  ravishda  quyidagi  holatga  guvoh  bo‘lish  mumkin:  shudgordan  oldin 

sug‘orilgan va urug‘ suvi berilmagan 2- variantda shudgordan oldin sug‘orilmagan 

va urug‘ suvi berilgan 3- variantdagi qiymatlarga nisbatan suv o‘tkazuvchanlik bir 

oz yuqori bo‘lgan, ya‘ni shudgordan oldin sug‘orish urug‘ suvi berishga nisbatan 

agronomik nuqtai nazardan ma‘lum bir ahamiyatga ega hisoblanadi.  

Demak,  o‘suv  davridagi  sug‘orish  sonining  ortishi  bilan  tuproqning 

zichlashuvi  ortadi  va  uning  suv  o‘tkazuvchanligi  kamayib  boradi.  Umuman 

olganda  dalani  ekishga  tayyorlash,  ekish  tadbirlari  va  undan  keyingi  sug‘orishlar 

rejimini  to‘g‘ri  tanlash  va  qo‘llash  tuproqning  suv  o‘tkazuvchanlik  xususiyatini 

qisman bo‘lsada boshqarish imkoniyatini beradi. 



 


 

 

62 



 


Download 0,86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish