Urganch davlat universiteti «pedagogika va psixologiya» kafedrasi

Ta`lim mazmunini shakllantirish tamoyillari.
Ma`lumki, ta`lim mazmuni insonni o`qitish jarayonida egallashi lozim bo`lgan bilim, ko`nikma va malakalar hajmi hamda harakteri bilan belgilanadi. SHu sababli ham ta`lim mazmuni rejalashtirilgan maqsadga muvofiq holdagi yo`nalish va hajm bo`yicha shakllantiriladi. U tegishli me`yoriy hujjatlar: ta`lim standartlari, o`quv reja, o`quv dasturlari shaklida rasmiylashtirilib, o`rnatilgan tartibda tasdiqlanadi.
Ta`lim mazmunini to`g`ri belgilanishi hamda unga zarur o`zgartirishlar kiritishda ta`lim mazmunining yangilanib borish imkoniyatlari, ya`ni ta`lim mazmunini modernizatsiya qilishni ham e`tiborga olish lozim. Belgilangan mazmun asosida o`quv fanlari, o`quv soatlari, mashg`ulot turlari aniqlanadi va bunda ta`lim mazmuni tomoyillariga asoslanadi.
Ta`lim mazmuni tamoyillari ta`lim berishning ma`lum ob`ektiv qonuniyatlarini o`zida aks ettiradi. SHuningdek, u ta`lim beruvchi va ta`lim oluvchi faoliyatining muhim ichki tomonlarini aks ettiradi hamda turli shaklda, turli mazmunda va har xil yo`sinda tashkil etiladigan ta`limning samaradorligini belgilaydi. Quyida ta`lim mazmuni tamoyillari to`g`risida to`xtalamiz:
Ta`lim mazmunining uzviyligi tamoyili – bu ta`lim jarayonida ta`lim oluvchiga etkaziladigan ma`lumotlarning qat`iy mantiqiy izchillikka rioya qilinishidir. Bunda o`rgatilgan bilimlar va shakllangan tasavvurlar oldingi o`rganilganlaridan kelib chiqadi, ularni mustahkamlaydi, chuqurlashtiradi va ta`limning keyingi bosqichi uchun propedevtik material sifatida shakllantiriladi. Mazkur tamoyil o`qish jarayonida didaktikaning umumiylikdan xususiylikka (deduktsiya) va aksincha xususiylikdan umumiylikka (induktsiya) qoidasini va o`quv fanlarining bir – biri bilan uzviy bog`liq bo`lishini ta`minlaydi.
Ta’lim qonuniyatlari asosida unga qo‘yiladigan talablar – ta’lim tamoyillari aniqlanadi.

Ta’lim tamoyillarida ta’limning aniq, tarixiy tajribaga asoslanuvchi me’yoriy asoslari (qoidalari) o‘z ifodasini topgan. Ta’lim jarayoni didaktik tamoyillar negizida tashkil etiladi. Ta’lim tamoyillarini bilish o‘quv jarayonini uning qonuniyatlari asosida tashkil etish, uning maqsadlarini asosli ravishda belgilash va o‘quv materialini mazmunini tanlab olish, maqsadga muvofiq ta’lim shakli va metodlarini tanlash imkonini beradi. SHu bilan birga bu tamoyillar o‘qituvchilar va o‘quvchilarga yaxlit jarayonning bosqichlariga amal qilish, o‘zaro aloqalar va hamkorlikni amalga oshirishga imkon beradi.

Ta’limni mazmunli va tashkiliy-metodik tamoyillardan tashkil topgan tizim sifatida e’tirof etish mumkin.
I. Ta’limning mazmunli tamoyillari. Ular ta’lim mazmunini tanlash bilan bog‘liq bo‘lgan qonuniyatlarni aks ettiradi va quyidagi g‘oyalarni ifodalaydi:

Quyida ta’limning mazmunli tamoyillari mohiyati yuzasidan so‘z yuritiladi.