|
Jismoaiy tarbiya tizimi rivojlamshining tarixaii qonuniyligi
Afsonalar, rivoyatiar, og’zaki naqllar, madaniy ashyolar va turmush predmetlari, rasmlar, qoyaga o’yilgan tasvirlar, ilmiy ekspcditsiyalai' paytida topilgan haykalchalar qadimgi odamning madaniyati, shu jumJadan. jismomy tarbiyasi haqida bam mulohaza yuritishga imkon beradi.
Jismoniy tarbiya masalasmi tatbiq qilgan olimlar bu kuzatish va tekshirishiar natijasida mashq qilish qadimgi dunyo odamlanga ham xos bo’lgan degan fikmi bildirmoqdalar.
Jismoniy mashq] ar mehnat va harbiy faoliyat asosida vujudga kelgan. Jismomy tarbiya esa jangchi va ovchinmg tayyorgarlik zaruriyati bilan uzviy bog’langan.
Tarbiyani, shu jumladan, jismoniy tarbiyani mustaqil faoliyat sohasiga ajratish faqat ijtimoiy mehnat tufayligina mumkin bo'lib qoidi.
Jismoniy tarbiya tmmining vujudga kelishi uchun jamiyatning ma'naviy-madaniyati va yuqori darajada moddiy ta'minoti zarur. Ibtidoiy jamoa tuzumi da jismoniy tarbiya tizunining faqatgina kurtagi vujudga keldi. O’sha davrda har bir insonnmg jismoniy tayyorgarligiga taJab juda katta bo’lgan edi, og’ir turmush sharoiti esa jismoniy tayyorgariikka ehtiyqjni talab qilardi. Ammo o’sha davrlarda tizimni yaratish uchun turmushning past moddiy darajasi imkon bermasdi.
Quldoriik tuzumi jismoniy tarbiyaning g'atari tizimini tug’dirdi va bugun insoniyat odamning uyg’un jismoniy rivojlanishiga qaratilgan qadimgi allomalar tazimi bilan mag’nirlanishga haqlidir Biroq bu tizim mutlaqo o’z sinfiga - quldorga xizmat qilgan edi. Ajoyib o’ymgoblar, gimnaziyalarda faqat ular uchun mumkin bo’lgan barcha o’yinlar o’tkazilardi. Katta miqdordagi quilaroi bo’ysundirishlari, ushlab turLshlari uchun quldorlar har tomonlaxna kuchli bolishlari kerak edi.
Feodalizm tuzumi jismoniy tarbiyaning o’z tizimini yaratdi. Jismoniy tarbiyaning eng aniq maqsad bilan ifodalangan harbiy hayotga tayyorlovchi ritsarlar va dvoryanlar tabaqasi vujudga keldi. Tabaqalarga bo'Iinish ijtimoiy hayotning barcha sohalariga, shujumladan, jismoniy tarbiyaga ham tarqaldi
Kapitalistik jamiyatda sinflaming o’zaro munosabatlari murakkablashdi. Jismoniy tarbiya sohasidagi ziddiyat shundan iborat bo’Idiki, mehnatkashlar salomatligi va jismoniy rivojlanishiga g’amxo’rlik qilish hokimiyatni sira ham qiziqtirmadi. Ammo ularga epchil, kuchli, mohir soldatlar kerak edi. Sanoat korxonalanga ham unumii ishlaydigan layoqatli odamlar zarur edi. Kapitalistlar jismoniy tarbiya va, ayniqsa, sportdan o’zlanning g’oyalarini targ’ib qilish uchun, ya'ni yoshlarni siyosiy kurashdan chalg’itish maqsadida foydalanishdi.
