Urganch davlat universiteti kimyoviy texnologiyalar fakulteti

1. Моделтанлаш ва асослаш:
Ҳозирги кунда тикув трикотаж буюмларига истеъмолчилар орасида талаб ортмоқда. Бунга сабаб эса, трикотаж матосининг турли хусусият кўрсатгичлари яхшилигидир. Масалан, матонинг ҳавони яхши ўтказиши, гигроскопиклик хусусиятлари, газламанинг чўзилувчанлиги, кам ғижимланувчанлиги, танага мос тушиши каби кўплаб хусусиятларини санаб ўтиш мумкин. Курс лойиҳасида тавсия этилаѐтган моделларимиз ҳам бугунги кунда истеъмолчилар эҳтиѐжидаги буюмлар сирасига киради.Тавсия этилаѐтган 1-моделэркаклар учун трикотаж матосидан тикилган кўйлак бўлиб, бу модел асосан баҳор-ѐз мавсумида кийиш учун мўлжалланган. Бу модел калта енгли, қайтарма ѐқали, олд қисми 3та тугма билан бириктирилган. Моделнинг узунлиги бўксагача бўлиб енг учига алоҳида қайишқоқлиги юқори бўлган трикотаж газламадан манжет бириктириб тикилган. Бу моделни уйда ва кундалик эҳтиѐж ишларида фойдаланиш учун қулай.Тавсия этилаѐтган 2-моделучун трикотаж газламаси тавсия этилган бўлиб, буюм узунлиги бўксагача бичимли, ѐқаси қайтарма ѐқали қилиб лойиҳаланган. Модел енги ўтқазма енг бўлиб, тирсаккача қилиб лойиҳаланган. Бу модел кундалик ишларда ва уйда асосан баҳор ва ѐз фаслининг иссиқ мавсумларида кийишга мўлжалланган.Тавсия этилаѐтган 3-модел учун трикотаж матоси тавсия этилган бўлиб, модел силуэти тўғри тўртбурчак шаклда бўлиб, қайтарма ѐқали, енги калта тирсаккача, олд бўлак яхлит тугмалар ѐрдамида бирикадиган ва буюм узунлиги бўксагача қилиб лойиҳаланган. Бу модел ҳам асосан, кундалик ишларда ва уйда иссиқ мавсумларда кийиш учун тавсия этилади.






2. Газламаларни танлаш ва асослаш
Тўқимачилик саноатида 4000 артикулдан ортиқ газламалар тайѐрланади. Танланган моделни тикиш учун трикотаж газламалар таклиф этилган. Трикотаж деб, ҳалқалардан ташкил топган мато ѐки маҳсулотга айтилади. Ҳалқа эса трикотаж мато ѐки маҳсулотларнинг асосий элементи бўлиб, ипнинг эгилиши туфайли юзага келадиган шаклдир.Трикотажнинг шакилланишида элементларнинг ҳосил бўлиш кетма-кетлиги ва туташишига мос тарзда кўндалангига ва бўйламасига тўқилган (ўрилган) бўлиши мумкин. Трикотажда мато ѐки маҳсулот эни, яъни кўндалангига ҳалқаларининг жойлашуви одатда ҳалқа қатори, аксинча бўйига, яъни бўйламасига жойлашуви эса ҳалқа устунчаси деб юритилади.Трикотаж газламалар пахта толали газламалардан, жун газлама, тоза жун, ярим жун, штапель, сунъий ва синтетик толалардан ишлаб чиқарилади.Республикамизнинг бир қатор тўқимачилик корхоналарида ишлаб чиқарилаѐтган трикотаж тўқималари тузилиши, таркиби ва хусусиятлари устида тўхталамиз.Глад тўқимаси. Шакли ва ўлчамлари бир хил бўлган ҳалқалардан ташкил топган бир қаватли, бош, кўндалангига тўқилган трикотаж тўқимасига глад дейилади . Гладтўқимаси.Эшилувчанлик. Глад тўқимаси жуда эшилувчандир, бу эса унинг асосий камчилиги, чунки бу хусусият трикотаж тўқимасининг пишиқлигига тескари таъсир қилади. Трикотаж тўқимаси ҳалқа устунларининг эгилувчанлиги, таранглик даражасига, иплар орасидаги ишқаланиш коеффиценти ва трикотаж зичлигига боғлиқ Буралувчанлик. Глад тўқимасининг буралувчанлиги деб, унинг четларидан буралиш хусусиятига айтилади. Глад тўқимасининг олд томонидан, орқа томонига буралиши ҳалқалар устунининг бўйлама чизиғи бўйича, орқа томонидан олд томонига буралиши эса, кўндаланг, яъни ҳалқалар қатори чизиғи
Эшилувчанлик. Глад тўқимаси жуда эшилувчандир, бу эса унинг асосий камчилиги, чунки бу хусусият трикотаж тўқимасининг пишиқлигига тескари таъсир қилади. Трикотаж тўқимаси ҳалқа устунларининг эгилувчанлиги, таранглик даражасига, иплар орасидаги ишқаланиш коеффиценти ва трикотаж зичлигига боғлиқ Буралувчанлик. Глад тўқимасининг буралувчанлиги деб, унинг четларидан буралиш хусусиятига айтилади. Глад тўқимасининг олд томонидан, орқа томонига буралиши ҳалқалар устунининг бўйлама чизиғи бўйича, орқа томонидан олд томонига буралиши эса, кўндаланг, яъни ҳалқалар қатори чизиғи бўйича содир бўлади. Трикотажнинг буралувчанлик даражаси трикотаж зичлиги ва ипининг эластиклигига боғлиқ.Чўзилувчанлик. Бу хусусият, ташқи куч таъсирида трикотажнинг чўзилиши билан белгиланади. Бу глад тўқимасининг ижобий хусусиятларидан бири. Глад тўқимасининг чўзилувчанлик даражаси ипнинг йўғонлигига тескари ва ҳалқа ипининг узунлигига тўғри мутаносибдир, яъни ип қанча ингичка бўлса ва ҳалқа ипи узунлиги қанчалик узун бўлса, глад тўқимасининг чўзилувчанлиги шунча катта бўлади.Ҳосилали глад тўқимаси. Ҳосилали глад тўқимаси иккита глад тўқимасининг игна оралаб жойлашишидан ташкил топган, одатда, қўш глад деб ҳам аталувчи, бир қаватли, ҳосилали, кўндалангига тўқилган тўқимадир Ҳосилали глад ҳалқалари тўқимада шахмат тартибида жойлашган бўлиб, ҳар бир ҳалқа қадамига тенг бўлган протяжкалари мавжуд.Чўзилувчанлик. Ҳосилали глад тўқимасининг бўйига чўзилувчанлиги, ҳалқа устунларининг бир-бирига яқин жойлашганлиги сабабли, глад тўқимасининг чўзилувчанлигига нисбатан камроқ. Унинг таркибида ҳалқа қатор бўйлаб жойлашган узун протяжкаларнинг мавжудлиги трикотажнинг энига чўзилувчанлигига ҳам қисман тўсқинлик қилади.Пишиқлик. Ҳосилали глад тўқимасининг эни ва бўйи бўйлаб пишиқлиги глад тўқимаси пишиқлигига қараганда каттадир. Ластик тўқимаси. Таркиби олд ва орқа устунчаларининг алмашиб жойлашуви билан тузилган, икки қаватли, бош, кўндалангига тўқилган икки юзли тўқимага ластик дейилади


