|
Америкалик метеоролог Луис Баттан айтганидек: “Ёки инсонлар ҳаводаги тутунни камайтирадилар, акс ҳолда тутун ер юзида инсонларни камайтиради”. - Ривожланган мамлакатларда ташқи муҳитнинг ифлосланиши автомобиль двигателлари чиқараётган заҳарли моддалар туфайли юз бераётир. Баъзи капиталистик мамлакатларда, масалан: Японияда автомобилларнинг кўплиги натижасида кўча ҳаракатини бошқарувчи полиция ходими ҳар 2 соатда кислород маскасини алмаштириб туришга мажбур бўлади. Шу сабабли ҳам мутахассислар автомобилларни “ғилдиракдаги химиявий фабрика” дейишади. Машина мотори чиқарган газ таркибида углерод оксидлари, карбонат ангидрид, альдегидлар, азот оксидлари, углеводлар, қўрғошин бирикмалари бўлиб, улар инсон соғлигига салбий таъсир кўрсатади, углерод оксидлари қондаги гемоглабин билан бирикиб, унинг кислород ташиши функциясини пасайтиради. Қўрғошин бирикмаси нафас олиш йўллари орқали ўтиб кишиларнинг юрак-қон томирларини шикастлар экан.
- Юқоридаги маълумотлардан кўриниб турибдики атмосфера ҳавоси инсон ҳаёти, қолаверса табиатдаги мувозанат учун катта аҳамият касб этади. Шу боис атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш чора-тадбирларидан устивори – бу экологик таълим-тарбия ишларини олиб боришдир, чунки атмосфера ҳавосининг ифлосланиши натижасида содир бўладиган ўзгаришларни тўлиқ англай олган инсон тўғри ва атрофлича хулоса чиқара олади.
- Ишлаб чиқариш чанги ишлаб чиқариш жараёнида ҳосил бўладиган ва ҳаво муҳитида муаллақ ҳолдаги моддаларнинг йиғиндисидир. Чанг қаттиқ модданинг физик ҳолатидир, шунинг учун ҳам у физик омилларга киради. Чанг - аэрозол бўлиб, аэродинамик тизимдан иборатдир, унда дисперс муҳит ҳаво ҳисобланса, дисперс фаза - чанг заррачаларидир. Чангга ўлчамлари 1000 дан 0,0001 мкмгача (10-3-10-10 м) бўлган заррачалар киради. Тупроқга ишлов бериш ва фойдали казилма бойликлари қазиб олиш бошланган қадимги даврлардан бери чанг инсон организмига таъсир кўрсатувчи зарарли омилларга киритилган. Чанг омили ишлаб чиқаришда кенг тарқалган бўлиб, ишловчиларнинг жуда катта қисмига ноқулай таъсир кўрсатади. Шунинг учун ҳам унинг ноқулай таъсирининг олдини олиш масаласи меҳнат гигиенаси ва касб касалликлари фанининг муҳим вазифаларидан бири ҳисобланади. Чангга қарши кураш, шунингдек, технологик (технологик ускуналарнинг эскириши, чиқарилаётган маҳсулот сифатининг пасайиши) ва экологик (чангнинг кўп турлари қимматбаҳо хом ашё ёки маҳсулот ҳисобланади) аҳамиятга ҳам эгадир. Айниқса, донни қайта ишлаш, цемент, рангли металларни эритиш каби соҳаларда иқтисодий йўқотишлар улкандир.
- Машинасозлик саноатида чанг қуйиш, термик ишлов бериш, темирчилик каби иссиқ цехларда муҳим омиллардан бири ҳисобланади ва хом ашёни тайёрлаш, ортиш, металл қуйиш, шакл бериш, тозалаш, тупроқ ва ўзакларни тайёрлаш жараёнларида ҳосил бўлади. Шунингдек, чанг машиносозлик заводларининг механик - йиғув цехларда ҳам ҳосил бўлади (металлни қайта ишлаш, силлиқлаш, сайқал бериш, пайвандлаш ишлари ва бошқалар).
- Металлургия синоатида хом ашёни тайёрлаш ва уни ортиш бўйича барча ишлаб чиқариш жараёнларида (агломерацион фабрикаларнинг кокс - кимё ишлаб чиқаришида) дезинтеграция аэрозоли ва металларни эритишда (чўян, пўлат) эса конденсация аэрозоли ҳосил бўлади.
-
- Тўқимачилик корхоналарида чанг асосан хом ашёни тайёрлаш ва қайта ишлаш жараёнининг бошланғич босқичларида (тараш ишлари, тозалаш, ажратиш, ип йигириш) кўпроқ ажралади. Қишлоқ хўжалиги ишлари жараёнида (ерни ҳайдаш, ҳосилни йиғиш, минерал ўғитларни қўллаш ва бошқалар) ҳар хил таркибли чанг ҳосил бўлади. Чанг дон (тегирмонларда), пахта (пахта тозалаш заводларида) ва канопни қайта ишлаш корхоналарида етакчи омил ҳисобланади.
- Чанг кимё заводларида, ёғочни қайта ишлаш ва мебел ясаш корхоналарида, қурилиш материалларини (цемент, ғишт, ойна ва бошқалар) ишлаб чиқаришда ҳам ҳосил бўлади. Қурилиш ишларида ҳам чанг ҳосил бўлади. Шуни айтиб ўтиш жоизки, очиқ ҳаводаги ишлар жараёнида чангнинг даражаси йилнинг фаслига, об - ҳаво шароити, тупроқнинг намлигига қараб, ўзгариб туради.
Do'stlaringiz bilan baham: |