Bu davrda jismoniy tarbiyanmg o’ziga xos xaiq uslublari va amaliyoti mavjud edi. Garchi, qonuruy uyg'un tizim tarkib topgan bo’lmasa-da, brnjua jamiyati tipida tenglik, ozodlik, bmxlarlik tamoyillariga asoslangan ijtimoiy qayta tuzish g'oyasi pishib yetildi. Buyuk gumanistlar, sotsial-utopistlar g'oyasi jismoniy tarbiyaga ham tarqaldi. Xususan, rus revolyusion-demokratlari g'oyasi P.F.Lesgaftnmg jismoniy ta'lim nazariyasida juda katta rol o'ynadi. Biroq kapitalistik jamiyatda llg'or insonparvar g’oyalar faqat nazariya darajasida bo’lishi mumkin edi. Chunki har qanday tarbiya tizimini amalga oshuishda (shu jumladan, jismoniy tarbiyada ham) moddiy asos, mablag’lar, harakat hukum a tiling qo’llab-quwatlashini talab qiladi
Chor Rossiyasida jismoniy tarbiya tizimi qoloqligi, o’quv yurtlarida jismoniy tarbiya bo’yicha Davlat dasturining, mutaxassislarning yo’qligi bilan farq qiladi. Jismoniy tarbiyani rivojlantirish maqsadida tasodifan chet el tizimining unsurlaridan foydalanildi va o’z xalqining jismoniy tarbiyasiga ahamiyat berilmadi Bu halq jahonga taniqli atletlar - Ivan Poddubniy, Ivan Zaykin, Nikolay Panin -Kolomenkin, Nikolay Stnumikov va boshqalami “sovg’a” qildi.
Jismoniy tarbiya tizimming vujudga kelishi turli xarakterdagi qiyinchiliklar bilan bog`liq.
Insoniyat jamiyati tarixida birinchi marta jismoniy tarbiya tizimi oldiga ко’1 ami bo’yicha shunday ulkan maqsad - ilg’or mutafakkirlammg jamiyatdagi barcha a'zolami uyg’un rivojlantirish orzularim hayotga har tomonlama tatbiq etish vazifasi
qo’yiMi So’nggi asr o’rtalarida nvojlanish yo’lini tanJashda jismoniy tarbiya ishlanm yoshlarga taqdim etilishi, burjua tundagi klublar tashkil qilinishi bilan bog’liq bo’ldi.
Mamlakatda og’ir iqtisodiy holat va moddiy bazaning yo’qligi qiyinchilik bilan bog’langan. Jahon amaliyotida bo’lmagan yangi jismomy tarbiya tizimini yaratish talab qitinardi.
Jismoniy tarbiyaning yangi tizimini nazariy asoslasb lshida yirik mutaxassis P.F.E^sgaftmng jismoniy ma'lumot to g'nsidagi ilg’or ta'limoti muhim rol o’ynaydi
Jismoniy tarbiya tizimi O’zbckiston Respublikasida tinch qurilish ishi bilan band bo’lgan kishitaming jismoniy, va ma’naviy qobiliyatlarini uyg’un ravishda rivojlantirishdek olijanob maqsadga xizniat .qiladi.
Jismoniy madaniyat bilan muioqotda bo’Jish, undan foydalanish, uning vositalarini o’zlashtirish, jamiyatga uning qimmatbaho boyliklarim berish va ko’pavtinsh kopqirrali ishdir. Bularni amalga oshmshda birmchi darajali rolni “jismoniy tarbiya tizimi” o’ynaydi.
Bu tizim - katta yoki kichik butun tizimni birlashtirib, har bir jamiyat formatsiyasming jismoniy tarbiyani ijtimoiy amaliyotda tashkil qilish uslubini ko’rsatadi
Jismoniy tarbiyaning ijtimoiy hodisa sifatidagi .o’ziga xos xususiyati shundan iboratki, u asosan, jamiyatga; insonning jismoniy qobiliyatlarini rivojlantiruvchi vosita sifatida xizmat qiladi; ayni paytda uning ma’naviy kamolotiga ham kuchli ta'sir ko’rsatadi. Mazkur xususiyat jismoniy tarbiyaning mushtarak belgisidir.
Har bir ijtimoiy iqtisodiy formatsiyada jismoniy tarbiya tizimi gavdalantirilgan, jismoniy tarbiyani amalga oshirilishining aniq tarixiy namunasi rivoj topgan.
Bunday bolatda jismoniy tarbiya tizimining g’oyaviy negizi ko’proq jamivatda jismoniy tarbiya tizimining maqsadi, tamoyillari va boshqa yo’naltirilgan g’oyalarmi birlashtinsruaa ko’rinadi; nazariy uslubiy negizi o’ziga jismoniy tarbiyaning ilmiy-amaliy qommiyatlari bo’yicha bihmlar, qoidalar, vosita va usiubiyatlami birlashtiradi; dasturiy-meVoriy negizini maqsadga muvofiq tanlangan, tizimga tushirilgan, shmingdek, me'yor va talablar bo’yicha tuzilgan jismoniy tarbiya dasturi materiallari qiladi; tashkiliy shakllari respubbka fuqarolarimng jismoniy tarbiyasini amalga oshiradigan va nazorat qiladigan tashkilotlar hamda muassasalaming birligidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
