Urganch davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti,,205“iqtisodiyot

ShHT faoliyatida O‘zbekistonning ishtiroki
O‘zbekiston tomoni ko‘p tomonlama o‘zaro manfaatli savdo-iqtisodiy va madaniy-gumanitar hamkorlikni rivojlantirish sohasidagi hamkorlik vositasi deb biladi.
Bugungi kunda ShHT o‘zini to‘laqonli va nufuzli xalqaro tashkilot sifatida qat’iy shakllandi, deb hisoblaymiz.
ShHTning o‘sib borayotgan xalqaro obro‘si va jozibadorligini belgilaydigan eng muhim jihatlar quyidagilardir:
Birinchidan, ShHT o‘zining asosiy tamoyillaridan kelib chiqib, o‘zini mintaqada barqarorlik va xavfsizlikni saqlashning ishonchli kafili deb e’lon qiladi, bu dunyoda yuzaga keladigan bunday tez o‘zgaruvchan va notinch vaziyatning hozirgi bosqichida eng dolzarbligi yo‘qotilmaydigan ahamiyat kasb etadi.
Ikkinchidan, ijtimoiy-siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va gumanitar sohalarda ko‘p qirrali samarali hamkorlikni tashkil etish bo‘yicha qo‘yilgan va hal qilinayotgan vazifalarning dolzarbligi har bir a’zo mamlakat uchun ahamiyatli bo‘lgan yirik loyihalarni amalga oshirishda zarur shartnomaviy-huquqiy bazani shakllantiradi.
Uchinchidan, ShHT a’zo davlatlarning teng huquqli birlashmasi bo‘lib, uning faoliyati boshqa mamlakatlar manfaatlariga qarshi yo‘naltirilmaganligini va blokli qarama-qarshilik xususiyatiga ega emasligini yaqqol namoyish etadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning ShHT doirasida siyosiy, savdo-iqtisodiy, transport, logistika, innovatsiyalar va boshqa sohalardagi hamkorlik samaradorligini oshirishga qaratilgan (ShHTning 2017-2019 yillardagi Ostona, Sindao va Bishkek sammitlari) bir qator tashabbuslarini amalga oshirish bo‘yicha tashabbuslar alohida ahamiyatga ega. Jumladan:
● O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 26 iyundagi PQ–3807-sonli Farmoni bilan Toshkentda ShHTning Xalqaro diplomatiya markazi tashkil etildi;
● O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 28 iyundagi PQ–3815-sonli qarori bilan Samarqandda "Ipak yo‘li" xalqaro turizm universiteti tashkil etildi;
● 2019-2020 yillarda ShHTga a’zo davlatlarning ilmiy tadqiqot muassasalari
Mintaqaviy iqtisodiyot
Mintaqaviy iqtisodiyot muayyan hududdagi ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni tadqiq etadi, ijtimoiy va iqtisodiy omillarni o‘rganadi. Bozor munosabatlarining shakllanishi va rivojlanishi mamlakat xo‘jaligining hududiy tashkil etilishi bilan chambarchas bog‘liq. Mintaqaviy iqtisod va siyosatning nazariy va amaliy muammolarini o‘rganish (renta munosabatlari, hududiy ijtimoiy jarayonlar va h.k.) iqtisod nazariyasini yanada boyitadi, yangi ilmiy xulosalar chiqarish imkonini beradi.
Shuning uchun mintaqaviy iqtisodiyotda ko‘pgina iqtisodiy omillarni (mehnat unumdorligi o‘sishi, milliy daromadni hududiy taqsimlash, renta munosabatlari, asosiy fondlarning tarkibi va samaradorligi, baho va tariflarning hududiy tafovutlari va h.k.) chuqur tahlil etiladi va shular asosida ushbu fan ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishning asosiy yo‘nalishlarini belgilaydi. Mintaqaviy iqtisodiyot bo‘yicha tadqiqot ishlarini olib borishda bir qancha ilmiy uslublardan foydalaniladi. Ulardan eng muhimlari quyidagilar:
Mamlakatimiz bozor iqtisodiyotiga o‘tishi munosabati bilan mintaqaviy iqtisodiyot fanining ahamiyati ortib bormoqda. Mintaqalarni o‘rganishda hozirgi paytda ularda ro‘y berayotgan holatni chuqur (qaysi jihatlari ortayotganini) tushunish lozim. Bozor munosabatlariga o‘tish davrida O‘zbekistondagi har bir mintaqaning iqtisodiy rivojlanish darajasi turlicha. Masalan, Toshkent shahri, Toshkent va Farg‘ona viloyatlari asosiy xalq xo‘jalik tarmoqlarining rivojlanishiga ko‘ra respublikaning boshqa mintaqalaridan oldinda turadi. Aksincha, Surxondaryo, Sirdaryo, Jizzax viloyatlari va Qoraqalpog‘iston Respublikasi bu ko‘rsatkichlar bo‘yicha quyi o‘rinlarni egallaydi.
Qishloq xo‘jaligida ortiqcha ishchi kuchlari mavjudligi – Farg‘ona vodiysi viloyatlari oldidagi dolzarb muammolardan hisoblanadi. Sirdaryo va Jizzax viloyatlarida esa, aksincha, qishloq xo‘jaligini xodimlar bilan ta’minlash jiddiy muammo bo‘lib turibdi. Navoiy viloyatida ishsizlik darajasi yuqori.
Hozirgi vaqtdagi mintaqaviy siyosatning muhim vazifalaridan yana biri – iqtisodiy kooperatsiya va mintaqalararo hududiy mehnat taqsimotini takomillashtirishdan iborat. Mintaqalar rivojlanishidagi eng muhim vazifalardan biri - turli hududlar aholisining turmush darajasi bo‘yicha tafovutlarni bartaraf etishdan iborat. Ushbu vazifani bajarishda rivojlanish darajasi past bo‘lgan hududlarni rivojlantirish uchun maxsus davlat dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish, tabiiy resurslarga boy mintaqalarda hududiy ishlab chiqarish mintaqalarini tashkil etish muhim ahamiyatga ega.
U muayyan hududdagi ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni tadqiq etadi, ijtimoiy va iqtisodiy omillarni o‘rganadi. Mintaqaviy iqtisodiyot iqtisod nazariyasi, sotsiologiya, tarmoqlar iqtisodi, iqtisodiy geografiya, demografiya va boshqa ijtimoiy-iqtisodiy fanlar bilan uzviy aloqador. Bozor munosabatlarining shakllanishi va rivojlanishi mamlakat xo‘jaligining hududiy tashkil etilishi bilan chambarchas bog‘liq. Mintaqaviy iqtisod va siyosatning nazariy va amaliy muammolarini o‘rganish (renta munosabatlari, hududiy ijtimoiy jarayonlar va h.k.) iqtisod nazariyasini yanada boyitadi, yangi ilmiy xulosalar chiqarish imkonini beradi. Mamlakatimizda ijtimoiy va demografik yo‘nalishdagi tadqiqot ishlari izchil amalga oshirilmoqda.