Битта олд ва битта орқа ҳалқа устунчалари ўзаро алмашиб жойлашган ластик тўқимасининг раппорти иккига тенг бўлиб, у ―Ластик 1+1‖, агар иккита олд ва иккита орқа ҳалқа устунчалари бир-бири билан алмашиб келса, у ҳолда ластик тўқимасининг раппорти тўртга тенг бўлиб, ―Ластик 2+2‖ дейилади. Ластикнинг турли такрорланишдаги тузилишлари, яъни ―Ластик А+Б‖ ҳам мавжуд. Ластик тўқимаси. Таркиби олд ва орқа устунчаларининг алмашиб жойлашуви билан тузилган, икки қаватли, бош, кўндалангига тўқилган икки юзли тўқимага ластик дейилади Битта олд ва битта орқа ҳалқа устунчалари ўзаро алмашиб жойлашган ластик тўқимасининг раппорти иккига тенг бўлиб, у ―Ластик 1+1‖, агар иккита олд ва иккита орқа ҳалқа устунчалари бир-бири билан алмашиб келса, у ҳолда ластик тўқимасининг раппорти тўртга тенг бўлиб, ―Ластик 2+2‖ дейилади. Ластикнинг турли такрорланишдаги тузилишлари, яъни ―Ластик А+Б‖ ҳам мавжуд. Ластик тўқимаси. Таркиби олд ва орқа устунчаларининг алмашиб жойлашуви билан тузилган, икки қаватли, бош, кўндалангига тўқилган икки юзли тўқимага ластик дейилади Эластиклик. Эластиклик трикотаж тўқималарга хос бўлиб, бунда эластик деформация миқдори тушунилади. Агар ластик тўқимаси энига таранг қилиб чўзилиб, сўнг қўйиб юборилса, ластик ўзининг бошланғич ҳолига қайтади. Ластик эластиклигини ошириш учун ҳалқа ипининг узунлигини камайтириш ва ипнинг эластиклигини ошириш керак, шунингдек, ишлатилаѐтган ип ѐки калава ип бир вақтда бир нечта бўлиши ҳам мақсадга мувофиқдир.Буралувчанлик. Олд ва орқа ҳалқа устунларининг бир хил такрорланишидан (1+1, 2+2) ҳосил бўлган ластик буралмайди, чунки бир томон ҳалқаларининг бир томонга буралишга интилиши, иккинчи томон ҳалқаларининг томонга буралишга интилиши билан фарқланади.Эгилувчанлик. Ластик 1+1 фақат тўқув йўналишига тескари эшилади. Ластик 2+2 ва унинг бошқа такрорланишлари глад каби эшилади.Пишиқлик. Ластикнинг эни бўйича пишиқлигига нисбатан бўйига пишиқлиги кўпроқ. Ластик энига чўзилганда узилишга ҳар бир қаторда битта ип қалинлиги, бўйига эса тўртта ип қалинлиги қаршилик кўрсатади. Интерлок тўқимаси.Интерлок ѐки қўш ластик тўқимаси бир ластик устунчаларининг иккинчи ластик устунчалари орасида жойлашувидан ташкил топган икки қаватли, ҳосилали, кўндалангига тўқилган тўқимадир Ушбу тўқима ҳалқа протяжкалари ўзаро крест шаклида кесишганлиги учун ҳам у ―Интерлок‖, яъни крест шаклида кесишувчи деб аталади. Интерлок тўқимаси.Интерлок ѐки қўш ластик тўқимаси бир ластик устунчаларининг иккинчи ластик устунчалари орасида жойлашувидан ташкил топган икки қаватли, ҳосилали, кўндалангига тўқилган тўқимадир Ушбу тўқима ҳалқа протяжкалари ўзаро крест шаклида кесишганлиги учун ҳам у ―Интерлок‖, яъни крест шаклида кесишувчи деб аталади. Эшилувчанлик. Интерлок ластик сингари тўқув йўлига тескари йўналишда ечилади. Интерлок ластик тўқимасига нисбатан камроқ эгилувчанликка эга, бу интерлок тўқимаси тузилишининг ўзига хослиги билан изоҳланади.