Urganch davlat universiteti I. S. Ruziyev, F. X. Mavlanov mashina detallari

8.3 – rasm. Tasmali uzatmalarning sirpanish koeffitsenti va foydali ish
koeffitsenti egri chiziqlari. 
Tortish koeffitsenti quyidagicha ifodalanadi: 
0
2
1
2
1
2
F
F
F
F
F
F
t





Tortish koeffitsienti dastlabki taranglik 
2F
0
ning qancha qismi foydali 
F
t
kuchni 
uzatishga sarflanilayotganligini ko‘rsatadi. Biroq foydali kuch faqat dastlabki 
taranglikgagina emas, balki tasma tarmoqlaridagi taranglikning 
F
t 
= F
1 
- F
2
ayirmasiga 
ham bog‘liq. Bu ayirmaning mavjudligi tasmaning shkiv ustida sirpanishiga olib 
keladi. Sirpanish miqdori sirpanish koeffitsienti bilan ifodalanadi: 

 = 
(
V
1
 – V
2
)
 / V
1
 
YUqorida aytilganlarga binoan, quyidagi xulosaga kelish mumkin: ma’lum 
dastlabki taranglik 
2F
0
uchun aylanma kuchni 
F
t
o‘zgartirib, tortish koeffitsientining 
har xil qiymatini olish mumkin, lekin bu xolda sirpanish koeffitsienti 

 
-ning qiymati 
ham har xil bo‘ladi. 
Ma’lumki tasmaning dastlabki tarangligidan maksimal foydalanish uchun tortish 
koeffitsientining qiymatini kattalashtirishga xarakat qilinadi. Biroq

-ning qiymati 
ma’lum miqdordan oshirib yuborilsa, uzatmadagi zararli hodisa – to‘la sirpanish 
hodisasi ro‘y beradi. Demak har bir tasma uchun 

-ning shunday qiymatini aniqlash 
mumkunki (8.3-rasmda 

0
), uning bu qiymatida sirpanishning salbiy ta’siri uncha katta 
bo‘lmagani holda mumkin qadar ko‘p yuklanish 
F
t
uzatiladi, natijada uzatmaning 
foydali ish koeffitsienti maksimal qiymatiga etadi.

---

UrDU • Mashina detallari • Laboratoriya ishlari
62
NTS-1309.4 stendi turli tasmali uzatmalarni tadqiq qilib, yuklanish qobiliyati 
aniqlab, uning FIK ni baholashga mo‘ljallangan. Mazkur stend quyidagi qism va 
detallardan tashkil topgan (8.4-rasm). Boshqarish bloki 1, tasmalarni sinash qurilmasi 
2, elektrodvigatel 3, kompyuter 4 va turli tasmalar 5.