Urganch davlat universiteti «ilmiy izlanish asoslari» fanidan

Metod va metodologiya
Ixtiyoriy fanning asosi metodologiyadir. Metodologiya termini orqali faoliyatning metodlari, strukturasi, mantiqiy shakllanishi va vositalarini o’rgatuvchi ta’limot tushuniladi. Maxsus-ilmiy va falsafiy metodologiyalar mavjud bo’lib, maxsus –ilmiy metodologiya o’z navbatida bir necha pog’onaga bo’linadi:

• 
  umumiy va ilmiy metodologik kontseptsiyalar,
  
• 
  alohidagi maxsus fanlar metodologiyasi,
  
• 
  tadqiqotlar metodikasi.
  

Kimki metodologiyani yaxshi bilsa, u yoki muammolarni echish uchun eng maqbul tadqiqot metodlarini tanlay oladi, avvalgi tadqiqotlarning natijalari asosida yangi ilmiy nazariyani yaratish imkoniyatiga ega bo’ladi.
Bilish jarayoni bevosita aniq va konkret metodlarni talab qiladi, ularning yig’indisi esa ushbu fanning tadqiqot metodikasini tashkil qilib, maxsus-ilmiy metodologiyaning ma’lum bir pog’onasi hisoblanadi.
Ilmiy tadqiqot ishlariga kirishishdan avval, uning metodlarini, shakllarini, vositalarini to’g’ri tanlab olish va metodikani ilmiy jixatdan asoslash lozim.


ILMIY TADQIQOT: ASOSIY KATEGORIYALAR VA TUSHUNCHALAR



Ilmiy ish boshqa har qanday ishdan o’zining maqsadi — yangi ilmiy bilimni olishi bilan farq qiladi. Ayni shu ish jarayonida voqelik haqidagi ob’ektiv bilimlar ishlab chiqiladi va bir tizimga solinadi.
Biroq fanda qandaydir bir yangi ilmiy faktni aniqlash kamlik qiladi, unga fan
pozitsiyasidan turib izoh berish, uning umumiy bilishga oid, nazariy yoki amaliy ahamiyatini ko’rsatish, shuningdek ilgari ma’lum bo’lmagan yangi jarayonlar va hodisalarni oldindan ko’ra bilish talab etiladi.
Ilmiy ish bu avvalo qat’iy rejali faoliyatdir. Garchi fanda tasodifiy kashfiyotlar qilinib tursa-da, lekin faqat rejali, zamonaviy vositalar bilan puxta qurollangan ilmiy tadqiqot tabiat va jamiyatdagi ob’ektiv qonuniyatlarni ochish va teran bilishga imkon beradi. Shundan keyin avval-boshdagi fikrning aniq maqsadni ko’zlab ishlanishini davom ettirish, oldindan mo’ljallangan tadqiqot sxemasini aniqlashtirish, o’zgartirish, unga qo’shimchalar qilish jarayoni kechadi.



Ilmiy tadqiqot. Uning umumiy maqsadi quyidagi ehtiyojlarga javob beradigan nazariyani qurishdan iborat:
1) faktlarni tahlil etish, tasniflash va bir tizimga solish (sintez qilish);
2) real olamning aniq faktlarini talqin qilish va anglab olish;
3) yangi natijalarni oldindan aytib berish va hodisalar rivojini bashorat qilish.