Чўзилувчанлик. Интерлок худди ластик тўқимасига ўхшаб ѐйлар модули ҳисобига чўзилади, лекин икки ластикнинг ўзаро жойлашувидан ташкил топганлиги са бабли эластиклиги камроқдир ҳалқаларининг бир томонга буралишга интилиши, иккинчи томон ҳалқаларининг томонга буралишга интилиши билан фарқланади.Эгилувчанлик. Ластик 1+1 фақат тўқув йўналишига тескари эшилади. Ластик 2+2 ва унинг бошқа такрорланишлари глад каби эшиладиПишиқлик. Ластикнинг эни бўйича пишиқлигига нисбатан бўйига пишиқлиги кўпроқ. Ластик энига чўзилганда узилишга ҳар бир қаторда битта ип қалинлиги, бўйига эса тўртта ип қалинлиги қаршилик кўрсатади. Интерлок тўқимаси.Интерлок ѐки қўш ластик тўқимаси бир ластик устунчаларининг иккинчи ластик устунчалари орасида жойлашувидан ташкил топган икки қаватли, ҳосилали, кўндалангига тўқилган тўқимадир .Ушбу тўқима ҳалқа протяжкалари ўзаро крест шаклида кесишганлиги учун ҳам у ―Интерлок‖, яъни крест шаклида кесишувчи деб аталади. Интерлок тўқимаси.Интерлок ѐки қўш ластик тўқимаси бир ластик устунчаларининг иккинчи ластик устунчалари орасида жойлашувидан ташкил топган икки қаватли, ҳосилали, кўндалангига тўқилган тўқимадир Ушбу тўқима ҳалқа протяжкалари ўзаро крест шаклида кесишганлиги учун ҳам у ―Интерлок‖, яъни крест шаклида кесишувчи деб аталади. Эшилувчанлик. Интерлок ластик сингари тўқув йўлига тескари йўналишда ечилади. Интерлок ластик тўқимасига нисбатан камроқ эгилувчанликка эга, бу интерлок тўқимаси тузилишининг ўзига хослиги билан изоҳланади.Чўзилувчанлик. Интерлок худди ластик тўқимасига ўхшаб ѐйлар модули ҳисобига чўзилади, лекин икки ластикнинг ўзаро жойлашувидан ташкил топганлиги сабаблар эластиклиги камроқдир


























Хулоса


Хулоса қилиб айтганда, ― Тикув буюмларини технологияси-2 ‖ фанидан берилган ушбу курс ишини бажариш орқали ҳозирги замон талабларини ҳисобга олиб инсонларнинг қандай кийимларга талаби кучли бўлаѐтгани, талаб этилаѐтган кийимларнинг қайси хусусиятларига эътибор катта бўлаѐтганини ўргандим. Ҳозирги кунда тикилаѐтган кийимларни ишлаб чиқариш хусусиятлари, тикув буюмларининг сифат кўрсатгичлари, кийимнинг ташқи шакли, трикотаж буюмларининг ассортиментлари турлари ҳақида маълумотлар келтирилди. Берилган мавзу асосида моделлар танлаб, уларни асослаб ўтдим. Тавсия этилган асосий модел(3-модел) асосида уни тикиш технологик тартибини, тикиш жараѐнида қўлланиладиган технологик жихозларнинг техник тавсифларини, намлаб- иситиб ишлов бериш жиҳозлари ва хусусиятларини ўргандим. Ишлаб чиқариш қуввати, мослик графиги, технологик жараѐн кетма-кетлигини туздим. Технологик жараѐндаги ишчи кучи, ишлаб чиқариш .