Davlatimiz mintaqaviy siyosati, uning iqtisodiy siyosatining muhim qismi hisoblanadi va mahalliy va markaziy hokimiyat organlari tomonidan amalga oshiriladi, ma'muriy, qonun chiqaruvchi, xo'jalik faoliyati turli majmuini qamrab oladi. Qaratilgan barcha chora-tadbirlar, bu ishlab chiqaruvchi kuchlarning tarqalish tartibga solish.

Mintaqaviy siyosat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish bo'yicha milliy strategiyaning tarkibiy qismi hisoblanadi va ba'zi yo'nalishlari beradi.

1. 
   Shakllantirish hududiy rivojlanish harakatlantiruvchi kuchlari nisbati va ularning orasidagi o'zaro ta'minlash.
   
2. 
   ishlab chiqish, iqtisodiy boshqaruv darajadagi mintaqaviy va milliy jihatlari munosabatlarni aniqlash.
   
3. 
   orqaga mintaqalarda iqtisodiyotni yuksaltirish, yangi hududlar va resurslar, ishlab chiqish.
   
4. 
   Hal milliy iqtisodiy (a ham ko'p millatli mamlakat).
   
5. 
   (Shaharlar rolini oshirish bilan bog'liq) yechim urbanizatsiya muammolari.
   

sanoatning boshqa sohalarida orasida qishloq xo'jaligi, viloyat jihatlarini ta'kidlash kerakki, demografik siyosat. Yuqoridagi joylarda va ular bo'yicha amalga oshiriladi, ayrim faoliyat har bog'liq davlat apparati tomonidan namoyon, erga davlat apparati tomonidan olib borilayotgan siyosatning mazmunini tashkil etadi. mintaqaviy faoliyat mazmuni taxminan rivojlangan mamlakatlarda bir xil bo'ladi.

1. 
   depressiya (orqaga) sanoat sohalarida, rivojlanmagan joylarda rivojlantirish, iqtisodiy davlat rekonstruksiya (qayta tiklash).
   
2. 
   yuqori bo'lgan Nomarkazlashtirish aglomeratsiyalar (klaster tashqarida ajratish) va hududlar ishlab chiqarish kontsentratsiyasi.
   
3. 
   mavjud sanoat markazlari bilan hech qanday aloqasi bo'lgan shaharlarning tashqarida yangi sanoat saytlar yaratish.
   

Yuqoridagi sxema bo'yicha Mintaqaviy siyosat butun mamlakat va uning mintaqalarida daromad nomutanosiblikni oldini oladi. Bu boshqaruv sanoati rivojlangan mamlakatlarda juda muhim rol amalga oshiradi. kam rivojlangan joylarda Shu vakolatlarini muammolarni yanada o'tkir bo'ladi ko'pincha. Bu mintaqaviy siyosat qimmat ekanligini, aslida tufaylidir.
rivojlangan mamlakatlarda tumanlar bilan ish joylari quyidagilardir:

1. 
   Mamlakatimizda barcha tumanlarida bir savdo platformasi bilan integratsiya.
   
2. 
   dengesizlikleri yumshatish kam rivojlangan mintaqalarda, iqtisodiy o'sish.
   
3. 
   inson va tabiiy resurslardan yanada to'liq ko'lamda rivojlantirish.
   
4. 
   nuqtai oqilona nazaridan yangi sanoat loyihalarini kengaytirish.
   

Rossiya mintaqaviy siyosati muhim rol beriladi. Bu mamlakatda ijtimoiy-demografik, tabiiy, geografik, iqtisodiy va boshqa sharoitlarda katta farqlar tufayli. Rossiya Federatsiyasi mintaqalarida uchun standartlashtirilgan yondashuv amal qilmaydi.
bir bozorda o'tish mintaqaviy siyosatini ma'nosi jihatdan oshiradi. Shu bilan bir vaqtda hududlarida ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatga kuchlanish, ijtimoiy sharoitlarda talaffuz kontrastlıklar uning parchalanishi uchun etakchi, mamlakat mavjudligini tahdid mumkin. Shu munosabat bilan, mintaqaviy siyosatining maqsadi millat birligini va butunligini asrab-avaylash, ichki stress tinchlik uchun ham. mamlakatdagi vaziyat viloyatlari bilan ish mazmuni o'zgarishlar qo'zg'atadi o'zgartiring.