Urganch davlat universiteti I. S. Ruziyev, F. X. Mavlanov mashina detallari

9.2-rasm. Vtulka rolikli zanjirning tuzilishi. 
1-valik, 2- vtulka, 3- rolik, 4-ichki zveno, 5-sirtqi zveno.
Zanjir elementlarning eyilishi zvenolarning uzunligini ortishiga va qo‘shimcha 
dinamik kuchlarning hosil bo‘lishiga olib keladi. Bu esa uzatmalarning notekis 

---

UrDU • Mashina detallari • Laboratoriya ishlari
67
ishlashiga sabab bo‘ladi. Zanjirli uzatmalarning har xil mashinalarida, transportda, 
ximiya sanoatida, stanoksozlikda, ko‘tarish tashish mashinalarida, tasmali 
uzatmalarning foydali ish koeffitsenti etarli darajada ishonchli bo‘lmagan hollarda 
ishlatiladi. Hozirgi vaqtda mashina va mexanizm yuritmalarida ishlatiladigan vtulka-
rolikli, vtulkali va tishli zanjirlarning hamma o‘lchamlari standartlashgan va 
ixchamlangan holda ishlab chiqariladi. Vtulka rolikli zanjir rolikli zvenoga preslab 
o‘rnatilgan vtulka va vtulkaga uning atrofida bemalol aylanadigan qilib kiydirilgan 
rolikdan iborat. Zanjir yulduzchali roliklar sifatida ilashadi. Rolikning yulduzcha 
tishiga tekkanda aylanib ketishi sirpanish ishqalanishini dumalab ishqalanishga 
aylantiradi. Bu hol tishlarning eyilishini susaytiradi va uzatma ishini yaxshilaydi. 
Katta tezlik va nagruzka bilan ishlatiladigan uzatmalarda bunday zanjirning ko‘p 
qatorli turi ishlatiladi. Vtulka zanjirining vtulka rolikli zanjirdan farqi shuki unda 
vtulka ustiga kiydirilgan rolik bulmaydi. Buning natijasida zanjirning og‘irligi va 
tannarxi kamayadi. Biroq vtulkali zanjirdan u bilan ilashishda bo‘lgan 
yulduzchalarning tishlari tez eyiladi. 
SHuning uchun ulardan kam nagruzkali va harakat tezliki nisbatan kichik 
uzatmalar foydalanish tavsiya etiladi. Tishli zanjirlar ikki uchida tishga o‘xshash 
chiziqlar bo‘lgan plastika majmuyidan iborat. YUlduzchalarning tishlari plastikni 
tishi orasiga joylashgan holda ilashishda bo‘ladi.

---

UrDU • Mashina detallari • Laboratoriya ishlari
68